Syllabus Rerum Quae In Hoc Tomo Continentur.

1233 Conspectus Totius Editionis. Sigliorum explicatio.

Praefatio, in qua, post enumeratas S. Cypriani operum editiones, de S. Martyris doctrina pluribus disseritur, auctore D. Prud. Maran., O. S. B. 10

I.—Cypriani sententia de unitate et infallibilitate Ecclesiae. 15

II.—Refelluntur qui episcopos apud Cyprianum jure divino a presbyteris distingui negant. 21

III.—Primatus Ecclesiae Romanae a S. Cypriano semper agnitus. 23

IV.—De dissensione S. Cypriani cum S. Stephano. Nullum Baptisma probatum Stephano, nisi quod ex praescripta a Christo forma datum esset. 27

V.—S. Cyprianus sententiam adversariorum minus intellexit. De Baptismo in Christi nomine. Stephani sententia orta ab Apostolis. 31

VI.—Quibus potissimum rationibus sese S. Cyprianus defenderit. Nec sacramenta a malis in Ecclesia administrata, nec traditionem rejecit. 35

VII.—Confirmationem non confundit S. Cyprianus cum impositione manuum in haereticos redeuntes. Confirmationem inter sacramenta enumerat. 39

VIII.—Poenitentiae sacramentum ex S. Cypriani testimoniis defenditur, quam necessarium judicaverit, quam sancte administrari voluerit ostenditur. Nonnulla illius dicta explicantur. 42

IX.—Utrum in Africa ante S. Cyprianum gravissimis criminibus negata fuerit communio post poenitentiam. 47

X.—Utrum nova sub S. Cypriano inducta sit disciplina, ac pristina severitas in solos apostatas et desertores retenta. 51

XI.—Utrum S. Cyprianus lapsis in decursu poenitentiae morientibus pacem negaverit, his tantum exceptis qui libellos a martyribus acceperant. 55

XII.—Utrum concilium Carthaginense poenitentiam sacrificatis per totum vitae tempus imposuerit. 59

XIII.—De Christi in Eucharistia praesentia. 61

XIV.—De communione sub utraque specie. 65

XV.—S. Cypriani sententia de Sacrificio, de Purgatorio et invocatione Sanctorum. 67

XVI.—De Christi divinitate, ejusque gratia. 71

Vita S. Cypriani, cura D. Prudentii Maran. adornata. 73

I.—De S. Cypriano nondum Christiano. Distinguendus est a Cypriano Antiocheno. 75

II.—De S. Cypriani conversione. Catechumenus bona sua distribuit, seque voto continentiae astringit. Incertum quo anno et tempore baptizatus. 77

III.—De studiis et scriptis S. Cypriani a Baptismo usque ad Ordinationem. 81

IV.—Cyprianus presbyterium et sacerdotium statim accipit. Quo anno ordinatus episcopus. Res gestae et scriptae in primordiis episcopatus. 82

V.—De persecutione Decii ejusque initiis, ac de magno lapsorum et confessorum numero. 86

VI.—In quo positum eorum delictum qui libellatici appellati sunt. 89

VII.—Cyprianus secedit in persecutione justissimis de causis. 93

VIII.—De litteris cleri romani Carthaginem missis, postquam Cyprianum secessisse nuntiatum est. 95

IX.—De prima Cypriani Romanorum litteris responsione. De tredecim litteris ante secundam responsionem scriptis et simul cum illa Romam perlatis, ex quibus multas desiderari ostenditur. 96

X—Ordo epistolarum Cypriani ante decimam quintam ad Romanos scriptam; ac primo de quinta et nona. Referenda ad aliud tempus trigesima septima. 99

XI.—Quinque S. Cypriani litterae de lapsis. Facinus presbyterorum qui communionem lapsis dederant, non dissimulavit.—Non suspensionem, sed excommunicationem illis minatur. 101

XII.—De epistola quinta decima S. Cypriani et pluribus aliis paulo post novo tumultu exorto scriptis. 106

XIII.—De epistola Celerini ad Lucianum et responso Luciani. 108

1234 XIV.—Scribit S. Cyprianus ad clerum de ordinatione Saturi et Optati. Variae lapsorum ad S. Cyprianum litterae. Clerus removet a communione sua Gaium Diddensem. Quo tempore litterae XXV et XXIX scriptae. De cleri Romani et confessorum litteris. 110

XV.—Persecutio recrudescit: pax futura S. Cypriano revelatur. Res interim ab eo gestae et scriptae anno 250 exeunte recensentur. 113

XVI.—Vicarios pro se mittit Cyprianus. Minae Felicissimi. 115

XVII.—Schisma Felicissimi, anno 251 ineunte. Novatus unus ex quinque schismaticis presbyteris. De Epistola XL Cypriani. 117

XVIII.—Redit Cyprianus, persecutione sopita, et cum collegis deliberat de causa lapsorum; sed ante concilium scribit librum de Lapsis. 119

XIX.—Prudentia S. Cypriani in comprimendo schismate Novatiani, et confirmando episcopatu S. Cornelii. 123

XX.—Quo tempore erupit schisma Novatiani. 125

XXI.—Quo tempore ordinatus Novatianus. 128

XXII.—Ordo rerum a S. Cypriano gestarum in causa Cornelii. 131

XXIII.—Novi conatus Novatiani. Reditus confessorum Romanorum in Ecclesiam hortatu Cypriani: id ante concilium Romanum anni 251 contigisse ostenditur. 133

XXIV.—De gestis et scriptis S. Cypriani anno 252, ante persecutionem. 136

XXV.—Persecutio revelatur Cypriano. Hortatur Thibaritanos ad certamen. Lapsis poenitentibus pacem restituit in concilio, quod ab alio idibus Maii habito distingui debet. 141

XXVI.—S. Cornelio gratulatur confessionis laudem S. Cyprianus. Confessores Carthaginenses exhortatur per Epist. LXXXI, quae in hac persecutione scriptam fuisse ostenditur anno 252. 142

XXVII.—Mira charitas S. Cypriani in pestis calamitate. Religionem defendit adversus Demetrianum. Totius ecclesiae Carthaginensis prolixa in redimendis captivis liberalitas. 146

XXVIII.—De libris et epistolis post persecutionem scriptis sub Valeriano atque in primordiis Stephani papae, anno 253 et 254. 149

XXIX.—Dissensiones de Baptismo exort anno 253 exeunte: ac S. Stephanus ante cum Orientalibus quam cum Afris certavit. 152

XXX.—Ordo et series rerum in Africa gestarum annis 255 et 256, usque ad concilium tertium Carthaginense. 155

XXXI.—De concilio tertio Carthaginensi. Mittit Cyprianus Rogatianum diaconum ad Firmilianum. De epistola Firmiliani ad Cyprianum. 160

XXXII.—Nonnullae observationes adduntur in hanc de Baptismo controversiam. 164

XXXIII.—De Epistola LXIII Cypriani adversus eos qui aquam solam in matutino sacrificio adhibebant. 166

XXXIV.—Confessio et martyrium Cypriani. 167

XXXV.—De libris Cypriano ascriptis, ac primum de tribus epistolis a Baluzio vulgatis. Recensentur libri de Spectaculis, de Laude martyrii, de Rebaptismate, de Pudicitia, ad Novatianum, etc. 171

XXXVI.—De singularitate clericorum, epistola Celsi ad Vigilium, et nonnullis aliis. 174

XXXVII.—De S. Cypriani Antiocheni poenitentia, et aliis duobus libellis ad eum pertinentibus. 178

Notitia codicum manuscriptorum qui ad hanc editionem adornandam adhibiti fuere. 181

Ordo epistolarum S. Cypriani quem Pamelius et Baluzius secuti sunt, comparatur cum ordine editionis Oxoniensis et novae Parisiensis. 185

Tractatus. 187

Opuscula vulgo ascripta S. Cypriano, ex editionibus Oxoniana et Baluziana. 187

Ordo epistolarum et tractatuum S. Cypriani, accommodatus ad ea quae in Vita sancti Martyris disseruit D. Maran. 189

1235 Divi Thascii Caecilii Cypriani Episcopi Carthaginensis Et Martyris Operum Pars Prima.—Epistolae. 191

Epistola Prima. Ad Donatum.—Cum donato Cyprianus sermonem habet de rebus divinis; ac gratiam Dei per Baptismum collatam commendans, quantum sit mutatus ab illo significat, et ad oculum demonstratis mundi erroribus, ad contemptum ejus, ad assiduam denique lectionem et orationem adhortatur. 191

Epist. II. Cleri Romani ad clerum Carthaginensem de secessu divi Cypriani—Clerus Romanus post secessum Cypriani pro suo zelo fidei, clerum Carthaginensem officii sui admonet, ac instruit quid circa lapsos, interea dum abest illorum episcopus, fieri oporteat. 225

Epist. III. Ad presbyteros et diaconos Romae consistentes.—Epistola familiaris. 230

Epist. IV. Ad presbyteros et diaconos.—Hortatur clerum suum divus Cyprianus, jam in secessu constitutus, ut vice sua rite fungantur, neve quid aut constitutis in carcere aut caeteris pauperibus desit: deinde ut plebem in quiete contineant, ne, si glomeratim ad martyres in carcere visitandos concurrant, tandem id illis interdicatur. 232

Epist. V. Ad presbyteros et diaconos.—Confessores sui officii vult admoneri a clero, ut humilitati dent operam, ac presbyteris ac diaconis morem gerant; obiter etiam secessus sui causam reddit. Est autem etiam haec e numero Epistolarum XIII, de quibus infra Epistola XV. 233

Epist. VI. Ad Rogatianum presbyterum et caeteros confessores.—Rogatianum et caeteros confessores exhortatur ad disciplinam observandam, ne qui Christum voce confessi fuerant operibus abnegare viderentur: obiter increpans quosdam eorum, qui extorres facti ob fidem, in patriam tamen injussi reverti non verebantur, atque hoc est quod Cyprianus infra dicit, Epistola XV, extorribus quando oportuit objurgationem non defuisse: nam in secessu scriptam hanc Epistolam patet. 235

Epist. VII. Ad clerum, de precando Deo.—Ejusdem fere est argumenti cum duabus praecedentibus, praeterquam quod hic ad preces exhortetur assiduas. 240

Epist. VIII. Ad martyres et confessores.—Martyres Africae Cyprianus miris modis a constantia commendans invitat ad perseverantiam, exemplo Mappalici, eorum collegae. 245

Epist. IX. Ad clerum, de quibusdam presbyteris qui temere pacem lapsis dederunt, necdum sedata persecutione, et citra conscientiam episcoporum. 250

Epist. X. Ad martyres et confessores qui lapsis petierunt pacem dari.—Martyres et confessores consilio suo quantum potest ad Dominica praecepta S. Cyprianus revocat. 253

Epist. XI. Ad plebem.—Plebi ipsi, quantum potest, animum componit S. Cyprianus, et ut in ecclesiastica disciplina serventur instruit. 256

Epist. XII. Ad clerum, de lapsis et catechumenis, ne vacui exeant.—Cum quidam de lapsis audaci flagitatione proruerent ut pacem sibi a martyribus et confessoribus promissam extorquere niterentur; de hoc bis ad clerum litteras facit S Cyprianus, ut illorum violentiam mitiget, et exomologesi facta cum pace ad Dominum remittantur. 259

Epist. XIII. Ad clerum, de his qui ad pacem festinant. Ad pacem per poenitentiam veniendum, illa autem agitur servando mandata. Infirmitate pressi, si martyrum suffragiis subleventur, ad pacem admitti possunt: caeteri usque ad pacem Ecclesiae factam detinendi. 260

Epist. XIV. Ad presbyteros et diaconos Romae consistentes.—Secessus sui et eorum quae in illo gessit, rationem reddit, missis Romam in sui purgationem, quas ad suos scripserat Epistolarum exemplis, imo iisdem quibus illic, verbis utitur. Cf Ep. XXII, ad Cler. Rom. 261

Epist. XV. Ad Moysen et Maximum et caeteros confessores.—Suavi hac in epistola Cyprianus martyrum animos sua fide et confessione robustos suis allocutionibus recreat; felicitates eorum condignis laudibus prosequens ad multo ardentiorem coelestis gloriae cupiditatem accendit. 265

Epist. XVI. Confessorum ad Cyprianum.—Libellus martyrum nomine a Luciano scriptus. 268

Epist. XVII. Ad presbyteros et diaconos, de praecedenti et duabus sequentibus epistolis.—Nulla ratio habenda libellorum martyrum, ante pacem Ecclesiae redditam. 269

Epist. XVIII. Caldonii ad Cyprianum.—Cum lapsorum quidam, nova urgente persecutione, Christum confessi essent atque adeo antequam in exsilium proficiscerentur, pacem peterent, consulit Cyprianum Caldonius an pax illis danda foret. 272

Epist. XIX. Respondet Caldonio.—Nihil peculiare agit hac epistola Cyprianus, quam quod Caldonii sententiae aecedit, iis nempe lapsis pacem negandam non esse, qui vera poenitentia et Christi nominis confessione illam meruerint, atque adeo sibi reddiderint. 237

1236 Epist. XX. Celerini ad Lucianum.—Celerinus pro sororibus suis Romae lapsis, pacem a confessoribus Carthaginensibus petit. 274

Epist. XXI. Lucianus respondet Celerino.—Lucianus Celerini petitioni annuit. 279

Epist. XXII. Ad clerum Romae consistentem, de multis confessoribus, et de Luciani inverecundia et Celerini confessoris modestia.—His litteris Cyprianus clerum Romanum certiorem reddit de seditiosa lapsorum postulatione, ut ad pacem restituerentur et de inverecundia Luciani. Quae quo melius intelligantur, litteras tum suas, tum Celerini et Luciani transmittendas curat Cyprianus. 282

Epist. XXIII.—Haec epistola abest, non reipsa, sed numero. 286

Epist. XXIV. Ad clerum, de litteris Romam missis et de Saturo lectore et Optato hypodiacono factis.—Clerus hac epistola certior fit Ordinationis Saturi et Optati, et de iis quae Romam scripsit Cyprianus. 287

Epist. XXV. Ad Moysen et Maximum et caeteros confessores.—Epistola haec est gratulatoria ad confessores Romanos. 288

Epist. XXVI. Moyses, Maximus, Nicostratus, et alii confessores respondent praecedenti epistolae.—Solatia quae ex Cypriani litteris perceperant Romani confessores, grati agnoscunt.—Martyrium non poena, sed felicitas.—Voces evangelicae faces ad inflammandam fidem.—In lapsorum causa Cypriani sententiae acceditur. 290

Epist. XXVII. Cyprianus lapsis.—Argumentum hujus epistolae infra habes Epistola XXIX. «Litteras, inquit, ad me fecerunt, pacem non dandam sibi postulantes, sed quasi jam datam sibi vindicantes, quod dicant Paulum omnibus pacem dedisse, sicut in litteris eorum quarum exemplum ad vos transmisi, legetis, simul quid et ego eis breviter rescripserim.» Desideratur autem lapsorum epistola ad quos rescribit. 300

Epist. XXVIII. Ad presbyteros et diaconos.—Argumentum hujus epistolae satis convenit cum praecedenti, ac puto eam esse de qua in sequenti epistola loquitur; laudat enim clerum suum, quod Gaium Diddensem presbyterum et diaconum ejus, qui lapsis temere communicabant, communione movissent, et ut de aliis quibusdam id ipsum fiat hortatur. 302

Epist. XXIX. Ad presbyteros et diaconos Romae consistentes.—Clerus Romanus certior redditur de temeritate lapsorum qui pacem deposcebant. 304

Epist. XXX. Presbyteri et diaconi Romae consistentes ad Cyprianum.—Ecclesia Romana sententiam suam de lapsis cum Carthaginensis decretis consentientem proponit.—Lapsis adhibita indulgentia ad Evangelii normam exigitur—Pacem confessoribus concessam gratia tantum et favoribus inniti inde constat quod lapsi ad episcopos remittantur.—Seditiosa pacis postulatio Felicissimi factioni imputanda. 305

Epist. XXXI. Cleri Romani ad Cyprianum.—Quod paucis epistola praecedenti, nunc latius et solide tractat clerus Romanus, respondens alteri quoque epistolae Cypriani, e qua verba aliquot citat, quae exstare non putatur; obiter etiam gratias agit Cypriano pro missis litteris ad martyres et confessores Romanos. Scripta est autem, uti et praecedentes cleri Romani, vacante Sede, post mortem Fabiani. 309

Epist. XXXII. Ad clerum Carthaginensem de missis Romam et acceptis inde litteris.—Monetur clerus Carthaginensis ut litteras cleri Romani et Cypriani responsa communicanda curet. 318

Epist. XXXIII. Ad clerum et plebem, de Aurelio lectore ordinato.—Clero et plebi renuntiat Cyprianus Aurelium confessorem a se lectorem ordinatum, obiter virtutis illius et animi constantiam commendans, quibus etiam, ulteriorem gradum in Ecclesia merebatur. 319

Epist. XXXIV. Ad clerum et plebem, de Celerino lectore ordinato.—Argumentum pene ejusdem est cum praecedenti, praeter quam quod multis commendet Celerini in confessione fidei constantiam. Utramque autem in secessu scriptam ipsae contextus circumstantiae satis indicant. 322

Epist. XXXV. Ad eosdem, de Numidico ordinato presbytero.—Nuntiat clero et plebi Numidicum a se ordinatum presbyterum, paucis dignitatem illius commendans. 326

Epist. XXXVI. Ad clerum, de cura pauperum et peregrinorum.—Monet ne glomeratim martyres visitent, ne viduas, infirmos, pauperesve aut peregrinos negligant. 328

Epist. XXXVII. Ad clerum, ut confessoribus in carcere constitutis omnis humanitas praebeatur.—Hortatur clerum suum ut omnis humanitas et cura adhibeatur circa confessores, tum vivos, tum in carcere defunctos; ut dies mortis eorum diligenter annotentur, ad celebrandam quotannis eorum memoriam; denique ut pauperum etiam non obliviscantur. 329

1237 Epist. XXXVIII. Ad Caldonium, Herculanum et caeteros, de abstinendo Felicissimo.—Felicissimus, una cum seditionis suae sociis, a communione omnium arcendus. 331

Epist. XXXIX. Caldonii, Herculani et caeterorum epistola ad Cyprianum, de abstento Felicissimo cum suis.—Quod jusserat illis epistola praecedens, perficiunt Caldonius, Herculanus ac caeteri. 333

Epist. XL. Ad plebem, de quinque presbyteris schismaticis factionis Felicissimi.—Quemadmodum epistola ante hanc secunda clero, sic nunc plebi nuntiat Cyprianus vitandum Felicissimum, cum suae factionis quinque presbyteris, qui tum lapsis sine discrimine pacem dabant, tum seditionem et schisma adversum se concitarent. 334

Epist. XLI. Ad Cornelium, quod ordinationem Novatiani non receperit.—Nuntii a Novatiano missi, qui illius ordinationem Ecclesiae Carthaginensi significaverant, a Cypriano rejiciuntur. (Vid. tom. III, col. 699.) 341

Epist. XLII. Ad Cornelium, de ordinatione ejus a se comprobata et de Felicissimo.—Excusat se Cyprianus quod indubitatam fidem non habuerit ordinationi Cornelii, priusquam ad se pervenirent litterae collegarum Caldonii et Fortunati, quibus illa legitima fuisse comprobatur: idque, ob contrariam Novatianae partis factionem, obiter repetens, quod illi statim in ipsis primordiis non adhaeserit, sed potius Cornelio, usque ut adeo criminationes contra hanc suscipere detrectarit. (Vid. tom. III, col. 702.) Ibid.

Epist. XLIII. Ad eumdem, quod ad confessores a Novatiano seductos litteras fecerit.—Argumentum epistolae titulus satis indicat; constat autem ex nuntio unam missam hanc epistolam et sequentem cum praesenti. (Vid. tom. III, col. 708.) Ibid.

Epist. XLIV. Ad confessores Romanos, ut ad unitatem redeant.—Confessores Romanos factione Novatiani et Novati seductos hortatur, ut ad unitatem redeant. 342

Epist. XLV. Ad Cornelium, de Polycarpo Hadrumetino.—Hac se purgat epistola quid factum sit, ut interea dum Hadrumeti fuerit, non ad Cornelium, sed ad clerum Romanum litterae inde a Polycarpi clero fuerint factae, cum tamen antea ipse Polycarpus ad Cornelium potius scripserit. Constat autem ex ipso contextu paulo, post praecedentes hanc esse conscriptam. (Vid. tom. III, col. 709.) 343

Epist. XLVI. Cornelii ad Cyprianum, de confessoribus ad unitatem reversis.—Cornelius Cyprianum certiorem facit de solemni, quem describit, confessorum ad Ecclesiam reditu. (Vid. tom. III, col. 716.) Ibid.

Epist. XLVII. Cypriani ad Cornelium responsum congratulatorium de illorum reditu ex schismate. (Vid. tom. III, col. 730.) Ibid.

Epist. XLVIII. Cornelii ad Cyprianum de factione Novatiani cum suis.—Cornelius Cypriano rationem reddit factionis Novatianae. (Vid. tom. III, col. 712.) 344

Epist. XLIX. Cypriani responsum ad Cornelium, de Novati sceleribus.—Laudat Cornelium quod opportune illum admonuerit, utpote cum postridie quam venisset ad se nocens factio, litteras illius acceperit. Deinde multis describit Novati scelera, et schisma prius in Africa ab illo concitatum. (Vid. tom. III, col. 725.) Ibid.

Epist. L. Maximi et caeterorum confessorum ad Cyprianum, de suo reditu ex schismate.—Cyprianum certiorem reddunt se ad Ecclesiam rediisse. Ibid.

Epist. LI. Cypriani ad confessores, de reditu ex schismate congratulatoria.—Gratulatur Cyprianus confessoribus Romanis de eorum reditu in Ecclesiam et litteris eorum respondet. Ibid.

Epist. LII. Ad Antonianum, de Cornelio et Novatiano.—Cum Antonianus, acceptis litteris a Novatiano, in partes illius animo propendere coepisset, confirmat illum Cyprianus in priori sententia, ut nempe cum Cornelio, hoc est cum Ecclesia catholica communicare pergat. Quod ut persuadeat, totius tragoediae inter Cornelium et Novatianum historiam texit, et Cornelium virum optimum et legitime electum, Novatianum vero multis sceleribus obnoxium illegitimam electionem usurpasse docet: obiter etiam sub initium epistolae se excusans de mutata quod ad lapsorum rationem attinet sententia, et sub finem in quo Novatiana haeresis consistat explicans. 347

Epist. LIII. Ad Fortunatum et alios collegas, de iis qui per tormenta superantur.—Consultus Cyprianus a collegis num admittendi essent ad communionem lapsi quidem per tormenta superati, respondet, quia triennio jam poenitentiam egissent, sibi quidem videri admittendos esse, sed cum post Paschae solemnia concilium episcoporum apud se futurum esset, se cum illis rem tractaturum. 348

Epist. LIV. Ad Cornelium, de pace lapsis danda.—Cum prius statuissent Africani episcopi in concilio quodam, ut lapsi non, nisi diu poenitentia acta, admitterentur ad pacem, nisi forte periculum infirmitatis urgeret; jam instante nova persecutione statuerunt, omnibus qui poenitentiam egissent 1238 pacem dandam, ut fortiores essent ad passionis praelium. Id episcoporum statutum, totius synodi nomine, nuntiat Cornelio papae Cyprianus, atque adeo non tam ipsius Cypriani quam synodi Africanae est haec epistola. (Vid. tom. III, col. 851.) 350

Epist. LV. Ad Cornelium, de Fortunato et Felicissimo sive contra haereticos.—In primis monet Cornelium Cyprianus hac epistola, ut Felicissimi et Fortunati contra se calumnias non audiat, nec minis eorum terreatur, sed forti sit animo, sicuti Dei sacerdotem contra haereticos decet, utpote qui pro more haereticis usitato, haeresin suam et schismata incoeperint ex contemptu unius in Ecclesia episcopi; obiter etiam indicans unde oriri soleant haereses et schismata, ut merito a Morelio inscribatur contra haereticos. (Vid. tom. III, col. 795.) 305

Epist. LVI. Ad Thibaritanos, de Exhortatione martyrii.—Excusat primum se Cyprianus Thibaritanis quod illos non visisset, et de persecutione imminente admonet; tum stimulos subdit ad martyrium alacriter subeundum.—Hinc proponuntur exempla piorum a mundi initio qui martyrium passi. In primis quae omnia exempla superat Domini nostri passio.—Quid, quod stadii et theatri agones fortiter et alacriter tolerati incitamento sint ad martyrii passiones?—Demum consideretur futura merces, quae jam superque ad omnia sustinenda animat et accendit. 351

Epist. LVII. Ad Cornelium in exilio, de ejus confessione.—Laudat Cyprianus in Cornelio et plebe ejus confessionem nominis Christi ad exilium usque, hortaturque ad constantiam et mutuas pro invicem orationes, tum ob instantem certaminis diem in hac vita, tum post obitum. Meminit autem hujus epistolae Damasus in Vita Cornelii, utpote propter quam calumnia facta, occasionem necis sumpserit tyrannus. (Vid. tom. III, col. 829.) 358

Epist. LVIII. Ad Lucium papam romanum, reversum de exilio. Gratulatur Lucio Cyprianus cum collegis de reditu ab exilio, docens dilatam martyria gloriam non minuere. Deinde, indicans divinitus contigisse Cornelii martyrium et Lucii exilium, ad confundendos Navatianos, praedicit illi instans martyrium; ita Deo ordinante, ut non foris, sed apud suos consummaretur ejus martyrium. (Vid. t. III, col. 971.) 358

Epist. LIX. Ad Fidum, de infantibus baptizandis.—Corrigendos eos qui putabant ante octavum diem nativitatis non esse parvulum baptizandum dicit Cyprianus, mox natum rite baptizari posse, cum suis quibusdam coepiscopis, censens. (Vid. tom. III, col. 1011.) 359

Epist. LX. Ad episcopos Numidas, de redemptione fratrum ex captivitate barbarorum.—Deplorata sub initium captivitate fratrum Cyprianus sibi per episcopos Numidas nuntiata, mittere se dicit sestertiorum centum millia, adscriptis nominibus singulorum tum fratrum et sororum, tum collegarum, qui aliquid contribuerant. Veri simile est autem factam hanc captivitatem ab illis Barbaris, contra quos Decius in bellum profectus, interfectus est. Primi autem recens ediderunt hanc epistolam Manutius et Morellius. Ibid.

Epist. LXI. Ad Euchratium, de histrione.—Histrionem, si in turpi artificio persistat, communicare prohibet in ecclesia. Neque vero excusari debere quod ipse histrionicam non exerceat, quamdiu illam alios docet; aut ob rei familiaris inopiam, cum ecclesiae sumptibus illi alimenta praestari possint; atque adeo, si ecclesiae Euchratii bona non sufficiant, Carthaginem monet ut veniat. 360

Epist. LXII. Ad Pomponium, de Virginibus.—Cyprianus cum collegis aliquot Pomponio collegae respondet: virgines quae statum continenter et firmiter tenere decreverant, repertas tamen postea in eodem lecto cum masculis, si virgines adhuc repertae fuerint, communione recepta, admittendas ad Ecclesiam; sin secus, cum non mariti. sed Christi sint adulterae, ad plenam poenitentiam cogendas: quae vero obstinatae perseverant de Ecclesia ejiciendas, obiter interjiciens disciplinae genus, quo contineri possint in officio virgines; et quaedam de excommunicandi potestate in Ecclesia. 364

Epist. LXIII. Ad Caecilium, de sacramento Domini calicis.—Epistola haec et duae sequentes nihil aliud quam responsa continent ad Epistolam praecedentem, utpote quae gratiarum actionem continent: tum pro consolatione litteraria, tum pro subsidio una misso. Ex eo autem quod tres diversae epistolae rescriptae sunt ad unicam Cypriani, colligere est, in diversis metalli fodinis constitutos fuisse episcopos, qui eas scribunt. Quod confirmat epistola LXXX, ubi certi metalli fit mentio. 372

Epist. LXIV. Ad Epictetum et plebem Assuritanorum de Fortunatiano quondam eorum Episcopo.—Monet Epictetum et plebem Assuritanorum ut Fortunatianum, quondam episcopum, sed lapsum, episcopatum redire non permittant; tum aliis de causis, tum quod statutum esset ne episcopi 1239 lapsi ad priorem gradum admitterentur. 389

Epist. LXV. Ad Rogatianum, de diacono qui contra Episcopum contendit.—Rogatianum episcopum monet Cyprianus, ut diaconi superbiam qui illum contumeliis exacerbaverat coerceat, et audaciae suae poenitentiam agere cogat, ea occasione denuo repetens quaecumque de sacerdotali sive episcopali potestate supra dicta sunt Epistola LV. Quo autem tempore scripta sit, non satis constat, nisi quod in eadem synodo scriptam cum sequenti, initium utriusque epistolae simile persuadeat. 395

Epist. LXVI. Ad clerum et plebem Furnis consistentem, de Victore, qui Faustinum presbyterum tutorem nominavit.—Cum, contra concilii episcoporum statutum, Geminius Victor testamento tutorem sive curatorem suum nominasset Geminium Faustinum, presbyterum, prohibet pro illo offerri aut sacrificium pro dormitione illius celebrari; obiter, exemplo leviticae tribus, deducens clericos molestiis saecularibus immiscere se non debere. 399

Epist. LXVII. Ad Stephanum, de Marciano Arelatensi, qui Novatiano consensit.—Cum Marcianus, Arelatensis episcopus, Novatiani sectam secutus multos seduxisset, et se communione caeterorum episcoporum per schisma separasset, monet Stephanum, summum pontificem, ut pro sua auctoritate, absente illo, alium in locum ejus substituat, et tum lapsis tum per illum seductis, acta poenitentia, pax detur, et ad Ecclesiam reditus concedatur. (Vid. tom. III, col. 989.) 401

Epist. LXVIII. Ad clerum et plebes in Hispania consistentes, de Basilide et Martiale.—Cum Basilides et Martialis, episcopi, lapsi essent et libellis idololatriae contaminati, laudat Cyprianus cum coepiscopis clerum et plebem Hispaniarum, quod in locum eorum Sabinum et Felicem legitima electione substituissent; praesertim cum juxta Cornelii statutum, episcopi lapsi ad poenitentiam quidem agendam admitti possent, sed a sacerdotali honore prohiberentur, obiter etiam quaedam attingens de veteri electionis episcoporum ritu. Sub Stephano autem scriptam esse, contextus indicat. (Vid. tom. III, col. 1019.) 402

Epist. LXIX. Ad Florentium Pupianum, de obtrectatoribus.—Purgat se apud Florentium Pupianum Cyprianus de variis ab illo objectis criminibus; et animi ejus levitatem arguit, quod tam temere obtrectatoribus crediderit. Ex eo autem quod dicit se jam tum sex annis episcopatu functum, satis constat sub Stephano scriptam. Ibid.

Epist. LXX. Ad Januarium et caeteros episcopos Numidas, de baptizandis haereticis.—Contendit Cyprianus Baptismum non esse quo haeretici utuntur, nec quemquam apud eos qui Christo adversantur per gratiam Christi posse proficere. (Vid. tom. III, col. 1035.) 410

Epist. LXXI. Ad Quintum, de haereticis baptizandis.—Respondetur Quinto, in Mauritania episcopo, consulenti de haereticis baptizandis. Ibid.

Epist. LXXII. Ad Stephanum papam, de Concilio.—Cyprianus cum collegis in concilio quodam, nuntiat Stephano romano pontifici, a sese statutum esse, tum ut ab haereticis ad Ecclesiam revertentes baptizentur, tum ut alia conditione non recipiantur episcopi aut presbyteri, ab iisdem venientes, quam ut communicarent laici. (Vid. tom. III, col. 1044.) 413

Epist. LXXIII. Ad Jubaianum, de haereticis baptizandis.—Interrogatus a Jubaiano de Baptismo haereticorum, Cyprianus rescribit ei se censere haereticos ad Ecclesiam venientes, Ecclesiae Baptismo sanctificari oportere. (Vid. tom. III, col. 1109.) 414

Epist. LXXIV. Ad Pompeium contra epistolam Stephani, de haereticis baptizandis.—Super hanc quaestionem Cyprianus aperte indicat Stephanum, quem Romanae Ecclesiae episcopum tunc fuisse didicimus, non solum sibi non consensisse, verum etiam contra scripsisse atque praecepisse. (Vid. tom. III, col. 1127.) Ibid.

Epist. LXXV. Firmiliani, episcopi Caesareae Cappadociae, ad Cyprianum contra epistolam Stephani.—Eamdem quam Cyprianus (et acerbius) de Stephano sententiam habet, et hanc consensionem sibi congratulatur, Deo gratias agens. Postea Stephani verba examinans, de baptismate haereticorum, hunc repugnare Paulo apostolo eidemque se consensere manifestat. (Vid. tom. III, col. 1153.) 415

Epist. LXXVI. Ad Magnum, de baptizandis Novatianis et de iis qui in lecto gratiam consequuntur.—Prior Epistolae pars ejusdem est argumenti cum praecedentibus praeterquam quod hic inculcat de Novatianis quod in genere prius de omnibus haereticis dixerat; obiter etiam insinuans successionem legitimam in Cathedra Petri, notam esse qua cognosci possit Ecclesia. Secunda parte (quam hactenus perperam pro alia Epistola editam titulus satis indicat) aeque verum Baptismum esse docet, qui per aspersionem in lecto fit, atque qui per immersionem fit in ecclesia. (Vid. tom. III, col. 1137.) 416

1240 Epist. LXXVII. Ad Nemesianum et caeteros martyras in metallo constitutos.—Miris praeconiis effert martyres ad metallum damnatos, singulis tormentis singula solatia pulchra antithesi opponens. In exilio autem scriptam colligere est, ex illis verbis: Nisi me ob confessionem nominis relegatum praefiniti termini arcerent. 416

Epist. LXXVIII.— Nemesiani, Dativi, Felicis et Victoris responsum ad Cyprianum.—Epistola haec et duae sequentes nihil aliud quam responsa continent ad epistolam praecedentem, utpote quae gratiarum actionem continent, tum pro consolatione litteraria, tum pro subsidio una misso. Ex eo autem quod tres diversae epistolae rescriptae sunt ad unicam Cypriani, colligere est in diversis metalli fodinis constitutos fuisse episcopos qui eas scribunt. Quod confirmat Epistola LXXX, ubi certi metalli fit mentio. 422

Epist. LXXIX. Ad eumdem Lucii et caeterorum martyrum responsum.—Argumenti esse ejusdem cum praecedenti, verba ipsa epistolae demonstrant, atque adeo non Lucii Romani pontificis, sed Lucii martyris et episcopi Africani epistola est, multo minus autem Cypriani ad Lucium papam. 424

Epist. LXXX. Felicis, Jaderis, Poliani, et caeterorum martyrum responsum ad Cyprianum.—Martyres supra dicti subsidium a Cypriano transmissum grati agnoscunt. 425

Epist. LXXXI. Cypriani ad Sergium et Rogatianum et caeteros confessores in carcere constitutos.—Rogatianum et collegas confessores, in carcere constitutos consolatur, et exemplo Rogatiani senioris et Felicissimi martyrum animos illis addit. In exilio scriptam epistola ipsa indicat. 426

Epist. LXXXII. Ad Successum, de nuntiis Romam reversis persecutionem nuntiantibus.—Nuntiat Successo episcopo Cyprianus, persecutione acriori jam decreta per Valerianum imperatorem (haud dubie cum Gallieno), passum Romae Xistum pontificem VIII idus Augusti, idque ut collegis caeteris significet petit, quo suum quisque gregem ad martyrium animet. Cum autem paulo post mense septembri passus sit Cyprianus, non dubium quin sub finem vitae scripta sit haec epistola. 431

Ad plebem Carthaginis. 435

Ad Turasium presbyterum. 436

Epist. LXXXIII. Ad Clerum et Plebem, de suo secessu paulo ante passionem.—Cum jam, sub finem vitae, ad hortos suos reverso Cypriano nuntiaretur missos esse qui se Uticam ad supplicium pertraherent, secessit. Ne vero metu mortis id fecisse crederetur, hac epistola causam reddit, ut nempe non alibi quam Carthagine, in conspectu suorum, martyrium subiret. 437

Epistola Cornelii Papae Ad Cyprianum. 438

Pars II.—Opuscula. 441

Liber De Habitu Virginum.—Pontius in Vita D. Cypriani paucis hujus libri argumentum complectitur: «Quis, inquit, virgines ad congruentem pudicitiae disciplinam et habitum sanctimonia dignum, velut fraenis quibusdam lectionis Dominicae coerceret?» Primum, ut paulo fusius argumentum explicem, disciplinae encomium celebrat, et ejus utilitatem Scripturis comprobat, deinde gloriam, decus et merita virginitatis, et earum quae virginitatem suam Christo voverant et dicaverant prosecutus, continentiam non in sola carnis integritate, sed et in cultus et ornatus honore docet consistere: neque vero divitias superfluam cultus curam excusare apud eas quae jam saeculo renuntiaverant; quin potius, cum moderandum justo fine cultum praescribat nuptis feminis Apostoli, multo id magis observare virginem oportere etsi itaque locupletes sint, cogitare debere utendum quidem divitiis, sed ad bonas artes, ad il`la quae praecepit Deus, expendendas nempe in pauperes. Post haec, ornamentorum ac vestium insignia prostitutis potius feminis convenire quam virginibus, docet ex Apoc.; ex Isaiae quoque III cap., quam Deum offendant tam varia, tam sumptuosa muliebria ornamenta deducit. Atque adeo, a superfluo ornatu ad fucorum diversa genera transitum faciens, non virginibus dumtaxat, sed et nuptis illa prorsus interdicit, utpote quae impune laturae non sint, quod facturam Dei reformare, transfigurare et adulterare nitantur. Porro etiam illa virginibus interdicit quae negligentia in usum venerant, tum nuptiis ne intersint, tum ut promiscuas balneas non adeant. Brevi denique epilogo, quid boni contineat continentiae virtus, quove malo careat, tribus, quod aiunt, verbis prosecutus, librum hoc epiphonemate concludit: «Durate fortiter, spiritaliter pergite, pervenite feliciter; tantum mementote tunc nostri cum incipiet in vobis virginitas honorari.» Ibid.

Liber De Lapsis.—Pollicitus erat frequenter Cyprianus, ubi primum pax Ecclesiae reddita foret, se certius quid scripturum de ratione lapsorum: hoc igitur libro promissis satisfacit. Et in primis, ob oculos posita cum gaudio 1241 tam insperata Ecclesiae pace, et confessorum caeterorumque stantium in fide constantia et deinde cum dolore summo lapsorum ruinis, ac persecutionis praeteritae causis explicatis, disciplinae nempe neglectu et peccatis fidelium; graviter increpat lapsos quod, ad prima statim verba minantis inimici idolis sacrificaverint, et non potius, juxta Christi consilium, secesserint: item quod jam sacrificiis maculati, contra Evangelii legem, ante expiata delicta, ante exomologesin criminis factam vim inferrent corpori et sanguini Domini, et communicationem ac pacem a quibusdam presbyteris sine episcopi sententia extorquerent. Deterritos proinde vindicta divina lapsorum aliquot qui indigne communicarant (obiter interjecta mentione libellaticorum, quod a crimine non excusarentur), et animatos eorum exemplo qui, quamvis nullo sacrificii aut libelli facinore constricti, quoniam tamen de hoc vel cogitaverunt, hoc ipsum apud sacerdotes Dei dolenter et simpliciter confitentes, exomologesin faciebant; ad confessionem delicti, ad poenitentiam publicam, ad satisfactionem plenam multis hortatur. Postremo vitari monet Novatianos, confutans Scripturis aliquot illorum haeresin. 467

Liber De Unitate Ecclesiae.—Occasione schismatis Novatiani, ut suos Carthaginenses deterreret, alioqui non multum ab illo abhorrentes, propter Novatum et alios quosdam suae Ecclesiae presbyteros totius tragoediae auctores, librum hunc conscripsit Cyprianus. Atque in primis, postquam, adversus illorum insidias communitos, ad constantiam hortatus est, hereseon causam esse docet quod caput Ecclesiae non quaeritur, primatus Petri contemnitur, et Cathedra ac Ecclesia una et Episcopatus unus deseritur. Deinde tum Scripturis tum figuris Veteris et Novi Testamenti unitatem Ecclesiae comprobat. Porro Novatiani ambitionem in invadendo Episcopatu Romano, velut aliud agens, paucis prosecutus, late deducit neque pro eorum paucitate contra Ecclesiam quidquam facere illud Matth. XVIII: «Ubicumque fuerunt duo vel tres collecti in nomine meo, etc.; neque martyrium illis posse prodesse extra Ecclesiam. Post haec docet non mirari eos oportere quod vigerent haereses, jam olim a Christo praedictae (obiter interjectis schismaticorum suppliciis); neque quod confessores quidam Romani schismati consentirent, quippe cum ante obitum nemo beatus sit, et in ipso Apostolorum coetu Judas proditor extiterit; vitanda item schismaticorum et haereticorum consortia. Ad pacem denique et unanimitatem per Scripturas hortatur. 493

Liber De Oratione Dominica.—Tres complectitur partes tractatus S. Cypriani de Oratione Dominica, in quo librum Tertulliani de Oratione imitatur. In priore ostendit Orationem Dominicam esse omnium excellentissimam, summe spiritualem et ad impetrandum efficacissimam. In altera vero parte Dominicae Orationis complectitur explicationem, septemque ejus partes praecipuas, Tertulliani vestigiis inhaerens, decurrit. Demum in tertia parte Orationis conditiones expendit, docetque orationem esse debere, 1º perseverantem et assiduam, exemplo Christi Domini; 2º vigilantem ac toto corde effusam, exemplo sacerdotis qui «ante orationem, praefatione praemissa, parat fratrum mentes dicendo: Sursum corda, et respondet plebs: Habemus ad Dominum;» 3º bonis operibus et eleemosynis consociatam, Tobiae instar et Cornelii; 4º omnibus diei horis ac praesertim tribus ab Ecclesia orationi destinatis, tertia nimirum, sexta et nona, mane nec non et vespere esse orandum. 521

Liber Ad Demetrianum.—Demetriano, Africae proconsuli, contendenti Christianis imputari debere bella, famem et pestem quibus tum orbis divexabatur, quod ab ipsis dii non colerentur, pulchre respondet (ubi deduxit mundi senio omnia deteriora fieri) ipsos potius ethnicos tantarum cladium causam esse, quod Deum non colerent et Christianos praeterea injustis persecutionibus agitarent. Deinde, ubi illi exprobravit tormentorum inusitata genera quibus Christianos prae aliis reis torquebat, non ad confessionem, sed ad negationem, deorum impotentiam arguit: tum quod ipsi se defendere nequeant, atque adeo Demetrianus qui illos vindicabat, ab ipsis potius coli quam ipse eos colere deberet; tum quod a Christianis de obsessis corporibus ejecti, quid sint ipsi confiteantur. Neque vero ruinas regum, jacturas opum et similia mala quae persecutiones Christianorum divinitus in vindictam comitabantur, ideo vindictas non censeri, quod illis etiam communes essent, quandoquidem gaudium iis potius sint omnia illa, quam poena. Proinde, dum tempus est, ad mentem redeat hortatur, vel saltem metu judicii et semper ardentis gehennae ignis. Imitatur autem ipse partim Tertulliani Apologeticum et librum ad Scapulam, partim Minutii Felicis Octavium. 545

Liber De Idolorum Vanitate.—Tria potissima hujus libri capita titulus ipse complectitur. Primum hinc comprobat 1242 quod reges fuerint et homines potius quam dii, quorum in honorem instituta sunt templa, expressa simulacra, immolatae hostiae et festi dies celebrati; atque adeo neque exteris neque Romanis quidquam potuisse prodesse illorum cultum, neque illis, sed sorti potius imputandam Romani imperii potentiam, utpote quae et vicissitudine quadam contigerit, et suam ipsius originem erubescat: neque vero auspiciis auguriisve quidquam tribuendum ex vano illorum eventu constare; quin potius daemonum esse has praestigias, vel ipsis poetis, Socrate, Platone, Trismegisto et Hostane testibus, qui et unum Deum et daemonas agnoverint. Alterum caput, quod unus sit Deus, tum per monarchiae prae caeteris dignitatem majorem, tum per ipsas vulgi ethnici voces, O Deus, et similes, paucis manifestum facit. Postremum de Christo, ex Prophetis Judaeorum et Evangelica historia, latius prosequitur. 565

Liber De Mortalitate.—Paucis argumentum explicat D. Pontius in Vita Cypriani: «A quo, inquit, Christiani mollioris affectus circa amissionem suorum aut, quod majus est, fidei parvioris, consolarentur spe futurorum.» In primis enim, ubi praedictas docuit ejuscemodi afflictiones a Christo, non timendam docet mortalitatem seu pestem, eo quod ad immortalitatem ducat, atque adeo fidem illi deesse qui non ad meliora festinat. Neque mirum quod Christiano cum gentilibus sint mala hujus vitae communia cum plus caeteris illis in saeculo sit laborandum: atque proinde exemplo sanctorum Job et Tobiae, patientia opus esse, neque murmurandum. Nisi enim praecesserit pugna, non posse victoriam contingere, etc. 583

Liber De Opere Et Eleemosyna. 601

Liber De Bono Patientiae.—Scripti hujus occasionem ita paucis exponit ipse Cyprianus sub finem Epist. ad Jubaianum: «Servatur a nobis patienter et leniter charitas animi, collegii honor, dilectionis vinculum, concordia sacerdotii. Propter hoc etiam nunc libellum de Bono patientiae, quantum valuit nostra mediocritas, permittente Domino et inspirante, conscripsimus, quem ad te, pro mutua dilectione, transmisimus.» Postquam itaque initio, patientiam veram a falsa philosophorum distinxit, a patientia Dei, Christi ac justorum omnium, patientiam christianam commendat. Deinde non utilem modo, sed et necessariam illam esse, tum Scripturis, tum rationibus probat, exemplis item Job et Tobiae; et ut ex opposito sibi vitio magis patientiae bonum elucescat, impatientiae quantum malum sit prosequitur. Postremo vindictae cupiditatem vituperat, docetque Deo, juxta Scripturas, permittendam potius, quam nobis arrogandam ultionem. Si quo alio autem in libro, hoc certe, Tertullianum imitatur, librum nempe ejus de Patientia. 621

Liber De Zelo Et Livore.—Paucis libri hujus argumentum reddit in haec verba D. Pontius in vita Cypriani: «Quis, inquit, livorem de venenata invidiae malignitate venientem, dulcedini remedii salutaris inhiberet?» Principio igitur, postquam eo gravius crimen esse zelum seu livorem, quo occultius est malum, et originem ejus diabolo adscribendam docuit: propositis etiam obiter invidiae exemplis e Veteri Testamento, radicem malorum omnium invidiam esse, per singula vitiorum genera deducit; atque adeo recte et a Christo et ab Apostolis, non uno in loco, interdictum fraternum odium. Postremo ubi Dei exemplo ad dilectionem inimicorum eos adhortatus est, praemiorum coronis propositis ab hoc malo deterret. 637

Epistola Ad Fortunatum De Exhortatione Martyrii. 651

Praefatio. Ibid.

Caput primum.—Quod idola dii non sint, et quod nec elementa vice deorum colenda sint. 655

Cap. II.—Quod Deus solus colendus sit. 657

Cap. III.—Quae comminatio Dei sit adversus eos qui idolis sacrificant. Ibid.

Cap. IV.—Non facile ignoscere Deum idololatris. 658

Cap. V.—Quod sic idololatriae indignetur Deus, ut praeceperit etiam eos interfici qui sacrificare et servire idolis suaserint. Ibid.

Cap. VI.—Quod redempti et vivificati Christi sanguine, nihil Christo praeponere debeamus. 660

Cap. VII.—Ereptos de faucibus diaboli, et de laqueis saeculi liberatos, non debere denuo ad saeculum reverti, ne perdant quod evaserint. Ibid.

Cap. VIII.—Insistendum esse et perseverandum in fide et virtute, et coelestis ac spiritalis gratiae consummatione, ut ad palmam et coronam possit perveniri. 661

Cap. IX.—Ad hoc pressuras et persecutiones fieri, ut probemur. 663

Cap. X.—Timendas non esse injurias et poenas persecutionum, quia major est Dominus ad protegendum, quam diabolus ad impugnandum. Ibid.

Cap. XI.—Ante praedictum esse quod nos mundus odio habiturus esset, et quod persecutiones adversum nos excitaret, 1243 et quod nihil novum Christianis accidat, quando ab initio mundi boni laboraverint, et oppressi atque occisi sint justi ab injustis. 665

Cap. XII.—Quae spes et merces maneat justos et martyres post conflictationes hujus temporis et passiones. 673

Cap. XIII.—Plus nos accipere in passionis mercede, quam quod hic sustinemus in ipsa passione. 674

Testimoniorum Libri Tres Adversus Judaeos. 675

Liber Primus. Caput primum.—Judaeos in offensam Dei graviter deliquisse, quod Dominum dereliquerint idola secuti sint. 679

Cap. II.—Item, quod prophetis non crediderint et eos interfecerint. 680

Cap. III.—Ante praedictum quod Dominum neque cognituri, neque intellecturi, neque recepturi essent. 681

Cap. IV.—Quod Scripturas sanctas intellecturi Judaei non essent, intelligi autem haberent in novissimis temporibus postea quam Christus venisset. 682

Cap. V.—Nihil posse Judaeos intelligere de Scripturis, nisi prius perdiderint Christum. 683

Cap. VI.—Quod Hierusalem perdituri essent, et terram quam acceperant relicturi. Ibid.

Cap. VII. Item quod essent amissuri lumen Domini. Ibid.

Cap. VIII. Quod circumcisio prima carnalis evacuata sit, et secunda spiritalis repromissa sit. 684

Cap. IX. Quod lex prior, quae per Moysen data est, cessatura esset. Ibid.

Cap. X. Quod lex nova dari haberet. Ibid.

Cap. XI. Quod dispositio alia et testamentum novum dari haberet. 685

Cap. XII. Quod baptisma vetus cessaret et novum inciperet. Ibid.

Cap. XIII. Quod jugum vetus evacuaretur, et jugum novum daretur. 686

Cap. XIV. Quod pastores veteres cessaturi essent, et novi inciperent. Ibid.

Cap. XV. Quod domus et templum Dei Christus futurus esset, et cessaret templum vetus, et novum inciperet. Ibid.

Cap. XVI. Quod sacrificium vetus evacuaretur et novum celebraretur. 687

Cap. XVII. Quod sacerdotium vetus cessaret, et novus sacerdos veniret, qui in aeternum futurus esset. Ibid.

Cap. XVIII. Quod propheta alius sicut Moyses promissus sit, scilicet qui testamentum novum daret, et qui magis audiri deberet. 688

Cap. XIX. Quod duo populi praedicti sint, major et minor. id est vetus Judaeorum, et novus qui esset ex nobis futurus. Ibid.

Cap. XX. Quod Ecclesia, quae prius sterilis fuerat, plures filios habitura esset ex gentibus, quam quot synagoga ante habuisset. Ibid.

Cap. XXI. Quod Gentes magis in Christum crediturae essent. 689

Cap. XXII. Quod panem et calicem Christi et omnem gratiam ejus amissuri essent Judaei, nos vero accepturi, et quod Christianorum novum nomen benediceretur in terris. 693

Cap. XXIII. Quod ad regnum coelorum magis Gentes quam Judaei perveniant. 694

Cap. XXIV. Quod solo hoc Judaei accipere veniam possint delictorum suorum, si sanguinem Christi occisi baptismo ejus abluerint, et in Ecclesiam transeuntes, praeceptis ejus obtemperarint. Ibid.

Liber Secundus.

Caput primum. Christum primogenitum esse, et ipsum esse sapientiam Dei, per quem omnia facta sunt. 695

Cap. II. Quod sapientia Dei Christus est, et de sacramento incarnationis ejus et passionis et calicis et altaris, et Apostolorum qui missi praedicaverunt. 697

Cap. III. Quod Christus idem sit et Sermo Dei. 698

Cap. IV. Quod idem Christus idem sit manus et brachium Dei. Ibid.

Cap. V. Quod idem Angelus et Deus. 699

Cap. VI. Quod Deus Christus. 700

Cap. VII. Quod Christus Deus venturus esset illuminator et salvator generis humani. 702

Cap. VIII. Quod cum a principio Filius Dei fuisset, generari denuo haberet secundum carnem. 703

Cap. IX. Quod hoc futurum esset signum nativitatis ejus ut de virgine nasceretur homo et Deus, hominis et Dei filius. 704

Cap. X. Quod homo et Deus Christus ex utroque genere concretus, ut mediator esse inter nos et Patrem posset. Ibid.

Cap. XI. Quod de semine David secundum carnem nasci haberet. 705

1244 Cap. XII. Quod in Bethlehem nasceretur. 706

Cap. XIII. Quod humilis in primo adventu suo veniret. 707

Cap. XIV. Quod ipse sit justus quem Judaei occisuri essent. 708

Cap. XV. Quod ipse dictus sit ovis et agnus, qui occidi haberet. Et de sacramento passionis. Ibid.

Cap. XVI. Quod idem et lapis dictus sit. 710

Cap. XVII. Quod deinde idem lapis mons fieret et impleret totam terram. 712

Cap. XVIII. Quod in novissimis temporibus idem mons manifestaretur, super quem Gentes venirent, et in quem justi ascenderent. Ibid.

Cap. XIX. Quod ipse sit sponsus, Ecclesiam habens sponsam, de qua filii spiritaliter nascerentur. 713

Cap. XX. Quod cruci illum fixuri essent Judaei. 714

Cap. XXI. Quod in passione crucis et signo virtus omnis sit et potestas. 715

Cap. XXII. Quod in hoc signo crucis salus sit omnibus qui in frontibus notentur. 716

Cap. XXIII. Quod medio die in passione ejus tenebrae futurae essent. Ibid.

Cap. XXIV. Quod a morte non vinceretur, nec apud inferos remansurus esset. Ibid.

Cap. XXV. Quod ab inferis tertio die resurgeret. 717

Cap. XXVI. Quod cum resurrexisset, acciperet a Patre omnem potestatem, et potestas ejus aeterna sit. Ibid.

Cap. XXVII. Quod perveniri non possit ad Deum Patrem nisi per Filium ejus, Jesum Christum. 718

Cap. XXVIII. Quod ipse judex venturus sit. 719

Cap. XXIX. Quod ipse sit rex in aeternum regnaturus. 720

Cap. XXX. Quod ipse sit et judex ex rex. 722

Liber Tertius. 723

Caput primum. De bono operis et misericordiae. Ibid.

Cap. II. In opere et eleemosynis, etiamsi per mediocritatem minus fiat, ipsam voluntatem satis esse. 732

Cap. III. Agapem et dilectionem fraternam religiose et firmiter exercendam. 733

Cap. IV. In nullo gloriandum, quando nostrum nihil sit. 734

Cap. V. Humilitatem et quietem in omnibus tenendam. 736

Cap. VI. Bonos quosque et justos plus laborare, sed tolerare debere, quia probantur. Ibid.

Cap. VII. Non contristandum Spiritum sanctum quem accepimus. 736

Cap. VIII. Iracundiam vincendam esse, ne cogat delinquere. 737

Cap. IX. Invicem se fratres sustinere debere. Ibid.

Cap. X. In Deum solum fidendum, et in ipso gloriandum. Ibid.

Cap. XI. Eum qui fidem consecutus est, exposito priore homine, coelestia tantum et spiritalia cogitare debere nec attendere ad saeculum, cui jam renuntiavit. 738

Cap. XII. Non jurandum 741

Cap. XIII. Non maledicendum. Ibid.

Cap. XIV. Numquam mussitandum, sed circa omnia quae accidunt benedicendum Deum. 742

Cap. XV. Ad hoc tentari homines a Deo ut probentur. Ibid.

Cap. XVI. De bono martyrii. 743

Cap. XVII. Minora esse quae in saeculo patimur quam sit praemium quod promissum est. 745

Cap. XVIII. Dilectioni Dei ac Christi nihil praeponendum. 746

Cap. XIX. Voluntati, non nostrae, sed Dei, obtemperandum. Ibid.

Cap. XX. Fundamentum et firmamentum spei et fidei esse timorem 747

Cap. XXI. Non temere de altero judicandum. 750

Cap. XXII. Accepta injuria, remittendum et ignoscendum. Ibid.

Cap. XXIII. Vicem malis non reddendam. Ibid.

Cap. XXIV. Non posse ad Patrem perveniri nisi per Christum. Ibid.

Cap. XXV. Ad regnum Dei, nisi baptizatus et renatus quis fuerit, pervenire non posse. Ibid.

Cap. XXVI. Parum esse baptizari et Eucharistiam accipere, nisi quis factis et opere proficiat. 751

Cap. XXVII. Baptizatum quoque gratiam perdere quam consecutus sit, nisi innocentiam servet. Ibid.

Cap. XXVIII. Non posse in Ecclesia remitti ei qui in Deum deliquerit. Ibid.

Cap. XXIX. De odio nominis ante praedictum. 752

Cap. XXX. Quod quis Deo voverit, cito reddendum. Ibid.

Cap. XXXI. Eum qui non crediderit jam judicatum esse. 753

1245 Cap. XXXII. De bono virginitatis et continentiae. 753

Cap. XXXIII. Nihil Patrem judicare, sed Filium, et Patrem ab eo non honorificari a quo non honorificetur Filius. 754

Cap. XXXIV. Fidelem gentiliter vivere non oportere. 755

Cap. XXXV. Deum ad hoc patientem esse, ut nos poeniteat peccati nostri et reformemur. Ibid.

Cap. XXXVI. Mulierem ornari saeculariter non debere. Ibid.

Cap. XXXVII. Fidelem non oportere ob alia delicta nisi ob nomen solum puniri. 756

Cap. XXXVIII. Servum Dei innocentem esse debere, ne incidat in poenam saecularem. Ibid.

Cap. XXXIX. Datum nobis esse exemplum vivendi in Christo. Ibid.

Cap. XL. Non jactanter nec tumultuose operandum. 757

Cap. XLI. Inepte et scurriliter non loquendum. Ibid.

Cap. XLII. Fidem in totum prodesse, et tantum nos posse quantum credimus. Ibid.

Cap. XLIII. Posse eum statim consequi qui vere crediderit. 758

Cap. XLIV. Fideles inter se disceptantes non debere gentilem judicem experiri. Ibid.

Cap. XLV. Spem futurorum esse, et ideo fidem circa ea quae promissa sunt patientem esse debere. Ibid.

Cap. XLVI. Mulierem in ecclesia tacere debere. Ibid.

Cap. XLVII. Delicto et merito nostro fieri ut laboremus, nec Dei opem in omnibus sentiamus. 759

Cap. XLVIII. Non foenerandum. Ibid.

Cap. XLIX. Inimicos quoque diligendos. Ibid.

Cap. L. Sacramentum fidei non esse profanandum. 760

Cap. LI. Quod nemo in opere suo extolli debeat. Ibid.

Cap. LII. Credendi vel non credendi libertatem in arbitrio positam. Ibid.

Cap. LIII. Dei arcana perspici non posse, et idcirco fidem nostram simplicem esse debere. Ibid.

Cap. LIV. Neminem sine sorde et sine peccato esse. 761

Cap. LV. Non hominibus, sed Deo, placendum. Ibid.

Cap. LVI. Deum nihil latere ex his quae geruntur. Ibid.

Cap. LVII. Fidelem emendari et reservari. 762

Cap. LVIII. Neminem contristari morte debere, cum sit in vivendo labor et periculum, in moriendo pax et resurgendi securitas. Ibid.

Cap. LIX. De idolis quae gentiles deos putant. 763

Cap. LX. Ciborum nimiam concupiscentiam non appetendam. 766

Cap. LXI. Possidendi concupiscentiam et pecuniam non appetendam. Ibid.

Cap. LXII. Matrimonium cum gentilibus non jungendum. 767

Cap. LXIII. Grave delictum esse fornicationis. 768

Cap. LXIV. Quae sint carnalia quae mortem pariant, et quae spiritalia quae ad vitam ducant. Ibid.

Cap. LXV. Omnia delicta in Baptismo deponi. 769

Cap. LXVI. Disciplinam Dei in ecclesiasticis praeceptis observandam. Ibid.

Cap. LXVII. Praedictum quod disciplinam sanam aspernaturi essent. Ibid.

Cap. LXVIII. Recedendum ab eo qui inordinate et contra disciplinam vivat. 770

Cap. LXIX. Non in sapientia mundi nec in eloquentia esse regnum Dei, sed in fide crucis et virtute conversationis. Ibid.

Cap. LXX. Parentibus obsequendum. Ibid.

Cap. LXXI. Patres quoque asperos circa filios esse non oportet 771

Cap. LXXII. Servos, cum crediderint, plus dominis carnalibus servire debere. Ibid.

Cap. LXXIII. Item dominos mitiores esse debere. Ibid.

Cap. LXXIV. Viduas probatas quasque honorandas. Ibid.

Cap. LXXV. Suorum, et maxime fidelium, curam plus unumquemque habere debere. Ibid.

Cap. LXXVI. Majorem natu non temere accusandum. Ibid.

Cap. LXXVII. Peccantem publice objurgandum. 772

Cap. LXXVIII. Cum haereticis non loquendum. Ibid.

Cap. LXXIX. Innocentiam fidenter petere et impetrare. Ibid.

Cap. LXXX. Nihil licere diabolo in hominem, nisi Deus permiserit. Ibid.

Cap. LXXXI. Mercedem mercenario cito reddendam. Ibid.

Cap. LXXXII. Non augurandum. Ibid.

Cap. LXXXIII. Cirrum in capite non habendum. 773

Cap. LXXXIV. Non vellendum. Ibid.

Cap. LXXXV. Surgendum cum episcopus aut presbyter veniat. Ibid.

1246 Cap. LXXXVI. Schisma non faciendum, etiamsi in una fide et in eadem traditione permaneat qui recedit. 773

Cap. LXXXVII. Fideles simplices cum prudentia esse debere. Ibid.

Cap. LXXXVIII. Fratrem non circumveniendum. Ibid.

Cap. LXXXIX. Subito venire finem mundi. 774

Cap. XC. Uxorem a viro non recedere, aut si recesserit, innuptam manere. Ibid.

Cap. XCI. Tantum unumquemque tentari quantum potest sustinere. Ibid.

Cap. XCII. Non quicquid licet esse faciendum. Ibid.

Cap. XCIII. Praedictum quod haereses futurae essent. Ibid.

Cap. XCIV. Cum timore et honore Eucharistiam accipiendam. Ibid.

Cap. XCV. Bonis convivendum, malos autem vitandos. 775

Cap. XCVI. Factis, non verbis, operandum. Ibid.

Cap. XCVII. Ad fidem et ad consecutionem properandum esse. Ibid.

Cap. XCVIII. Catecuminum peccare jam non debere. 776

Cap. XCIX. Judicium secundum tempora futurum, aequitatis ante Legem, vel Legis post Moysen. Ibid.

Cap. C. Gratiam Dei gratuitam esse debere. Ibid.

Cap. CI. Spiritum sanctum in igne frequenter apparuisse. Ibid.

Cap. CII. Correptionem bonos quoque libenter audire debere. Ibid.

Cap. CIII. A multiloquentia temperandum. 777

Cap. CIV. Non mentiendum Ibid.

Cap. CV. Frequenter emendandos qui delinquunt in domestico ministerio. Ibid.

Cap. CVI. Injuria accepta patientiam tenendam, et ultionem Deo relinquendam. Ibid.

Cap. CVII. Non detrahendum. Ibid.

Cap. CVIII. Non esse proximo insidiandum. Ibid.

Cap. CIX. Infirmos visitandos. Ibid.

Cap. CX. Susurrones maledictos esse. Ibid.

Cap. CXI. Sacrificia malorum acceptabilia non esse. 778

Cap. CXII. Gravius judicari de his qui in saeculo plus habuerint potestatis. Ibid.

Cap. CXIII. Viduas et pupillos protegi oportere. Ibid.

Cap. CXIV. Dum in carne est, quis exomologesin tacere debere. Ibid.

Cap. CXV. Adulationem perniciosam esse. Ibid.

Cap. CXVI. Plus ab eo diligi Deum cui in Baptismo plura peccata dimittuntur. Ibid.

Cap. CXVII. Fortem congressionem esse adversus diabolum, et ideo fortiter nos stare debere, ut possimus vincere. 779

Cap. CXVIII. De antichristo, quod in homine veniat. Ibid.

Cap. CXIX. Grave fuisse jugum Legis quod a nobis abjectum est, et leve esse jugum Domini quod a nobis susceptum est. 780

CXX. Orationibus insistendum. Ibid.

Liber De Spectaculis.—Agit primum auctor adversus illos qui spectacula gentilium publica Scripturarum auctoritate vindicare nitebantur, et quamquam nusquam disertis Scripturae verbis prohibita sint, damnata tamen idololatriae interdicto hinc probat, quod nullum non spectaculi genus idolis consecratum sit. Deinde, per singula ludorum genera, quae sint in spectando pericula, paulo latius quam Epistola secunda ad Donatum prosequitur, et praesertim eorum quibus «obscoenitatis, inquit, magisterium traditur simulacris libidinis.» Postremo spectacula christiano homine digna, quibus merito oblectare se debeat, paucis recenset. Imitatus haud dubie librum Tertulliani de Spectaculis, quem alicubi et graece et latine se scripsisse ille indicat, tam refertum iis omnibus quae ad hoc institutum faciunt, ut commentarii loco esse possit dum de spectaculorum diversitate agendum est. 779

Liber De Laude Martyrii.—Laudem martyrii sublimi dicendi genere prosequitur, tria potissimum toto libro late pertractans: quid nempe sit, quantum sit, et cui rei prosit. Pulchris interim similitudinibus et argumento a quotidianis funeribus sumpto, ad mortem pro Christo lubenter obeundam hortatur. Jam inter virtutes martyrii enumerat, quod universi doloris expertes martyres Domini propitiatio coronet, ita ut in eos non competat illud Christi, usque quadrantem ultimum reddere. Praemii vero loco proponit, tum a gehennae metu securitatem, tum vitae aeternae consecutionem, paucis poetico quodam more utraque describens, deinde quod quibusdam sit coronae loco martyrium, aliis qui sanguine suo lavantur peccatorum redemptio. Postremo, ubi Scripturis aliquot ad confessionem nominis Christi, eos animavit, ut sui memores sint rogat, cum in eis Dominus martyrium coeperit honorare, utpote quibus petentibus non 1247 negare credatur Dominus. 787

Ad Genuina S. Cypriani Opera Appendices.

Prolegomena de scriptis sancti Cypriani operibus dubiis, deperditis, atque eidem suppositis, auct. D. Lumper. 803

Articulus primus.—Divi Cypriani opera dubia. Ibid.

Articulus II.—Divo Cypriano supposita opera. 811

Articulus III.—De quibusdam S. Cypriani operibus deperditis. 817

Appendix Prima.—Opuscula Dubia. 819

Liber de Disciplina et Bono pudicitiae. Epistola ignoti auctoris. Ibid.

Monitum de paulo infra rejecta exhortatione ad poenitentiam. 821

Appendix Secunda.—Opuscula Supposita. 827

Liber de Aleatoribus. Tractatus perperam Cypriano adscriptus. Ibid.

De Singularitate Clericorum. Tractatus Cypriano perperam adscriptus, necnon Augustino et Origeni juxta quosdam. 835

De duodecim Abusionibus saeculi. Tractatus perperam Cypriano et Augustino adscriptus. 869

Liber de duplici Martyrio. 881

Oratio Cypriani Antiocheni pro martyribus. 905

Oratio Cypriani Antiocheni quam sub die passionis suae dixit. Ibid.

De montibus Sina et Sion. Tractatus ignoti auctoris adversus Judaeos. 909

Tractatus adversus Judaeos, qui insecuti sunt Dominum nostrum Jesum Christum, incerto auctore. 919

Coena, Cypriano falso inscripta. 925

De revelatione capitis Beati Joannis Baptistae. 931

De Pascha computus. 937

Appendix Tertia. 973

Dissertatio de Cypriani libris ad Demetrianum, et de Idolorum Vanitate. Ibid.

Caput primum.—De libro ad Demetrianum. Ibid.

Articulus primus.—Analysis hujus libri. Ibid.

Art. II.—Ostenditur Cyprianum Carthaginis episcopum et martyrem esse verum hujus libri parentem; quis ille, et utrum primus in Africa martyr fuerit. 976

Art. III.—De hujus libri titulo, et utrum contra solum Demetrianum scriptus sit. 978

Art. IV.—Quis fuerit Demetrianus, ad quem hic liber directus fuit, an proconsul aut inferioris ordinis judex. 979

Art. V.—Quibus rationibus Cyprianus ad hunc librum scribendum et divulgandum compulsus sit. 981

Caput II.—De hujus libri argumento, aetate, codicibus manuscriptis, editionibus et quorumdam notis. 983

Articulus primus.—De hujus lucubrationis argumento, et utrum Cyprianus suscepeto vindicis Christianae religionis officio non plene, sicut contendit Lactantius, satisfecerit. 984

Art. II.—De libri hujus aetate. 986

Art. III.—De libri hujus codicibus manuscriptis. 987

Art. IV.—De libri hujus editionibus. 988

Art. V.—De variis in hunc librum annotationibus. 989

Caput III.—Novae in hunc librum observationes. 991

Articulus primus.—De sacrae Scripturae auctoritate, et quibusdam illius locis. Ibid.

Art. II.—Quomodo Cyprianus Deum existere demonstret ex recta humani corporis statura, ex solis et aliarum rerum creatione, atque ex publica daemonum, a Christianis ex obsessis corporibus ejectorum, confessione. 992

Art. III.—Credendum Christo, qui sanguinis pretio hominem sacro baptismate regenerat, de duplici mortis illius signo; de poenitentia, ac quo sensu nemini, hanc vitam agenti, sera esse dicatur. 995

Art. IV.—Utrum Cyprianus ignes purgatorios negaverit, quam diserte asserat aeternas fore poenas damnatorum, quorum brevis oculorum fructus perpetua visione pensabitur, ac quam variis et horrendis cruciatibus Christiani ab his excarnificati fuerint. 996

Art. V.—Quanta iniquitate ethnici condemnaverint Christianos, nec defensos, nec auditos; quam mirabilis 1248 fuerit eorum, quorum numerus semper augebatur, patientia, et quos Deus ultus est ruinis Regum, jacturis opum, dispendio militum, ac diminutione castrorum. 998

Caput IV.—Expenduntur Cypriani argumenta, quibus Demetrianum aliosque gentiles refellit, qui Christianos publicarum belli, famis, et pestis calamitatum, causam esse criminabantur. 1000

Articulus primus.—Primum Cypriani argumentum ex mundi senio desumptum examinatur. Ibid.

Art. II.—Quam luculenter Cyprianus demonstret publicas calamitates non ideo accidisse, quia Christiani verum Deum venerabantur, sed quia ethnici falsos colebant deos, et aliorum gravissimorum criminum rei erant, ubi de servorum poenis. 1001

Art. III.—Quando Cyprianus probaverit neutiquam Christianos, sed Gentiles bellorum fuisse causam. 1004

Art. IV.—Qua ratione Cyprianus ostendat non Christianos, sed Gentiles sterilitatis et famis esse causam. 1005

Art. V.—Tantum abesse ut ethnici Deum, eorum criminibus offensum, curaverint pestis tempore placare, quin potius illum gravioribus flagitiis irritaverint. 1006

Art. VI.—Quanta misericordiae opera Christiani exhibuerint quibuslibet peste infectis morientibus ac mortuis. 1008

Art. VII.—Cur Christiani, plane innocentes, iisdem publicis calamitatibus, ac scelerati Gentiles affligebantur. 1009

Caput V.—De Cypriani libro de Idolorum Vanitate. 1011

Articulus primus.—Analysis hujus libri. Ibid.

Art. II.—De hujus libri auctore, titulo, integritate, argumento; et cur aliquando epistolae nomine inscribatur. 1013

Art. III.—Quo tempore, et quam festinanter hic liber a Cypriano scriptus fuerit. 1016

Art. IV.—De hujus libri manuscriptis et editis codicibus ac variorum in illum notis. 1017

Caput VI.—Novae in hunc librum observationes. 1019

Articulus primus.—De iis quae Cyprianus ex Tertulliano et Minucio Felice excerpsit, ac quomodo duobus aliis in libris ea sacrae Scripturae testimoniis probaverit, quae in isto de Judaeis, Christianis, et Christo Domino breviter enarrat. Ibid.

Art. II.—Quam luculenter Cyprianus asserat orthodoxum de suprema Christi divinitate, et sanctissimae Trinitatis mysterio documentum. 1020

Art. III.—De Christo homine, ac quo sensu dici potuerit: Spiritus sanctus carne induitur. 1022

Art. IV.—De idololatriae origine, et ridiculis quibusdam Romanorum diis, in dubio aut noto hujus libri fragmento notatis, ac de crudeli consulum romanorum initio. 1024

Sancti Cypriani carmen ad Felicem de resurrectione mortuorum. 1025

Observatio praevia D. Edm. Martene. Ibid,

Carmen. 1027

Appendix Quarta. 1033

Oxoniensis editionis selectae in Cyprianum notae. Ibid.

Epistolae. Ibid.

Ad Donatum liber de Gratia Dei. 1086

De Idolorum Vanitate liber. 1091

Testimoniorum ad Quirinum adversus Judaeos praefatio in duos libros priores. 1094

Testimoniorum liber primus. 1095

Testimoniorum liber secundus. 1098

Testimoniorum liber tertius. 1103

De Habitu Virginum. 1110

De Unitate Ecclesiae liber. 1113

De Lapsis. 1116

De Oratione Dominica. 1123

De Mortalitate. 1126

De Exhortatione martyrii. 1128

Jos. Mart. Routhii selectae in quosdam Cypriani libros notae. 1149

Appendicis primae continuatio. Exhortatio ad poenitentiam cum dissertatione Joh. Trombellii. 1153

Index rerum. 1189