Articulus II. Divo Cypriano supposita opera.

0811A

I. Varia insuper apud Baluzium habentur opuscula, S. Cypriano olim pariter adscripta, quae ipsius non esse, eruditi critici satis consentiunt. Ex his liber de Aleatoribus, cujusdam Romani Pontificis, judice Bellarmino, potius esse videtur, cum auctor initio scribat: «Quoniam nobis divina et paterna pietas Apostolatus ducatum contulit, et Vicariam Domini sedem coelesti dignatione ordinavit, et originem Authentici Apostolatus, super quem Christus fundavit Ecclesiam, in superiore nostro portamus, accepta simul potestate solvendi et ligandi, et curatione peccata dimittendi.» Judice Dupinio scriptus quidem 0811B est ab Episcopo: at non concludendum est ex laudatis verbis esse Papam Romanum, eo quod se Christi Vicarium appellet, hoc enim nomen apud veteres omnibus episcopis datur. Hujus tractatus stylus minus adhuc similis est stylo Cypriani, cum sit involutus, obscurus, plenusque verbis minime Latinis. In eo Scriptura sacra aliter reperitur citata, ac in Cypriani libris, illiusque auctor mentionem facit libri inscripti Doctrina, sive Doctrinae Apostolorum, quem post S. Cyprianum compositum esse omnino verisimile est.

II. Liber de Singularitate Clericorum opus est utilissimum, in quo probatur Clericos cum mulieribus non debere habitare. Nonnulli Origeni, alii S. Augustino falso adjudicarunt; Baronius nemini aequius 0811C quam S. Cypriano nostro attribui posse statuit, sed ab hac opinione dissentiunt Bellarminus, Pamelius, caeterique neoterici, qui etsi librum illum insignem ac utilem, atque antiqui scriptoris esse passim agnoscant, stylum tamen ejusdem, et barbaras voces , quae hinc inde in eo occurrunt, S. Cypriano indignum esse merito pronunciant. Hunc tractatum alii etiam Hieronymo, quidam Gaudentio Brixiensi tribuerunt. Sed neque Hieronymi, neque Origenis stylo scriptus est , magisque accederet ad stylum Gaudentii, episcopi Brixiensis, nisi obstarent manuscripta, et ea quae typis sunt excusa, quorum nullum eum illi tribuit. Editionis Anglicae auctor contendit hunc tractatum fuisse compositum temporibus Venerabilis Bedae, cum quaestio de coelibatu in Occidente 0811D agitata est: at haec conjectura nulla solida nititur ratione .

III. Liber de duodecim Abusionibus saeculi, qui etiam Augustino adscribitur, neque hunc patrem, neque Cyprianum, 0812A judice Marano, habet auctorem; nam praeterquam, inquit Dupinius, quod stylus, ac scribendi modus plane est diversus, Scriptura sacra semper in eo citatur juxta Hieronymi versionem. Pamelius eum attribuit certo cuidam Errado, cujus nomen ad marginem hujus libri adscriptum in manuscripto Augustini reperit; alii tribuunt Patricio, Hyberniae episcopo, caeteri Clymaco. Hic tractatus inter opera D. Augustini editus est; testatur insuper Fellus olim in linguam Anglorum translatum fuisse, et in volumine manuscripto Homiliarum Saxonicarum reperiri sub hoc titulo: De duodecim Abusivis secundum disputationem S. Cypriani, episcopi et martyris.

IV. His Tractatibus adjicienda est Oratio in laudem Martyrii, et altera de Duplici Martyrio, ad Fortunatum, 0812B quae ab aliquo recentiore auctore animi gratia compositae sunt. Prior stylo ornato et plus aequo affectato scripta est: et patet ejus auctorem id intendere, ut orationem ex formula conscribat. Exordio incipit perinde ac si ad populum concionaretur; ejus periodi sunt elaboratae, cogitationes nimia religione attenuatae, ac ordo valde coactus. Oratio de Duplici Martyrio minus accurate scripta est ab aliquo auctore recentiore, qui Cypriani stylum volebat imitari. Ab Henrico Gravio et Pamelio creditus est Erasmus hujus fraudis auctor; sed absque solido fundamento Erasmi nomini non leve hoc dedecus inusserunt; et certe vir ille doctus eam melius occultasset fraudem; quamvis enim auctor fingat se scribere 240 annis, aut circiter post Christum, ait tamen Religionem latius, 0812C quam imperium diffundi. Meminit persecutionum Diocletiani, et Maximi, sive Maximiani, belli adversus Turcas; facitque mentionem monachorum eorumque artium.

V. Tractatus de Operibus Christi Cardinalibus, sive principalibus, Cypriano tributus, licet stylus sit plane alius, fide multorum mss. restitutus est Arnaldo a Bonnevallo, in dioecesi Carnutensi Abbati, Bernardi amico, qui circa medium saeculi XII floruit, eumque papae Adriano IV inscripserat, quique alios tractatus Bibliothecae Ss. Patrum insertos eodem stylo conscripsit de Verbis Christi, de Cruce, sex dierum Operibus, et Mariae Virginis Laudibus; ac denique librum Meditationum, qui, nondum editus, operibus Cypriani, in Anglia, typis Oxoniensibus novissime editis 0812D adjectus est .

VI. Nihil dicam de Expositione in Symbolum Apostolorum, quod eximium opus Hieronymo etiam adscriptum, nunc omnium judicio restituitur legitimo parenti Ruffino Torano, Aquileiensis ecclesiae presbytero; de hac Expositione Gennadius in Catalogo Virorum illustrium meminit, dum ait: «Proprio autem labore, immo gratiae Dei dono, exposuit idem Ruffinus Symbolum, ut in ejus comparatione alii non 0813A exposuisse credantur.» Inter Hieronymi opera supposititia etiam nunc exstat .

VII. Tractatus de Haereticorum Baptismo, adversus S. Cypriani sententiam a doctissimo Rigaltio primum in lucem editus, veteris est auctoris, qui ante Augustini tempora, et Cypriani forsan aetate vixit. Hunc libellum de Rebaptismate Baluzius, monente primum Philippo Labbeo, scriptum fuisse censet ab Ursino, monacho Afro, quem Gennadius in libro de Scriptoribus Ecclesiasticis inter Scriptores aevi quarti jam desinentis nominat, et scripsisse tradit adversus eos qui rebaptizandos haereticos decernunt, atque docuisse rebaptizandos non esse eos, qui in nomine vel simpliciter Christi, vel in nomine Patris, et Filii et Spiritus sancti, quamvis pravo sensu baptizantur, 0813B iis autem post simplicem Trinitatis confessionem sufficere ad salutem manuum impositionem .

Persuaserunt potissimum Baluzio, ut opusculum hoc Ursino tribueret, licet Guilelmus Cave illud quod invalescente persecutione scriptum videatur, aevo Cypriani asserat, illa verba: «post tot saeculorum tantam seriem» quae ipsum inter et Apostolos intercesserit; elisamque putat Cavei censuram exinde quod, ut ipse alias de tempore concilii Eliberitani ostendisset, mentio persecutionis facta antiquitus fuerit ab iis etiam, qui diu post extinctam persecutionem vixere. Rigaltius econtra, editor Oxoniensis, Tillemontius, Caveus, Maranus et Gallandius arbitrantur opus esse Auctoris ab aevo Cypriani parum distantis .

0813C VIII. Non magis S. Cypriani operibus genuinis accenseri possunt Tractatus de Montibus Sina et Sion, adversus Judaeos; liber ad Vigilium Episcopum de Judaica Incredulitate, et Tractatus adversus Judaeos, qui insecuti sunt Dominum nostrum Jesum Christum. Nam primum a viro compositus est, qui Rabbinorum, et Caballistarum deliriis fidem adhibebat, nugasque Cypriani ingenio prorsus indignas complectitur. Alterum opusculum de Incredulitate Judaica, non nisi praefationem esse cujusdam Christiani senis, qui sese Celsum nominat, in Jasonis Christiani, et Papisci Judaei dialogum, e Graeco Latine a se redditum, legenti manifestum est. Haec praefatio ideo inter opera Cypriani forsan adoptata, licet praecipiti nimium judicio, aliquando fuit, quod in codice Colbertino 0813D 1453 signato, hoc ejus initium sit: Cyprianus Vigilio fratri salutem! Porro vetustus is Dialogus Graecus est, cum Origenes lib. IV contra Celsum ejusdem meminerit . Quis qualisque fuerit ille Celsus, qui ea in latinum sermonem versa, praefatione 0814A bene longa, Vigilio episcopo nuncupata auxit, non constat; id solum liquet ex plurimis praefationis locis, eum vigentibus adhuc persecutionum temporibus, et ante susceptam ab imperatoribus fidem Christianam scripsisse.

IX. Tertium denique adversus Judaeos Tractatum ob nimiam styli dissonantiam Cypriano tribui non posse Critici pariter consentiunt; observat insuper Cl. Dupinius duobus his in operibus, praefatione nimirum Vigilio inscripta, et Tractatu adversus Judaeos, nihil congruens et solidum reperiri .

X. Carmina Genesis et Sodoma inscripta Cyprianum auctorem habere Pamelius arbitratus est, eo quod a Georgio Fabritio ac Morellio et in codice ms. Bibliothecae Victorinae apud Parisios ipsi tribuantur; 0814B quodque aliquot phrases Cyprianicas in iisdem deprehendisse sibi videretur. Verum hae rationes exigui momenti sunt, neque memorata Carmina sancto Martyre sat digna sunt, et ignoti cujusdam auctoris esse rectius creduntur. Nihil pariter suadet, alterum item carmen ad Senatorem ex Christiana Religione ad Idola conversum. Sancto nostro vindicare, uti nec Hymnum de Cruce Domini vel de Pascha Domini, uti Pamelius, vel Lignum vitae, uti Fabritius legerunt, quem, eodem teste Pamelio, codex Dunensis Victorino adscribit, et post cujus finem alter codex Cornelii Gualteri habet: Coelii Cypriani episcopi et martyris Hymnus de Pascha Domini N. J. Christi, aut secundum quosdam Victorini Pictabronensis (id est, Petabonensis vel Petavionensis) Episcopi, cujus nomine 0814C etiam in aliis mss. codicibus exstare dicitur. In Baluzii editione Veneta Victorinum Pictaviensem praefert.

XI. Alii Tractatus Cypriano inscripti non tantum sunt supposititii sed etiam nugas et mendacia continent. Sic opus de Coena ridiculum, ac ineptiis refertum est, non modo itaque sancto Martyre nostro, sed nec Christiano homine dignum est; foetus scilicet cujusdam nugatoris, sacrae Scripturae historiis ad ineptas fabulas suas abusi, ut mirum sit, illum S. Cypriano nostro umquam adscribi potuisse. Tillemontius , ob ineptissimos non ex rebus profanis, sed ex Scripturis sacris etiam per fas et nefas deductos jocos illud Turca dignius, quam Christiano jure merito existimat. Testatur Salmasius in Notis 0814D ad Flavium Vopiscum, pag. 396, se beneficio doctissimi jurisconsulti Jureti habuisse hunc Libellum manuscriptum ab Azelino monacho Rhemensi versibus redditum cum hoc titulo: Coena Azelini, Rhemensis 0815A monachi, quam condidit ad Henricum imperatorem imitatus Cyprianum Carthaginensem. De eodem libro sequentia refert Casimirus Oudinus : «Unum quoque me admonuit circa opusculum Coena Cypriani in operibus ejus inscriptum, vir eruditione clarissimus Godefridus Guilielmus Leibnitius, epistola Hanoverae scripta, anno 1707, die 29 decembris, haberi apud se editionem hujus opellae factam in Germania anno 1681, in parva forma, cum versione illius versibus Germanicis, atque in ista editione, quae dubio procul ex fide ms. codicis antiqui et sinceri facta fuit, opusculum constare XX capitibus, ac Maurum quemdam (ut opinor Gallum) dedicasse illud Lothario Regi Francorum Filio Ludovici IV, Transmarini dicti, qui regnum anno 954, 0815B per annos XXXII tenuit, ad annum usque 985. Unde patet, opusculum istud nullius meriti, ac quod Regi Francorum dedicaretur indignissimum, esse foetum hominis indocti, ac saeculi decimi obscurissimi, a temporibus Cyprianicis remotissimi. Quae a clarissimo Leibnitio mecum communicata posteros celare nolui.»

XII. Ejusdem farinae sunt duo Tractatus, utpote superstitione, atque impietate referti , quos reperit editor Oxoniensis sub nomine Cypriani, alterum Latine, alterum Graece scriptum. Primi titulus, Secreta Cypriani seu arcana: alterius, εὐχαὶ Κυπριανοῦ, Preces Cypriani. Utrumque, utpote foedissimae superstitionis plenum luce prorsus indignum judicavit. Haec autem, judice Marano supposita videntur fuisse 0815C Cypriano Antiocheno.

XIII. Sic etiam Revelatio Capitis S. Joannis Baptistae, quod fabulosum opusculum in antiquissima Vindelici Spirensis editione reperitur sub nomine S. Cypriani, est narratio fabulosa, scripta post Athanasium, Cyrillum, Theodosium, Wandalos, Marcellini et Pipini Chronica, quorum in ea mentio fit.

XIV. Ad Sanctum quoque nostrum non spectat Confessio S. Cypriani, quae Grece ac Latine exstat apud Baluzium, quaeque inter apocrypha in Decreto Gelasii recensentur; sed ea cognominis sancti, Antiocheni seu Nicomediensis Martyris, esse creditur, qui una cum S. Justina virgine martyre, ad diem XXVII septembris Romano Martyrologio inscriptus est. Hanc Confessionem sive Poenitentiam ejus, qua 0815D prioris vitae flagitia uberrime deflet, primus edidit Cyprianicorum operum Oxoniensis editor, et post eum Baluzius: qui tamen et ipsam illam Graece quoque protulit ex Bibliotheca Colbertina, atque ad latus Latinae versionis posuit, quod plurimis haec scateat naevis, ex Graeco forsan facilius corrigendis. Praesulem Antiochenum hunc fuisse dicunt alii, passumque Nicomediae sub Diocletiano martyrium una cum Justina virgine, quam insane deperibat. Nazianzenus, Prudentius, Metaphrastes, alii, cum Carthaginensi 0816A si Cypriano confundunt. Oxoniensis operum Cyprianicorum editor non contemnendis fultus conjecturis diserte affirmat talem Cyprianum Antiochenum nusquam exstitisse, quin totam, quae circumfertur de eo narrationem, miram sane, vetustissimam tamen fabulam, et ante Nazianzeni tempora jam natam, quam et heroico carmine tribus libris Eudocia Augusta olim depinxit, nihil aliud esse, quam Cypriani Carthaginensis historiam ab aliquo ex eorum numero, qui Martyrum res gestas novis argumentis decorare gestiebant; mire interpolatam, vel potius de novo conditam.

XV. Falso etiam tribuuntur S. Cypriano Oratio pro Martyribus, atque Oratio quam sub die passionis suae dixit. Utramque adscribit Maranus, Cypriano 0816B Antiocheno. Dupinius censet duos Tractatus Martyribus inscriptos, et Confessionem sive Poenitentiam Cypriani Martyris, opera esse a recentioribus Graecis adscripta Cypriano martyri, qui forsan fuit ipse episcopus Carthaginensis, cujus vita amplificata est .

XVI. Nonnulla alia nomen Cypriani prae se ferunt, velut Tyronis et Senecae notae, quas Cyprianum auxisse vocabulis Christianorum usui aptis existimat post Trithemium Gruterus, a quo hae notae in lucem editae sunt . Editum est ab Anglis sub nomine Cypriani computum Paschale, quod a Paulo Diacono designari existimant, cum ait: «Cyprianum Chronicam valde utilem composuisse.» Scriptoris aetatem indicat computum, quod ad quintum Gordiani annum, 0816C et Consules Arianum et Papum perducitur. Non omnino repugnat, ut jam tum conversus fuisse Cyprianus existimetur, quamvis id Pontius Diaconus suadeat serius contigisse. Sed non quadrat hujus scriptoris styli barbaries cum elegantia sermonis, quam Cypriano in primordiis conversionis studio fuisse perspicitur ex Epistola ad Donatum . Hic auctor ait Christum Pascha celebrasse quinta vice, et sexta obiisse anno XVI Tiberii, cum per unum annum tantum Evangelium annuntiasset. Systema illud vetus est, unde Dupinius concludit esse opus auctoris antiqui.

XVII. Falso denique S. Cypriano Carthaginensi adscriptus fuit liber de Trinitate, qui Novatianum 0817A Pseudoepiscopum Romanum, de quo sectione II multis egimus, auctorem habet.

XVIII. Praeter Opuscula jam recensita, Baluzius proxime post S. Cypriani Epistolas subjecit tres alias velut dubias, quarum primam ex duobus codicibus vetustis mss., uno Bibliothecae illustrissimi Joannis Bohieri, altero Bibliothecae monasterii S. Remigii Rhemensis, secundam ex codice Fuxensi Bibliothecae Colbertinae, ac tertiam denique ex hoc item codice et altero Rhemensi S. Remigii depromptas esse affirmat. Prima Cornelii papae nomine ad Cyprianum exstat, estque brevis, sed acris reprehensio erroris de haereticis rebaptizandis. Verum, ut alibi jam diximus, non credimus controversiam illam S. Cornelium inter ac Cyprianum umquam motam fuisse, neque 0817B Ruffini auctoritatem hac in parte admittimus. Apocrypha est ergo haec Cornelii Epistola. Altera, cujus inscriptio haec est: Cyprianus plebi Carthagini consistenti aeternam in Domino salutem; non modo a S. Cypriani stylo nimium differt, sed etiam ejusdem aetatem non sapit, cum adversus sacrae Scripturae Traditores, primum sub Diocletiano notos, scripta sit. Tertia sic exorditur: Cyprianus benedicto et dilectissimo Parenti Turabio in Domino aeternam salutem; estque consolatoria ad eumdem de obitu filiae dolentem. Eadem haec Epistola sub nomine S. Hieronymi ad Tyrasium olim venit; sed ab eruditis ipsi penitus abjudicata, inter supposititia ejusdem opera nunc relata est. Nec magis illam ad S. Cyprianum nostrum spectare probat styli inconcinni humilitas 0817C et dictionis obscuritas.

XIX. Clarissimi Duumviri Edmundus Martene et Ursinus Durandus in amplissima collectione veterum Scriptorum et Monumentorum historicorum etc., tomo IX, S. Cypriani Carmen ad Felicem de Resurrectione mortuorum, ex ms. codice Corbeiensi ante annos 900 exarato erutum primo loco ponunt. Quis Cyprianus hujus Carminis auctor fuerit, etsi pro certo affirmare noluerunt Cl. Editores in observatione praevia, negant tamen illud adscribendum esse celeberrimo illi Carthaginensi episcopo et martyri, tam propter orationem nimis salebrosam, quam propter violatas frequentius metri leges. Editum quidem hoc carmen jam fuit ad calcem operum Tertulliani, sed nimis audacem se exhibuit Editor, qui, violatas 0817D a Cypriano, quisquis ille fuerit, metri leges, humilemque stylum impatienter ferens, opusculum istud elegantioribus versibus reddere conatus est. Dederunt igitur operam Martene et Durand, ut ex laudato ms. hoc Carmen, quale ab auctore prodiit, suae restituerunt integritati.