In Librum De Mortalitate.

Recte additum fuisse a doctissimo Fello quod ille de Hieronymo posuit notae suae fine, ostendit versio Armeniaca Eusebiani Chronici, quae his demum temporibus publici juris facta est, ubi nullum exstat verborum ab Hieronymo additorum vestigium. Vide Eusebiani Chronici edit. Jo. Baptistae Aucher, Venetiis an. 1818, vol. II, p. 299.

Caput Primum.— Veritatis errore. Habet Tacitus Hist. II, 72, errore veri, h. e. ignorantia rei vel facti. Cons. Forcellini Lexicon Lat., voce Error.

Cap. II.— Perpetua laetitia. Exstat in textu Baluziano 1143C perpetua securitas, sed invenitur lectio altera, quam revocavi, cum in omnibus libris editis, tum in scriptis, quos consulere mihi licuit, duobus nempe Novi Collegii codicibus, et quatuor penes me membraneis, e quibus Meermannanus duodecimo saeculo scriptus est, praeter Drurianum recentiorem, quem non possideo. Exstat itidem vox laetitia in codice quodam Vindobonensi saeculi XIII. Vid. Denis Catal. vol. II, col. 2129. Adde quod nulla varietas hoc loco notata est in lectionibus edit. Oxon. subjectis.

Incipere regnare. Codex Sorbonicus in perpetuo. Alius vetus, cum Christo perpetuo regnaturum. Bal. Olim scripsit Joan. Fred. Gronovius Observatt. de Scriptoribus Ecclesiast. post adductum hunc Cypriani locum: « Incipere regnare. Membranae; qui se non credat cum Christo in perpetuo regnare. Quod credo mutasse, quibus videbatur incommode positum solum regnare, quasi jam nunc regnent. At optimis auctoribus praesens infinitivi pro futuro 1143D usitatum. Cicero lib. IV ad Atticum: Cato tamen affirmat se vivo illum non triumphare. Livius lib. XXXIV. Postero die Nabis Argis se cedere ac deducere praesidium, quando ita Romanis placeret, et captivos et perfugas redditurum dixit: » Plautus Rudente, « Sive lenonem facere hoc quod fecit,» cap. XIV, p. 150, edition. Daventr. Verumtamen ita scribit Cyprianus infra, illic comparantes domos, ubi inciperent semper habitare, de Opere et Eleemos., cap. penult. Porro habent aliqui apud S. Paulum ad Romanos VIII, 13. Si enim secundum carnem vixeritis, incipietis mori, μέλλετε ἀποθνήσκειν. Neque mutant quid hoc Cypriani loco, codices quibus usus sum msti.

Cap. IV.— Vinolentia invitat. For. legend. irritat.

Cogeris maledicere. Etiam Christo interdum.

Compelleris jurare, quod non licet. Cyprianus de Bono Patientiae, p. 252, ed. Baluzii . . . deinde ut non jures, neque maledicas, ut tua ablata non repetas, ut 1144A accepta alapa et alteram maxillam verberanti praebeas, ut fratri in te peccanti, etc. Sed, quamquam minime negandum est quin plurimi veteres scriptores κατὰ τὴν λέξιν interpretati sint Christi et apostoli Jacobi de non jurando praeceptum, discimus tamen lectis aliis auctoribus ecclesiasticis, apud Christianos semper invaluisse rite et religiose jurandi morem. Cons. enim, praeter Tertullianum supra allatum, Constitut. Apost. VII, 3; Fr. Belduin. de Legibus Constantini M. lib. II, p. 209, ed. Lips.; Optatum de Schismate Donatist. lib. II, c. 22, p. 45, ed. Dupin.; S. Gregorium Naz. Epistola 219. Conferas et de eadem re S. Scripturae locos, quos hic memorabo, Apoc. X, 6; Heb. VI, 16, 17; I Thess. V, 27.

Cap. VI.— Et delectat hic, etc. Ἐρωτηματικῶς legenda.

Cap. VII.— Christum credentium magistrum. Vulgo, Christum credentium Dominum et magistrum. Sed vero nescientibus hoc additamentum tam editionibus 1144B Cypriani vetustioribus, quam libris scriptis, quos ipse contuli, praeter alios novem, quorum varietas in edit. Oxon. adducta est, idem istud expunxi. Simili de causa vocem scilicet post docens, delendam censui. Idem porro utroque loco in editione nuper factum esse video S. Cypriani Epistolarum ad martyres et confessores, in usum confessorum Ecclesiae Gallicanae. Lond. 1792. Ubi edit. Oxoniensem secutum se esse, sed tamen variantes lectiones eidem subjectas nonnumquam selegisse, editor profitetur.

Cap. VIII.— Et Spiritus nos perducat ad Deum Patrem. Et Christus nos perducat ad Deum Patrem. Bal. At propter antecedentia verba veterem reduxi lectionem, quae firmatur scriptis codicibus, quos sciam, omnibus praeter paucos ex plus triginta Baluzianis. Quinetiam, dum hunc quidem locum mutat, oblitus est vir doctissimus canonis artis criticae, qui obscuriorem, caeteroquin probam, lectionem jubet nos amplecti.

Cap. IX.— Scriptura divina, dicens, etc. Videsis infra 1144C quae de hoc libro Ecclesiastico ad libellum de Opere et Eleemosyna § I, annotavimus.

Cap. XI.— Monet . . . dicit. Haec verba pro editis moneat dicat, ex codice Novi Collegii 2, ac quatuor de meis mstis recepi.

Cap. XII.— Christianam fidem. Vulgo Christiani fidem. In codice Novi Coll. 2, et in duobus meis non Christiani, sed Christianam inveni, quod hoc loco fortasse melius.

Gubernator. Navis gubernator. Hunc locum antea mutilum, cum legeretur Nam pro Navis, nos supplevimus ope duorum veterum exemplarium. In tribus deest vocabulum Nam, quod alibi et in editionibus ponitur ante gubernator. Error est; sed tamen error ille ostendit veram esse lectionem, quam nos afferamus. Haec Baluz. Sed praeterquam quod orta possit esse particula nam, in editionibus veteribus reperta, ex antecedente voce corona, neutra vox vel nam vel navis ullis fere mstis agnoscitur, quippe cum ex neque 1144D in tribus illis Baluzianis, neque in libris editionis Oxoniensis gratia collatis, neque in septem, quos ego inspexi, codicibus compareant; ad oram tantum msti Tewaterani collocata vox navis est. Hanc ergo ut interpretamentum marginale contextu eliminandam censui, quae primum a Baluzio inducta est. Adde quod Floro Lugdunensi ante medium saeculum nonum scribenti ignota vox fuit. Etenim abest a codice vetusto Commentarii ejus inediti in Epistolas Paulinas, qui ex Cypriano aliisque undecim patribus contextus est, ubi verba Cypriani afferuntur. Aliud praeter hoc meum, ut obiter id notem, Floriani operis exemplum penes Majorem Carthusiam exstare memorat cl. Mabillonius in Disquisitione De Bedae et Flori Diaconi Lugdunensis Commentario in Paulum ex Augustino, alio nimirum ejusdem Flori, non Bedae, ut vulgo censetur, commentario. Vide p. 488, novae edit. Vet. Analectorum Mabillonii.

Conflictatio in adversis probatio est virtutis. Vulgo 1145A veritatis, quae quidem lectio in codice Novi Coll. I, exstat, sed ex uno Bodleiano in Variis Lectt. edit. Oxon. memorato, codice altero Novi Coll. meoque Tewaterano virtutis, id quod olim conjeceram legendum, recepi. Ad oram autem codicis Novi Coll. altera lectio veritatis exstat, et aliud nescio quid in uno de meis mstis positum est.

Solidata est. Solida est habet editio Baluziana perinde atque Oxoniensis; cum vero in duodecim scriptis codicibus, quos Oxoniensis commemorat, vox solidata exstet, astipulantibus utroque Novi Collegii codice, et quatuor meis, hanc principis caeterarumque vetustiorum editionum lectionem revocandam esse censui. Idem quoque factum nunc vidi in editione, cujus modo mentionem feci, in usum ecclesiae gallicae confessorum adornata.

Cap. XIV.— Praemium viae ejus, pro praemium vitae praemium viae ex tribus codd. scriptis in edit. Oxon. memoratis, et Novi Coll. ms. 1, libens recepi.

Cap. XV.— Pavore mortalitatis et temporis. Delendam 1145B esse particulam et olim opinabar, eo quod legeretur paulo post, tempore mortalitatis. Nunc malim pro temporis rescribere terroribus.

Cap. XVII.— Nec enim sanguinem nostrum quaerit Deus, sed fidem.—Nec enim Deus sanguinem nostrum desiderat, sed fidem quaerit. Et istud desiderat adjecimus ex quibusdam codicibus nostris, et ex quibusd. Anglicanis. Potest tamen esse glossema. Baluz. Scripturam principis aliarumque editionum atque unius codicis membranei mei reposui. Diverso tantum ordine verborum habet Novi Coll. cod. I: Nec enim quaerit sanguinem Deus nostrum, sed fidem. Et ms. olim Meerman: Nec enim sanguinem Deus nostrum, sed fidem quaerit. Itidem edit. Oxon, Nec enim Deus sanguinem nostrum, sed fidem quaerit. Sed in libro meo olim Tewaterano hoc positum est: Nec enim sanguinem nostrum Deus desiderat, sed tantum fidem. Cumque lectione Baluziana consentiunt ms. Novi Coll. 2, et ms. olim Drurianus recentior ille, sed alter vetustior 1145C habet, Nec enim sanguinem Deus noster, sed fidem quaerit.

Cap. XIX.— Commeatum sibi precaretur. Veniam absentiae longioris a Domino: hoc est vitae hic in terris moram. Fell. Doloris mortisve remissionem commeatum antiqui dixerunt. Senecae illud afferunt lexicographi: Longum mihi commeatum dederat valetudo, repente me invasit.

Cap. XX.— De persecutione sollicitus, de accersitione securus. Ita scribendum conjeceram pro ablativis sollicitis et securis, antequam hanc lectionem in meis Novique Coll. codicibus, quibus addas quinque Pamelianos, deprehendi. Sensus loci videtur esse, Illorum gratia de persecutione sollicitus; ne vi ejus coacti fidem denegent; de accersitione securus, utpote certus, eos accersitione divina de seculo liberatos fore. Vid. paulo infra; et jam supra sub initium § 2, habes, Laetus itaque de morte jam proxima, et de vicina accersitione securus. Imo geminum istud fine 1145D libelli exstat: Jam de sua immortalitate secura, adhuc de nostra incolumitate sollicita. At vero Fellus ad verba, de persecutione sollicitis, de accersitione securis, hoc adnotavit, «Martyrii coronam refugiunt, coelestia gaudia non expetunt.» Utrum mavis, accipe.

Didicit immo remanentibus. Fide nixus msti Tewaterani aliorumque quatuordecim in edit. Oxon. memoratorum, in quibus sunt duo illi Novi Collegii codices, tractatus omnes Cypriani continentes, pronomen nobis in excusis additum ante remanentibus, sed obscuriorem faciens sermonem, expunxi. Idem nescit ms. uterque Drurianus.

Cap. XXI.— Improbat denique apostolus Paulus. Hanc omnium editionum lectionem Baluzius nescio quare cum altera increpat commutavit. In edit. Oxon. quae, pariter ac caeterae, praestat improbat, duo tantum codices memorantur, in quibus exstat verbum increpat; verum ibidem sine causa annotatum est, «Forte legendum improperat.» Porro tuentur lectionem 1146A improbat codices scripti, quibus utor, omnes.

Cap. XXII.— Quis non ad meliora festinet? Positum est in contextu Baluziano, Quis non ad meliora venire festinet? Cum vero verbum venire frustra quaerendum sit vel in libris editis, vel scriptis illis quibus usus sum, illud delendum videtur. Adde quod neque Pamelius, neque variae lectiones in edit. Oxon. positae ejus mentionem faciunt. Ita et proxime post ob eamdem causam reformari pro transformari, quod exstat in Baluziano textu, reducere visum est.

Cap. XXIII.— Secundum fidem veri. Haec lectio, quam exhibent undecim exemplaria, in quibus pono Seguierianum, est optima. In duobus aliis scriptum est verbi. Morellius annotat se vidisse scriptum in antiquis veri alias verbi. Quod confirmat nostram lectionem. In codice Beccensi et in editione Morellii legitur veritatis: Haec Baluzius. Qui veri pro lectione vulgata veritatis primus posuit, faventibus quoque codice Novi Coll. 2, et Tewaterano meo. Sed quoniam praeter Baluzianos duos mstos praestat et 1146B codex vetustior Drurianus vocem verbi, dubito annon reponendum sit, secundum fidem verbi veritatis. Exstat tamen infra, si quid id refert, in lib. de Opere et Eleemosynis, cap. 4: Qui habet fidei veritatem servat Dei timorem.

Cap. XXIV.— Quomodo et Deus manet in aeternum. Omissum est hoc S. Scripturae additamentum in codice Cypriani Tewaterano, sicut in vetustiore saltem Druriano, sed idem adductum est in Cypriani lib. III Testimoniorum, cap. 2, et in aliorum patrum operibus.

Cap. XXV.— Eximaris. Hanc lectionem pro vulgata exuaris reposui, fide nixus codicis unius inter lectiones editionis Oxon. variantes: sed forsitan nonnullis lectio altera ferenda esse videbitur, nisi auctoris verba, pag. 291, l. 20, aliud persuadeant. Nunc porro praelatum esse video verbum eximaris in editione ad usum exulum Gallicorum a me modo commemorata.

1146C Cap. XXVI.— Hic interim degere. Lectionem editionis principis aliarumque pro istic, quod sine causa suffectum est, fide plurimorum codicum scriptorum nixus revocavi.

Adhuc de nostra salute sollicita. Delevi particulam et ante adhuc vulgo positam, quam nesciunt edit. princeps, et septem illi scripti, quos contuli. Sed omisit voces et adhuc ms. Tewater. habetque sed adhuc codex unus in edit. Oxon. adductus.

Prophetarum exultantium. Cogitabat Cyprianus evangelistae Joannis illud, Abraham pater vester exultavit videre diem meum: vidit et gavisus est. Joann., VIII, 56.

Triumphantes virgines. Vulgo, triumphantes illic virgines, sed, servato meliore vocum ordine, illic triumphantes virgines ms. olim Tewateranus; dum correctius fortasse nesciunt adverbium illic edit. princeps, et sex, quos contuli, codices manuscripti. Sed et voci remunerati praefixit illic ms. Tewater.

1146D Ut cum his cito esse. Addunt quidem possimus edit. princeps aliaeque antiquae; cum vero verbum istud agnoscat tantum unus ex codd. scriptis in usum edit. Oxon. collatis, et tantum unus de meis, ipsum fortasse recte ego nunc duco relinquendum; etsi aliter visum est editori nupero nonnullorum Cypriani opusculorum, cujus supra feci mentionem.