Epistola XXVI.
(Pamel., Rigalt., Baluz., XXVI. Paris., XXV. Oxon., Lips., XXXI.)
Moyses, Maximus, Nicostratus, Et Alii Confessores Respondent Praecedenti Epistolae.

0290A

Argumentum.— Solatia quae ex Cyprianis litteris perceperant Romani confessores, grati agnoscunt.—Martyrium non poena sed felicitas.—Voces evangelicae faces ad inflammandam fidem.—In lapsorum causa Cypriani sententiae acceditur.

I. Caecilio Cypriano, episcopo ecclesiae Carthaginensium, Moyses et Maximus presbyteri et Nicostratus et Rufinus diaconi et caeteri confessores in fide veritatis perseverantes in Deo Patre et in Filio ejus 0290B Jesu Christo Domino nostro et in Spiritu sancto salutem. Inter varios et multiplices, frater, dolores nobis constitutis propter praesentes multorum fratrum per totum pene orbem ruinas, hoc praecipuum nobis solatium supervenit, quod acceptis litteris tuis erecti sumus , et dolentis animi moeroribus fomenta suscepimus. Unde intelligere jam possumus gratiam divinae providentiae forsitan non ob aliam causam nos tam diu clausos vinculis carceris reservare voluisse, nisi ut, instructi et robustius animati litteris tuis, voto proniore ad coronam destinatam possemus pervenire. Illuxerunt enim nobis litterae tuae ut in tempestate ³⁵ quadam serenitas, et in turbido mari exoptata tranquillitas, et in laboribus requies, ut in periculis et doloribus sanitas, ut in densissimis 0290C tenebris candida lux et refulgens . Ita illas animo sitiente perbibimus et voto esuriente suscepimus, ut ad certamen inimici ex illis nos satis pastos et saginatos gaudeamus. Reddet tibi Dominus pro ista 0291A tua charitate mercedem, et hujus tam boni operis repraesentabit debitam frugem. Non minus enim coronae mercede condignus est qui hortatus est quam qui et passus est, non minus laude condignus qui docuit quam qui et fecit. Non minus honorandus est qui monuit quam qui dimicavit, nisi quoniam nonnumquam magis gloriae cumulus redundat ad eum qui instituit quam ad eum quisse docibilem discipulum subministravit. Hic enim fortassis hoc quod exercuit non habuisset, nisi ille docuisset.

II. Percepimus igitur, iterum dicimus, frater Cypriane, magna gaudia, magna solatia, magna fomenta, maxime quod et gloriosas martyrum, non dicam mortes, sed immortalitates gloriosis et condignis laudibus prosecutus es. Tales enim excessus talibus vocibus prosequendi fuerunt, ut quae referebantur sic dicerentur 0291B qualiter facta sunt. Ex tuis ergo litteris vidimus gloriosos illos martyrum triumphos, et oculis nostris quodam modo coelum illos petentes prosecuti sumus, et inter Angelos ac Potestates Dominationesque coelestes constitutos contemplati sumus. Sed et Dominum apud Patrem testimonium suum illis promissum perhibentem auribus nostris quodam modo sensimus . Hoc est ergo quod et nobis animum in dies erigit, et ad consequendos gradus tantae dignationis incendit .

III. Quid enim gloriosius, quidve felicius ulli hominum poterit ex divina dignatione contingere, quam inter ipsos carnifices in ipso interitu confiteri Dominum 0292A Deum, quam inter saevientia saecularis potestatis varia et exquisita tormenta, etiam extorto et excruciato et excarnificato corpore, Christum Dei Filium, etsi recedente sed tamen libero spiritu, confiteri, quam relicto mundo coelum petisse, quam desertis hominibus inter Angelos stare, quam impedimentis omnibus saecularibus ruptis in conspectu Dei jam se liberum sistere, quam coeleste regnum sine ulla cunctatione tenere, quam collegam passionis cum Christo in Christi nomine factum fuisse, quam judicis sui divina dignatione judicem factum fuisse, quam immaculatam conscientiam de confessione nominis reportasse, quam humanis et sacrilegis legibus contra fidem non obedisse, quam veritatem voce publica contestatum fuisse, quam ipsam quae ab omnibus metuatur moriendo mortem subegisse, quam per ipsam 0292B mortem immortalitatem consecutum fuisse, quam omnibus saevitiae instrumentis excarnificatum et extortum ipsis tormentis tormenta superasse, quam omnibus dilaniati corporis doloribus robore animi reluctatum fuisse, quam sanguinem suum profluentem non horruisse, quam supplicia sua post fidem amare coepisse, quam detrimentum vitae suae putare non exisse ?

IV. Ad hoc enim praelium quasi quadam tuba Evangelii sui nos excitat Dominus dicens: Qui plus diligit patrem aut matrem quam me, non est me dignus; et qui plus diligit animam suam quam me, non est me dignus; qui non tollit crucem suam et sequitur me, non est me dignus 0293A (Matth. X, 37) . Et iterum: Beati qui persecutionem passi fuerint propter justitiam; ipsorum enim est regnum coelorum. Beati eritis cum vos persecuti fuerint et odio habuerint . Gaudete et exultate. Sic enim et prophetas persecuti sunt, qui ante vos fuerunt, patres eorum (Matth. V, 10, 12) . Et iterum: Quoniam ³⁶ ante reges et potestates stabitis, et tradet frater fratrem ad mortem, et pater filium; et qui perseveraverit usque ad finem, hic salvus erit (Matth. X, 18, 21, 22) . Et: Vincenti dabo sedere super thronum meum, sicut et ego vici et sedi super thronum patris mei (Apocal., III, 21) . Sed et Apostolus : Quis nos separabit a charitate Christi? Pressura, an angustia, an persecutio, an fames, an nuditas, an periculum, an gladius? sicut scriptum est: qui propter te interficimur tota die, aestimati sumus velut oves 0293B victimae, sed in iis omnibus supervincimus pro eo qui nos dilexit (Rom. VIII, 35, 37) .

V. Haec et hujusmodi cum in Evangelio collata perlegamus , et quasi faces quasdam ad inflammandam fidem Dominicis vocibus suppositas nobis sentiamus, hostes veritatis jam non tantum non perhorrescimus, sed et provocamus, et inimicos Dei jam hoc ipso quod non cessimus vicimus , et nefarias contra 0294A veritatem leges subegimus. Et si nondum nostrum sanguinem fudimus, sed fundere parati sumus, nemo hanc dilationis nostrae moram clementiam judicet, quae nobis officit, quae impedimentum gloriae facit, quae coelum differt, quae gloriosum Dei conspectum inhibet. In hujusmodi enim certamine, et in hujusmodi, ubi decertat fides , praelio, mora martyres non distulisse, vera clementia est. Pete ergo, Cypriane charissime, ut nos gratia sua Dominus magis ac magis in dies singulos quosque uberius atque propensius et armet et illustret et viribus potentiae suae firmet ac roboret , et quasi optimus imperator, milites suos, quos usque adhuc in castris carceris exercuti et probavit, producat jam ad propositi certaminis campum. Porrigat nobis 0294B arma divina, illa tela quae nesciunt vinci, loricam justitiae quae nunquam solet rumpi, clypeum fidei qui non potest perforari, galeam salutis quae non potest frangi , et gladium spiritus, qui non consuevit vulnerari. Cui enim magis haec ut pro nobis petat mandare debemus, quam tam glorioso episcopo, ut hostiae destinati petant auxilium de sacerdote?

VI. Ecce aliud gaudium nostrum, quod in officio 0295A episcopatus tui, licet interim a fratribus pro temporis conditione distractus es, tamen non defuisti, quod litteris confessores frequenter corroborasti, quod etiam sumptus necessarios de tuis laboribus justis praebuisti, quod in omnibus te praesentem quodammodo semper exhibuisti, quod in nulla officii tui parte quasi aliquis desertor claudicasti. Sed quod nos ad majorem laetitiam robustius provocavit tacere non possumus, quin omni vocis nostrae testimonio prosequamur. Animadvertimus enim te congruente censura et eos digne objurgasse qui, immemores delictorum suorum, pacem a presbyteris per absentiam tuam festinata et praecipiti cupiditate extorsissent , et illos qui sine respectu Evangelii sanctum Domini canibus et margaritas porcis profana 0295B facilitate donassent, cum grande delictum, et per totum pene orbem incredibili vastatione grassatum, non oporteat nisi, ut ipse scribis, caute moderateque tractari, consultis omnibus episcopis, presbyteris, diaconibus, confessoribus, et ipsis stantibus laicis, ut in tuis litteris et ipse testaris; ne, dum volumus importune ruinis subvenire, alias majores ruinas videamur parare: ubi enim divinus sermo relinquitur, si tam facile peccantibus venia praestetur? Fovendi sunt sane ipsorum animi et ad 0296A maturitatis suae tempus nutriendi, et de Scripturis sanctis quam ingens et supra omnia peccatum commiserint instruendi. Nec hoc animentur quia multi sunt; sed hoc ipso magis reprimantur quia non pauci sunt, Nihil ad extenuationem delicti numerus impudens valere consuevit , sed pudor, sed modestia, sed patientia, ³⁷ sed disciplina, sed humilitas atque subjectio , sed alienum de se expectasse judicium, sed alienam de suo sustinuisse sententiam. Hoc est quod poenitentiam probat; hoc est quod impresso vulneri inducit cicatricem; hoc est quod dejectae mentis ruinas erigit et attollit, quod ardentem delictorum aestuantium vaporem restinguit et finit. Non enim quae sanorum sunt corporum medicus aegris dabit , ne importunus cibus tempestatem 0296B valetudinis saevientis non reprimat, sed accendat; scilicet ne quod potuisset maturius jejunio extenuari , per impatientiam longius pasta cruditate producat .

VII. Eluendae sunt igitur impio sacrificio manus inquinatae operibus bonis , et nefario cibo ora misera polluta poenitentiae sunt verae sermonibus expianda, et in secretis cordis fidelis novellandus et consecrandus est animus . Crebri poenitentium gemitus audiantur: non semel tantum, sed 0297A iterum fideles ex oculis lacrymae profundantur, ut illi ipsi oculi qui male simulachra conspexerunt, quae illicita commiserant, satisfacientibus Deo fletibus deleant. Non est nisi patientia morbis necessaria. Luctantur cum suo dolore qui languent, et ita demum sperant sanitatem, si tolerantia superarint dolorem; infidelis enim cicatrix quam cito festinans medicus induxit, et ad quemlibet casum medela rescinditur , si non fideliter de ipsa tarditate remedia praestentur: cito rursus in incendium flamma revocatur, nisi totius ignis, etiam usque ad extremam scintillam, materia restinguatur; ut merito hujusmodi homines sciant sibi etiam de ipsa mora magis consuli et fideliora necessariis dilationibus remedia praestari. Caeterum, ubi erit quod custodia 0297B squalidi carceris includuntur qui Christum confitentur, si sine periculo fidei sunt qui negaverunt? ubi quod in nomine Dei catenarum ambitu vinciuntur, si sine communicatione non sunt qui confessionem Dei non retinuerunt ? ubi quod detenti martyres gloriosas animas ponunt, si qui dereliquerunt fidem periculorum et delictorum suorum non sentiunt magnitudinem? Quod si nimiam impatientiam praeferunt et intolerabili festinatione communicationem exposcunt, frustra querula ista et invidiosa ac nihil adversus veritatem valentia jactant petulanti et infreno ore convicia, quandoquidem licuerit illis suo jure retinere quod nunc sua sponte quaesita necessitate coguntur 0297C postulare. Fides enim quae potuit Christum confiteri, 0298A potuit et a Christo in communicatione retineri. Optamus te, beatissime ac gloriosissime papa , in Domino semper bene valere et nostri meminisse.