II.—De S. Cypriani Conversione.—Catechumenus Bona Sua Distribuit, Seque Voto Continentiae Obstrinxit.—Incertum Quo Anno Et Tempore Baptizatus.

Plurimum sane christianae religioni accessit ornamenti et praesidii conversione tanti ingenii; ac tum maxime veritas triumphare visa est cum celeberrimum 0078 mendacii doctorem ac defensorem cepit. Non tamen prima aggressione victus est Cyprianus, sed, quod in homine inanium rerum cognitione inflato non valde mirum est, diu veritatem inter et errorem ancipiti sententia fluctuavit. Quod enim docet christiana religio de nova in Christo creatione, id somnii instar domestico argumento refellebat, vitia sua necdum volens emendare, nec emendari posse existimans. Quos tum animi aestus expertus sit, sic ipse in Epistola ad Donatum edisserit: «Ego, inquit, cum in tenebris atque in nocte caeca jacerem, cumque in salo jactantis saeculi nutabundus ac dubius vestigiis oberrantibus fluctuarem, vitae meae nescius, veritatis ac lucis alienus, difficile prorsus ac durum pro illis tunc moribus opinabar quod in salutem mihi divina indulgentia pollicebatur, ut quis renasci denuo posset, utque in novam vitam lavacro aquae salutaris animatus quod prius fuerat exponeret, et, corporis licet manente compage, hominem animo ac mente mutaret. Qui possibilis est, aiebam, tanta conversio? etc.» Sed tandem illius animum Christus inflexit, ac docilem fecit hortatibus Caecilii presbyteri, qui tam praeclari operis administer et interpres fuit; non ille quidem, ut nonnulli opinati sunt, Diadumeni praeceptor, sed idem potius qui in dialogo Minucii Felicis Christianam religionem per fas et nefas oppugnat, deinde ab Octavio strenue defensam libenter amplectitur. Amicitia quae Cypriano intercedebat cum Caecilio, tam arcte beneficii magnitudine constricta est, ut eum in parentis loco diligeret Cyprianus, ejusque nomen ferre voluerit, ac in ipsius domo vixisse videatur: «Erat sane illi de nobis, inquit Pontius, contubernium viri justi et laudabilis memoriae Caecilii, et aetate tunc et honore presbyteri, qui eum ad agnitionem verae Divinitatis a saeculi errore correxerat. Hunc toto honore atque omni observantia diligebat, obsequenti veneratione suspiciens, non jam ut amicum animae coaequalem, sed tamquam novae vitae parentem. Denique ille, demulsus ejus obsequiis, in tantum dilectionis immensae merito provocatus est, ut de saeculo excedens arcessitione jam proxima commendaret illi conjugem ac liberos suos, et quem fecerat de sectae communione participem, postmodum faceret pietatis haeredem.» Hoc contubernium, quod Cyprianum in Caecilii domo indicat vixisse, minus congruit cum hominum eruditorum conjecturis, qui Cyprianum uxorem ac forte etiam liberos habuisse volunt cum religionem christianam amplexus est, quamvis nullum prorsus hujus rei vestigium, nec in ejus scriptis nec in illius Vita quam scripsit Pontius, deprehendatur.

Varii cogitationum aestus Cypriani alternantis conversionem demorati sunt; sed statim atque veritati ad oculos affulgenti cessit, totam se in eo profudit pietas, ac Scripturarum oraculis exculta maturos fructus in ipso primordio extulit. «Inter fidei suae prima rudimenta, ait Pontius, nihil aliud credidit Deo dignum, quam si continentiam tueretur; tunc enim posse idoneum fieri pectus et sensum ad plenam 0079 veri capacitatem pervenire, si concupiscentiam carnis robusto atque integro sanctimoniae vigore calcaret. Quis umquam tanti miraculi meminit? Nondum secunda nativitas novum hominem splendore toto divinae lucis oculaverat, et jam veteres ac pristinas tenebras sola lucis paratura vincebat. Deinde, quod majus est, cum de lectione divina quaedam jam non pro conditione novitatis, sed pro fidei festinatione didicisset, statim rapuit quod invenit promerendo Domino profuturum. Distractis rebus suis, ad indigentiam pauperum sustentandam tota praedia pretio dispensans, duo bona simul junxit, ut et ambitionem saeculi sperneret, quo perniciosius nihil est et misericordiam, quam Deus etiam sacrificiis suis praetulit, quam nec ille qui legis omnia mandata servasse se dixerat, fecit, impleret: et praepropera velocitate pietatis, pene ante coepit perfectus esse, quam disceret.»

Non convenit inter eruditos utrum christianis sacris initiatus esset Cyprianus cum se continentiae lege obstrinxit, ac bona pauperibus distribuit, an adhuc catechumenus praeclara haec duo facinora ediderit. Sed, si Pontii verba considerentur attentius, vix ambigendi locus supererit. Conceptis enim verbis declarat nondum Baptismo regeneratum fuisse Cyprianum cum haec designavit: «Non secunda nativitas eum oculaverat, sed sola lucis paratura veteres ac pristinas tenebras vincebat.» Paulo post allata verba, Cyprianus dicitur «adhuc rudis fidei homo, et cui forsitan nondum crederetur.» Idem efficitur ex his verbis: «Praevenit tritura sementem, vindemia palmitem, poma radicem . . . .» Et infra: «Quid autem circa pauperes episcopus faceret, quos catechumenus diligebat?» Sed Tillemontius, acutissimi judicii scriptor, hoc testimonium Pontii, quod quidem fatetur in dubium revocari non debere, conciliari vix posse existimat cum Epistola ad Donatum, in qua Cyprianus, ut modo vidimus, emendationem morum et vitae mutationem ne cogitatione quidem in conversionis primordio assequi se potuisse declarat, nedum tam fervidis initiis exorsus sit: «Desperatione meliorum, inquit, malis meis veluti jam propriis ac vernaculis favebam.» Praeterea Baptismo acceptam refert emendationem morum suorum, et «postquam undae genitalis auxilio superioris aevi labe detersa, in expiatum pectus ac purum desuper se lumen infudit,» tum vero agnovisse se dicit facile esse «quod antea difficile videbatur, geri posse quod impossibile putabatur.» Quomodo ergo tot virtutum ornamenta ante Baptismum consequi potuit?

Ut haec difficultas expediatur, observandum est 1º minus accurate Tillemontium ad initia christianae professionis referre dubias illas cogitationes quae Cyprianum ante conversionem huc et illuc trahebant. Nondum enim credebat in Christum cum sic animo fluctuaret, sed, ut ipse narrat, «in tenebris atque in nocte caeca jacebat; in salo jactantis saeculi nutabundus ac dubius vestigiis oberrantibus» fluctuabat, «vitae suae nescius, veritatis ac lucis alienus.» 0080 Facile ergo Pontius cum Cypriano conciliatur; nec mirum si primus Cyprianum, postquam veritati manus dedit, ad virtutis summum evolasse testatur, quamvis Cyprianus ipse morum suorum emendationem ante acceptum fidei donum desperasset. 2º Non immerito Cyprianus renovationem animi sui et novam creationem Baptismo attribuit, quamvis multis jam virtutibus instructus ad Baptismum accessisset. Sic enim semper tulit ecclesiastici consuetudo sermonis, ut, cum ad Baptismum nemo admitteretur nisi post multa emendatae vitae indicia, ipsa tamen renovatio et nova creatio Baptismi fructus esse diceretur. Hinc illud Cyrilli Hierosolymitani Catechesi III (p. 45): «Mortuus in peccatis descendisti, vivificatus ascendis in justitia.» Non dubium tamen quin ex catechumenis quos Cyrillus erudiebat, non pauci jam magnos haberent in virtute progressus; ac forte etiam continentiae voto sese nonnulli obligaverant, ut observat doctissimus editor in notis ad Cat. IV, (p. 62). Non est hujus instituti usitatam sanctis Patribus et theologis disserendi rationem explanare, sed certe ex ea perspicuum est Pontium et Cyprianum inter se non pugnare dum alter praeclare facta Cypriani sese ad Baptismum praeparantis narrat, alter Baptismo adjudicat quidquid et in ipsa Baptismi administratione et in praevia meditatione et exercitatione consecutus fuerat; addo etiam quidquid in Confirmationis sacramento et in corporis et sanguinis Christi communione, quae duo sacramenta simul cum Baptismo conferri solebant.

Quo anno conversus fuerit et baptizatus Cyprianus ex ejus episcopatus initio existimari debet. Nam, ut ait Pontius, «ad officium sacerdotii et episcopatus gradum adhuc neophytus et, ut putabatur, novellus electus est.» Quare, cum episcopus anno 248 aut 249 creatus fuerit ut, modo videbimus, Baptismus non incommode ad annum 244 aut 245 referetur. Alii ad annum 246 referunt, sed de his rebus nihil videtur certo posse constitui. Frustra autem inquiratur quo anni tempore baptizatus sit. Hoc sacramento initiatum fuisse inter Pascha et Pentecosten existimant Pearsonius et alii nonnulli, «quia hoc temporis spatium ordinandis lavacris in Africa deputatum erat.» Verum, etsi hi dies praecipue essent Baptismo consecrati, nihil tamen vetabat quominus Baptisma aliis temporibus daretur, si quae causae inciderent Baptismi post solemnes dies differendi, vel etiam anticipandi. Probat Tertullianus in libro de Baptismo nihil esse incommodi si Baptisma extra solemnes dies justis de causis suscipiatur: «Diem Baptismo solemniorem, inquit, Pascha praestat . . . . . . Exinde Pentecoste ordinandis lavacris latissimum spatium est . . . . . . Caeterum omnis dies Domini est, omnis hora, omne tempus habile Baptismo: si de solemnitate interest, de gratia nihil refert.» Inertes autem Baptismi dilatores pluribus castigat S. Gregorius Nazianzenus in Orat. XL, nec probat quod dicere solebant: «Luminum festum exspecto: Paschatis festum pluris facio: Pentecosten exspectabo. Cum Christo 0081 baptizari praestat, cum Christo in resurrectionis die ad vitam redire, Spiritus adventum honorare.»

Ait Pontius multa Cyprianum adhuc plebeium fecisse ad veterum exempla justorum, et si quod eorum praeclare factum Scripturae auctoritate comprobatum et laudatum videret, id imitatione assequi conatum esse. Prophetiae dono ornatum fuisse Cyprianum multa ab eo ad Ecclesiae utilitatem praecognita et praedicta testantur. Sed non desunt qui ex Epistola ad Donatum, quam recens a Baptismo scripsit, jam tum illum hujus doni et plurium aliorum participem fuisse colligant. Sic enim dona illa commemorat, sic alios hortatur ad ea consequenda, ut ipse illis caruisse non videatur: «Nostrum tantum sitiat pectus, inquit, et pateat: quantum illuc fidei capacis afferimus, tantum gratiae inundantis haurimus. Inde jam facultas datur, castitate sobria, mente integra, voce pura, virtute sincera, in medelam dolentium posse venenorum virus extinguere, animorum desipientium labes reddita sanitate purgare, infestis jubere pacem, violentis quietem, ferocientibus lenitatem, immundos et erraticos spiritus, qui se expugnandis hominibus immerserint, ad confessionem minis increpantibus cogere, etc.»