XIII.—De Epistola Celerini Ad Lucianum Et Responso Luciani.

Celerinus Carthaginensis, cum Romae versaretur, ibique in carcerem pro Christo conjectus eximia constantiae exempla edidisset, plurimum doloris traxit ex lapsu duarum mulierum, Numeriae et Candidae, quae sacrificaverant. Harum una, nempe, ut verisimile est, Numeria, ipsius soror erat, seque ait pro illius factis in hac die laetitiae Paschae, flentem die ac nocte in cilicio et cinere lacrymabundum dies exegisse et exigere usque in hodiernum. Aliam praeterea mulierem commemorat, Etecusam nomine, quae non sacrificaverat, sed tamen ascenderat usque ad Tria Fata, et inde descenderat; dona enim numeraverat ne sacrificaret. Harum «jam causa audita, praeceperunt 0109 eas praepositi tantisper sic esse donec episcopus constituatur.» Rogat ergo Lucianum Celerinus ut caeteris confessoribus referat et ab eis petat «ut qui prior coronatus fuerit, istis sororibus tale peccatum remittant.» Atque id petit non suo tantum nomine, sed etiam sexaginta quinque confessorum, ad quos Carthagine Romam venientes istae mulieres «in portum descenderunt et in urbem levaverunt, eisque ministraverunt et in omnibus foverunt.» Sperabat Celerinus «secundum earum poenitentiam et opera» quae penes confessores fecerant, «Christum eis, martyribus petentibus, indulturum.» Liquet hanc epistolam diebus paschalibus scriptam esse, ex his verbis quae Baluzius ex antiquis codicibus eruit, «In hac die laetitiae Paschae.» Existimant eruditi viri Celerinum scripsisse aliis etiam confessoribus; sed videtur probabilius voluisse eum ut hanc epistolam Lucianus aliis confessoribus legeret, ac sibi communem esse cum illis existimaret. Non enim aliud designant haec Celerini verba: «Nam hoc scire debes me et dominis meis fratribus tuis scripsisse litteras, quas peto pro illis sic legere digneris.»

Necesse non erat Lucianum precibus fatigare, qui nullum in hoc genere modum tenebat. Itaque sic respondet Celerino, ut lapsis mulieribus nihil eximium concedere videatur, sed profuso in universos lapsos beneficio eas comprehendere. Narrat enim universos confessores «ex compacto universis pacem» dimisisse, ac Paulum martyrem, dum adhuc in corpore esset, sibi dixisse: «Luciane, coram Christo tibi dico, ut si quis post arcessitionem meam abs te pacem petierit, da in nomine meo.» Hinc pacem non iis tantum mulieribus concedit quas Celerinus commendaverat, «sed et quas scias, inquit, ad animum nostrum pervenire,» id est, quarum cura aliqua tangimur. Simili utitur loquendi ratione Trajanus in Epist. XXVIII, ad Plinium: «Pertinet ad animum meum, inquit, quali itinere in provinciam pervenias.» Saeviebat autem nunc, ut cum maxime, persecutio. Narrat enim Lucianus se cum aliis confessoribus ab octo diebus iterato reclusum esse, ac sperare martyrum qui jam coronati fuerant, socium brevi cum aliis futurum. Haec epistola in Annalibus Cyprianicis scripta dicitur «mense maio jam affecto,» sed prorsus mendose. Nam in ea Lucianus diserte declarat universos confessores universis lapsis pacem dedisse, quod tamen facinus non tentarunt, nisi post scriptam Cypriani Epist. XV, ad Romanos, ut ipse Cyprianus testatur in Epist. XXIII.

In his Celerini et Luciani litteris commemoratur Saturninus confessor, quem nonnulli eumdem esse volunt Saturnino Carthaginensi, quem Cyprianus testatur Epist. XXIII, post tormenta adhuc in carcere positum nullos libellos dedisse, cuique una cum Aurelio inscripta erat epistola Romanorum confessorum. At profecto duo distinguendi sunt Saturnini, Romanus et Carthaginensis. Nam Saturninus cujus nomine Lucianum Celerinus salutat, jam ibi in «poena ungularum fortiter confessus» fuerat; id autem de Carthaginensi 0110 Saturnino intelligi non potest. Nam, cum haec scriberet Celerinus in die laetitiae Paschae, nondum Carthagine inflicta fuerant tormenta, vel saltem nondum hujus rei fama, nedum ipse Saturninus post tormenta in carcerem reductus Romam pervenire potuerat. Hinc Celerinus ignorabat an Carthaginensium confessorum aliqui jam passi aut coronati fuissent. Deinde vero inter molestias Cypriano exhibitas a Luciano, supervenerunt litterae confessorum Romanorum Saturnino et Aurelio inscriptae: Lucianus eodem tempore, id est paulo post epistolam decimam quintam Cypriani, et concessam licenter lapsis universis pacem, respondet Celerino et Saturninum salutat. Necesse est ergo duos Saturninos distinguere. Ac Carthaginensem quidem jam coronatum fuisse crediderim, cum litterae confessorum Romanorum ipsi et Aurelio inscriptae venerunt. Quod enim ait Cyprianus eum post tormenta adhuc in carcere constitutum nullos libellos dedisse, videtur indicare eum non aliter e carcere, quam martyrio solutum fuisse. Similiter ait «Paulo, cujus excessum commemorat, adhuc in carcere posito, Lucianum nomine illius libellos manu sua scriptos dedisse.» Certe nondum soluti erant confessores e carcere cum scriberet Cyprianus hanc Epistolam XXIII. Corruptum in epistola Celerini insignem locum conabor emendare. Sic legitur in editis: «Peto tamen, charissime, a Domino, ut, si ante cruore illo sancto laveris, si prius passus fueris pro nomine Domini nostri Jesu Christi, quam litterae meae te in hoc mundo apprehendant, vel nunc si apprehenderint, mihi ad haec rescribas.» Desudarunt editores in his verbis, nec quidquam explicare potuerunt. At in codice ms. olim Baluzii, nunc bibliothecae Regiae, sic legitur: «Peto tamen, charissime, a Domino, ut ante cruore illo sancto laveris pro nomine Domini nostri Jesu Christi, quam te litterae meae in hoc mundo apprehendant; vel nunc si apprehenderint, mihi ad haec rescribas.» Praeclara sane et digna martyre sententia! Confirmat hanc lectionem codex Gratianopolitanus, qui habet: «Peto tamen, charissime, a Domino, ut a me cruore illo, etc.»