XVI.—Vicarios Pro Se Mittit Cyprianus.—Minae Felicissimi.

Dum Cyprianus in secessu moratur, ne auctor esset 0116 rumpendae pacis, qui consulere omnibus debebat; interim scribit ad presbyteros et diaconos suos Epistolam XXXVI, in qua ait se ad eos venturum quando scripserint, «rebus compositis, ipsum venire debere, aut si ante dignatus fuerit Dominus ostendere.» Deinde hortatur ut «viduarum et infirmorum et omnium pauperum curam diligenter» habeant, «sed et peregrinis, si qui indigentes fuerint, sumptus» suggerant «de quantitate mea propria, inquit, quam apud Rogatianum compresbyterum nostrum dimisi; quae quantitas ne forte jam universa erogata sit, misi eidem per Naricum acolythum aliam portionem, ut largius et promptius circa laborantes fiat operatio.» Observat Tillemontius videri ex his verbis Cyprianum, cum Carthagine discederet, pecuniae summam apud Rogatianum reliquisse. In quo quidem plurimis se difficultatibus implicari fatetur. Nam primo Rogatianus ante secessum Cypriani confessus est, sic enim existimat vir eruditus. Deinde vero, etiamsi prius discessisset Cyprianus, cum Rogatianus tamdiu in carcere jacuerit, non videtur pecuniae summa in tuto apud eum fuisse. Denique, cum haec Epistola XXXVI, anno 250 exeunte aut 251 ineunte scripta sit, cur dubitat Cyprianus an pecunia quam tanto ante dederat, universa erogata fuerit? His incommodis permotus Tillemontius, pro his verbis, «apud Rogatianum dimisi,» legendum conjicit, «ad Rogatianum misi:» sed necesse non videtur immutare contextum; neque enim haec verba necessario demonstrant Cyprianum Carthagine discedentem Rogatiano pecuniam commisisse, sed significare possunt S. Martyrem, cum ad eum in secessu latentem propria ipsius quantitas mitti soleret, noluisse ut haec pecuniae summa de more ad se perferretur, eamque apud Rogatianum reliquisse. Porro, cum parum temporis effluxisset ex quo Rogatianus ac caeteri confessores e carcere exierant, non immerito dubitabat Cyprianus an universa haec pecunia esset erogata.

Praeter Rogatianum, duos episcopos Caldonium et Herculanum ac presbyterum Numidicum pro se vicarios miserat Cyprianus, ut expungerent «necessitates fratrum sumptibus, si qui etiam vellent suas artes exercere, additamento quantum satis esset, desideria eorum juvarent; simul etiam et aetates eorum et conditiones et merita» discernerent, ut omnes optime nosset Cyprianus, «et dignos quosque et humiles et mites ad ecclesiasticae administrationis officia» promoveret. Sed, cum episcopi illi et presbyteri mandata Cypriani facesserent, supervenit Felicissimus, vir projecta temeritate et summa audacia, ac intercessit «ne quis possit expungi, neve ea quae» desideraverat Cyprianus, «possent diligenti examinatione discerni; comminatus etiam fratribus qui primi expungi accesserant, potentatu improbo et terrore violento, quod secum in morte non communicarent.» Postea proripuit se «cum plurimis ducem se factionis et seditionis principem temerario furore contestans.» Certior factus his de rebus Cyprianus a Caldonio et Herculano episcopis 0117 et Rogatiano ac Numidico presbyteris, scripsit ad eos Epistolam trigesimam octavam, in qua Felicissimum excommunicat, tum ob nefarium schisma, tum quod «ad fraudes ejus et rapinas, quas, inquit, dilucida veritate cognovimus: adulterii etiam crimen accedit, quod fratres nostri, graves viri, deprehendisse se nuntiaverunt, et probaturos sese asseveraverunt.» Augendo autem, qui se Felicissimo sociaverat, idem minatur Cyprianus si ultra cum eo perseveraverit. Non facile explicatur quid sibi vellet Felicissimus cum «potentatu improbo et terrore violento» minaretur secum in morte non communicaturos qui Cypriano obtemperassent. Pro eo quod Baluzius posuit «in morte,» veterum codicum auctoritate nixus, habent aliae editiones «in monte,» sed sive legatur «in monte,» sive «in morte,» an intentata ab ejusmodi homine excommunicatio violentum terrorem incutere potuit? nonne tunc potius terruisset si minatus esset sese Catholicos coacturum ut secum communicarent? an hominibus episcopo suo affixis et Felicissimum detestantibus grave incommodum videri potuit, communione hominis nequissimi carere? Equidem, quantum in re perobscura conjicere possum, suspicor Felicissimum non excommunicationem solum, sed etiam mortem ipsam minatum esse, ita ut secum in morte, quam intentabat, non communicaturos diceret qui Cypriano obtemperassent. Cum Cornelius territus fuisse videretur «minis parricidalibus» Felicissimi, declarat Cyprianus in Ep. LV, sua nihil interesse «aut a quo aut quando perimatur, mortis et sanguinis praemium de Domino recepturus.» Quod si in Cornelium et Cyprianum parricidales minae Felicissimi proruperunt, quis miretur plebeculam ejusmodi minis ab eo exterritam fuisse?

Cypriano diligenter paruerunt episcopi et presbyteri quorum vicaria opera absens utebatur, et Felicissimum ejusque praecipuos sectatores excommunicarunt, ut patet ex Epistola inter Cyprianicas XXXIX, quae tamen non tam videtur esse epistola, quam libellus excommunicationis publice propositus.