XXVII.—Mira Charitas S. Cypriani In Pestis Calamitate.—Religionem Defendit Adversus Demetrianum.—Totius Ecclesiae Carthaginensis Prolixa In Redimendis Captivis Liberalitas.

Ad persecutionem accedebat lues horrenda quae, sub ipsis Deciis, ut verisimile est, incoepta, majorem in modum sub Gallo et Volusiano grassata est. Hic Cypriani charitas in ipsis ethnicorum oculis enituit, et ad summam reipublicae utilitatem redundavit. Nam cum ethnici omnes horrerent et fugerent contagia ac suos impie exponerent, ac, jacentibus tota civitate cadaveribus, nemo aliud quidquam respiceret nisi lucra crudelia, tum vero Christi et Dei Pontifex plebem uno in loco congregatam vivido hortatu adduxit ut pietatis officia non solum in domesticos fidei, sed in ipsos etiam ethnicos conferrent; ac charitate inflammatus ea dixit quae, si «gentiles audire potuissent, ait Pontius, forsitan statim crederent.» Distributa sunt ergo continuo pro qualitate hominum atque ordinum ministeria. Multi qui angustia paupertatis beneficia sumptus exercere non poterant, plus 0147 sumptibus exhibebant; compensantes proprio labore mercedem divitiis omnibus chariorem. Fiebat itaque exuberantium operum largitate quod bonum est ad omnes, non ad solos domesticos fidei.

Inter has persecutionis et pestis calamitates, scripsit Cyprianus librum adversus Demetrianum, quem Pontius his verbis designat: «Per quem gentiles, repercussis in se iis quae nobis ingerunt, vincerentur?» Ventitabat ad Cyprianum Demetrianus, eumque Cyprianus, «oblatrantem adversus Deum et verbis impiis obstrepentem,» minime idoneum judicabat quocum congrederetur, «cum nec docere indocilem posse sibi videretur, nec impium religione comprimere, nec furentem lenitate cohibere.» Sed, cum idem Demetrianus dictitaret «quod bella crebrius surgant, quod lues, quod fames saeviant, quodque imbres et pluvias serena longa suspendant,» Christianis imputari, tacere ultra noluit Cyprianus; ac, ne silentium diffidentiae non verecundiae tribueretur, huic homini respondendum esse duxit, «pariter et caeteris quos ipse forsitan concitaverat, et adversum Christianos odia maledictis vocibus seminando comites sibi plures radicis atque originis» suae «pullulatione» fecerat. Demonstrat igitur calamitates non inde oriri quod Deum Christiani colant, sed quod eum gentiles non colant, ejusque cultores omni cruciatus genere torqueant: quamvis autem hae calamitates ipsos etiam Christianos attingant, eas tamen solis gentilibus nocere, non Christianis quos ad aeterna gaudia perducunt. Lactantius (l. V, c. 4) minus commode factum a Cypriano existimavit, ut ad frangendum et convincendum Demetrianum Scripturae potius quam poetarum et philosophorum testimonia citaret. Sed, praeterquam quod adhibendae erant Scripturae, ut quid Christiani sentirent, quid sperarent, in promptu esset, inest profecto sancti Spiritus testimoniis tanta vis ac tanta majestas, ut vel eos qui maxime obduruerunt, permovere possint. (Vid. not. Baluz.)

Hunc librum in persecutione Galli et Volusiani scriptum esse patet ex testimonio Pontii, qui eum recenset inter libros de Lapsis et de Unitate Ecclesiae post Decii persecutionem scriptos, et librum de Patientia, qui persecutionem Valeriani antecessit. Idem etiam effici potest ex his verbis Cypriani (p. 221) : «Ut memorias taceamus antiquas, et ultiones pro cultoribus Dei saepe repetitas nullo vocis praeconio revolvamus, documentum recentis rei satis est, quod sic celeriter quodque in tanta celeritate sic granditer nuper secuta defensio est, ruinis rerum, jacturis opum, dispendio militum, diminutione castrorum.» Legebatur in superioribus editionibus, «ruinis regum,» quibus verbis Decios designari existimarunt eruditi. Sed, quamvis Baluzius ex veterum codicum auctoritate posuerit «ruinis rerum,» non minus manifesta descriptio est eorum quae Deciis ob vexatos Christianos evenerunt, nec referri potest ad Gordianos aut Philippos, qui Christianos non sunt persecuti.

0148 Demetrianum quem Cyprianus refellit, alii proconsulem Africae, alii unum ex judicibus fuisse opinati sunt. Crediderim potius unum aliquem ex sophistis fuisse; idque satis persuadent crebrae cum Cypriano disputationes, calumniae in Christianos et criminationes quas ei exprobrat Cyprianus, nequaquam indicans potestatem cum mala hac mente conjunctam fuisse. Decepisse eruditos homines videntur haec verba (p. 219) : «Qui alios judicas, aliquando et tu esto tui judex.» Sed haec ad judicium forense non pertinent, nec Demetrianum nominatim petit Cyprianus, sed generatim gentiles, quibus, ut ibidem ait, vacabat «inter ipsa adversa malos esse, et in periculis tantis non de se magis sed de altero judicare.» Neque etiam ad Demetrianum proprie spectant haec verba (p. 220) : «Innoxios, justos, Deo charos domo privas, patrimonio spolias, catenis premis, carcere includis, gladio, bestiis, ignibus punis, etc.,» sed generatim ad omnes ethnicos, quos, ut fieri solet in ejusmodi orationibus, nunc singulari numero, nunc plurali alloquitur. Paulo ante dicebat: «Adhuc insuper Dei servos et majestati ac nomini ejus dicatos injustis persecutionibus fatigatis. Satis non est quod ipse tu Deum non colis, adhuc insuper eos qui colunt sacrilega infestatione persequeris.»

Cypriani hortatibus accensa plebs Carthaginensis libenter arripiebat, si qua se daret occasio charitatis exercendae. Quod tum maxime declaravit cum octo Numidiae episcopi gravissimo casu perculsi quod plures Christianos et Numidia, in his virgines Christo dicatas, barbari abduxissent, opem Cypriani implorarunt. Tum vero communis ecclesiae Carthaginensi injectus «moeror atque cruciatus de periculo virginum, pro quibus non tantum libertatis sed et pudoris jactura deflenda» videbantur. Quapropter «prompte omnes et libenter ac largiter subsidia nummaria fratribus contulerunt, semper quidem secundum fidei suae firmitatem ad opus Dei proni, nunc tamen, ait Cyprianus, magis ad opera salutaria contemplatione tanti doloris accensi.» Scripsit itaque Cyprianus Epistolam LX ad episcopos Numidiae, ac misit «sestercia centum millia nummorum, cleri et plebis collatione collecta.» Rogat eos sanctus Martyr ut, si quid tale deinceps acciderit, id sine mora per litteras nuntient, «pro certo habentes ecclesiam (Carthaginensem) et fraternitatem universam ne haec ultra fiant precibus orare; si facta fuerint, libenter et largiter subsidia praestare.» Subdidit etiam Cyprianus nomina singulorum qui ad hoc opus tam necessarium prompte ac libenter operati fuerant, ut eis episcopi vicem boni operis in sacrificiis et precibus repraesentarent; sed et collegarum et consacerdotum, qui et ipsi, cum praesentes essent, et suo et plebis suae nomine quaedam pro viribus contulerant, nomina addidit, eorumque summulas significavit et misit. Haec Pearsonius contigisse putat initio anni 253, cum Galli negligentia barbaris nationibus in Romanorum fines 0149 aditus pateret. Illud saltem videtur statui posse, hanc epistolam post persecutionem Decii scriptam fuisse. Si quis enim librum de Lapsis cum hac epistola conferat, facile intelliget Carthaginenses sic et persecutione expurgatos, et curis ac laboribus Cypriani immutatos fuisse, ut eosdem esse vix agnoscas. Nam, cum antea plurimos in hac ecclesia diuturnitas pacis corrupisset, et patrimonii amor sacrificare simulacris adegisset, nunc omnes, accepto rei in Numidia gestae nuntio, captivitatem fratrum suam computant, omnes periculo virginum moerent et excruciantur, omnes ad redimenda Dei templa certatim opes suas effundunt, omnes precantur ne haec ultra fiant; sed, si facta fuerint, libenter et largiter subsidia promittunt.