Epistola XL.
(Erasm., I, 8. Pamel., Rigalt., Baluz., XL. Paris., XXXIX. Oxon., Lips., XLIII.)
Ad Plebem, De Quinque Presbyteris Schismaticis Factionis Felicissimi.

Argumentum.— Quemadmodum epistola ante hanc secunda clero, sic nunc plebi nuntiat Cyprianus vitandum Felicissimum, cum suae factionis quinque 0332B presbyteris, qui tum lapsis sine discrimine pacem dabant, tum seditionem et schisma adversum se concitarent.

I. Cyprianus plebi universae salutem. Quamquam, fratres charissimi, Virtius , fidelissimus atque integerrimus presbyter, item Rogatianus et Numidicus, 0333A presbyteri confessores et gloria divinae dignationis illustres, sed et diaconi, boni viri et ecclesiasticae administrationi per omnia obsequia devoti, cum caeteris ministris plenam vobis praesentiae suae diligentiam praebeant, et exhortationibus assiduis singulos corroborare, sed et lapsorum mentes consiliis salubribus regere et reformare non desinant, tamen ego quantum possum admoneo et quomodo possum visito vos litteris meis. Litteris, inquam, fratres charissimi: hoc enim quorumdam presbyterorum malignitas et perfidia perfecit , ne ad vos ante diem Paschae venire licuisset, dum, conjurationis suae memores, et antiqua illa contra episcopatum meum, immo contra suffragium vestrum et Dei judicium, venena retinentes, instaurant veterem contra nos impugnationem 0333B suam, et sacrilegas machinationes insidiis solitis denuo renovant. Et quidem de Dei providentia, nobis hoc nec volentibus nec optantibus, immo et ignoscentibus et tacentibus, poenas quas meruerant pependerunt, ut a nobis non ejecti ultro se ejicerent, ipsi in se pro conscientia sua sententiam darent, secundum vestra et divina suffragia conjurati et scelerati de Ecclesia sponte se pellerent.

II. Nunc apparuit Felicissimi factio unde venisset, quibus radicibus et quibus viribus staret. Hi fomenta olim quibusdam confessoribus et hortamenta tribuebant ne concordarent cum episcopo suo, ne ecclesiasticam disciplinam cum fide, et quiete juxta praecepta Dominica, continerent, ne confessionis suae 0334A gloriam incorrupta et immaculata conversatione servarent. Ac, ne parum fuisset corrupisse quorumdam confessorum mentes et contra sacerdotium Dei portionem ruptae fraternitatis armare voluisse, nunc se ad lapsorum perniciem venenata sua deceptione verterunt, ut aegros, et saucios et ad capienda fortiora consilia per calamitatem ruinae suae minus idoneos et minus solidos, a medela vulneris sui avocent, et ⁵³ intermissis precibus et orationibus, quibus Dominus longa et continua satisfactione placandus est, ad exitiosam temeritatem mendacio captiosae pacis invitent.

III. Sed oro vos, fratres, vigilate contra insidias diaboli, et, pro vestra salute solliciti, contra mortiferam fallaciam diligentius excubate. Persecutio est haec alia, et alia tentatio. Quinque isti presbyteri nihil aliud 0334B sunt quam quinque primores illi qui edicto nuper magistratibus fuerant copulati ut fidem nostram subruerent, ut gracilia fratrum corda ad lethales laqueos praevaricatione veritatis averterent. Eadem nunc ratio, eadem rursus eversio per quinque presbyteros Felicissimo copulatos ad ruinam salutis inducitur, ut non rogetur Deus, nec qui negavit Christum, eumdem Christum quem negaverat deprecetur, post culpam criminis tollatur et poenitentia, nec per episcopos et sacerdotes Domino satisfiat, sed, relictis Domini sacerdotibus; contra evangelicam disciplinam nova traditio sacrilegae institutionis exsurgat; cumque semel placuerit tam nobis quam confessoribus et clericis urbicis, item universis episcopis 0335A vel in nostra provincia vel trans mare constitutis ut nihil innovetur circa lapsorum causam, nisi omnes in unum convenerimus, et, collatis consiliis, cum disciplina pariter et misericordia temperatam sententiam fixerimus, contra hoc consilium nostrum rebelletur, et omnis sacerdotalis auctoritas et potestas factiosis conspirationibus destruatur.

IV. Quas nunc poenas patior, fratres charissimi, quod ipse ad vos in praesentiarum venire non possum, ipse singulos aggredi, ipse vos, secundum Domini et Evangelii ejus magisterium , cohortari! Non suffecerat exsilium jam biennii et a vultibus atque ab oculis vestris lugubris separatio, dolor jugis et gemitus, qui me solum sine vobis continua lamentatione discruciat, lacrymae diebus ac noctibus profluentes, 0335B quod sacerdoti quem tanto amore et ardore fecistis, necdum vos salutare, necdum complexibus vestris inhaerere contingat. Accessit hic tabescenti animo nostro dolor major, quod in tanta sollicitudine ac necessitate excurrere ad vos ipse non possum, dum, per minas et per insidias perfidorum, cavemus ne advenientibus nobis tumultus illic major oriatur, et, cum paci et tranquillitati episcopus providere in omnibus debeat, ipse materiam seditioni dedisse et persecutionem denuo exacerbasse videatur. Hinc tamen, fratres dilectissimi, hinc admoneo pariter et consulo ne perniciosis vocibus temere credatis, ne fallacibus verbis consensum facile commodetis, ne pro luce tenebras, pro die noctem, pro cibo famem, pro potu 0336A sitim, venenum pro remedio, mortem pro salute sumatis. Ne aetas vos eorum nec auctoritas fallat, qui ad duorum presbyterorum veterem nequitiam (Dan. XIII) respondentes, sicut illi Susannam pudicam corrumpere et violare conati sunt, sic et hi adulterinis doctrinis Ecclesiae pudicitiam corrumpere et veritatem evangelicam violare conantur.

V. Clamat et dicit Dominus: Nolite audire sermones pseudoprophetarum, quoniam visiones cordis eorum frustrantur eos. Loquuntur, sed non ab ore Domini. Dicunt eis qui abjiciunt verbum Domini: Pax erit vobis (Hier. XXIII, 16, 17) . Pacem nunc offerunt qui ipsi non habent pacem. In Ecclesiam lapsos reducere et revocare promittunt qui de Ecclesia recesserunt. Deus unus est et Christus unus (Ephes. IV, 5) , et 0336B una Ecclesia, et Cathedra una super petram Domini voce fundata. Aliud altare constitui aut sacerdotium novum fieri praeter unum altare et unum sacerdotium non potest. Quisquis alibi collegerit, spargit. Adulterum est, impium ⁵⁴ est, sacrilegum est quodcumque humano furore instituitur ut dispositio divina violetur. Procul ab hujusmodi hominum contagione discedite, et sermones eorum velut cancer et pestem fugiendo vitate, praemonente Domino et dicente: Caeci sunt duces caecorum. Caecus autem caecum ducens simul in foveam cadent (Matth. XV, 14) . Intercedunt precibus vestris, quas nobiscum diebus ac noctibus Deo funditis ut eum justa satisfactione placetis. Intercedunt lacrymis vestris, quibus commissi delicti 0337A crimen abluitis. Intercedunt paci quam vere et fideliter de Domini misericordia postulatis, nec sciunt scriptum esse: Et propheta ille aut somnium somnians ille qui locutus est ut errare te faceret a Domino Deo tuo, interficietur (Deut. XIII, 6) . Nemo vos, fratres charissimi, errare a Domini viis faciat: nemo vos Christianos ab Evangelio Christi rapiat: nemo filios Ecclesiae de Ecclesia tollat. Pereant sibi soli qui perire voluerunt: extra Ecclesiam soli remaneant qui de Ecclesia recesserunt. Soli cum episcopis non sint qui contra episcopos rebellarunt. Conjurationis suae poenas soli subeant qui olim, secundum vestra suffragia, nunc secundum Dei judicia, sententiam conjurationis et malignitatis suae subire meruerunt.

VI. Monet nos Dominus in Evangelio suo dicens: 0337B Rejicitis mandatum Dei ut traditionem vestram statuatis (Marc. VII, 9) . Qui mandatum Dei rejiciunt et traditionem suam statuere conantur, fortiter a vobis et firmiter respuantur: sufficiat lapsis ruina una. Nemo volentes surgere sua circumventione praecipitet; nemo jacentes, pro quibus nos rogamus ut Dei manu et brachio subleventur, prosternat gravius et deprimat: nemo semianimes et ut salutem suam pristinam recipiant deprecantes, ab omni spe salutis avertat; nemo nutantibus lapsus sui caligine omne itineris salutaris lumen extinguat. Instruit Apostolus dicens: Si quis aliter docet, et non acquiescit sanis verbis Domini nostri Jesu Christi et doctrinae ejus, stupore elatus, discede ab hujusmodi (I Tim. VI, 3-5) . Et iterum dicit ipse: Nemo vos decipiat inanibus verbis. Propterea 0337C enim venit ira Dei super filios contumaciae. Nolite ergo esse participes eorum (Ephes. V, 6, 7) . Non est quod, decepti inanibus verbis, pravitatis eorum incipiatis esse participes . Discedite a talibus, quaeso vos, et acquiescite consiliis nostris, qui pro 0338A vobis quotidie continuas Domino preces fundimus, qui vos ad Ecclesiam revocari per Domini clementiam cupimus, qui de Deo pacem plenissimam prius matri, tum et filiis ejus oramus. Cum precibus atque orationibus nostris vestras quoque orationes et preces jungite, cum fletibus nostris vestras lacrymas copulate. Vitate lupos, qui, oves a pastore secernunt. Vitate linguam diaboli venenatam, qui, ab initio mundi fallax semper et mendax, mentitur ut fallat, blanditur ut noceat, bona promittit ut malum tribuat, vitam pollicetur ut perimat. Lucent nunc quoque verba ejus, et venena manifesta sunt: pacem pollicetur, ne perveniri possit ad pacem; salutem promittit, ne qui deliquit veniat ad salutem; Ecclesiam spondet, quando id agat ut qui illi credit in totum ab Ecclesia 0338B pereat.

VII. Nunc est, fratres dilectissimi, ut et qui statis fortiter perseveretis, et stabilitatem vestram gloriosam, quam in persecutione tenuistis, perpetua firmitate servetis, et si qui, circumveniente adversario, lapsi estis, in secunda hac tentatione spei et paci vestrae fideliter consulatis; et ut vobis Dominus ignoscat, a sacerdotibus Domini non recedatis, cum scriptum sit: Et homo quicumque fecerit in superbia, ut non exaudiat sacerdotem aut judicem quicumque fuerit in diebus illis, morietur ⁵⁵ homo ille (Deut. XVII, 12) . Persecutionis istius novissima haec est et extrema tentatio, quae et ipsa cito, Domino protegente, transibit, ut repraesenter vobis post Paschae diem cum collegis meis; quibus praesentibus, secundum arbitrium quoque vestrum et 0338C omnium nostrum commune consilium, sicut semel placuit, ea quae agenda sunt disponere pariter et limare poterimus. Si quis autem, poenitentiam agere et Deo satisfacere detrectans, ad Felicissimi et satellitum ejus partes concesserit, et se haereticae factioni conjunxerit, 0339A sciat se postea ad Ecclesiam redire et cum episcopis et plebe Christi communicare non posse. Opto vos, fratres charissimi, semper bene valere et circa Domini misericordiam exorandam continuis nobiscum precibus insistere.