Articulus Primus. Analysis hujus libri.

Demetrianus impio falsorum deorum cultui addictissimus, Cyprianum saepius convenerat, ut cum eo non inquirendae umquam veritatis, sed suae tantum religionis tutandae causa disputaret (pag. 185) . Quamobrem Cyprianus indocilem, litigiosum ac pertinacissimum hominem aspernabatur, illumque silentio atque patientia potius, quam verbis, sicuti sacrae nostrae Scripturae docent, revincendum esse censebat. Sed cum dirissimis belli, famis, et pestis calamitatibus tunc mundus vexaretur, insanus ille homo 0973C majori clamore coepit obstrepere, palamque vociferari plurimos secum jure merito conqueri Christianos illarum ideo esse causam, quia caeterarum gentium deos non venerabantur. Cyprianus itaque, ne silentio suo id fateri videretur, ad has quantumvis insulsas et contemnendas criminationes, publico scripto refellendas tandem aggressus est (pag. 186) .

Variis autem rationum momentis eas funditus evertit. Primum enim hae ipsae, inquit, maximae calamitates ostendebant mundum senescere, ac viribus defici. Tanta siquidem hiberno tempore non erat imbrium copia, non tanta veris temperies, non tantus 0973D aestate ardor Solis, nec tanta autumno frugum fructuumque ubertas. Decrescebant praeterea in visceribus terrae metalla, imminuebatur agricolarum, nautarum, militum numerus: deerat innocentia in foro, inter amicos concordia, peritia in artibus, in moribus disciplina. Non ergo senescentis mundi calamitates Christianis magis attribuendae erant, quam quod aetate confectus homo senectutis morbis urgeatur et opprimatur (pag. 187) .

Planum deinde auctor noster facit minime quidem Christianos harumce calamitatum esse auctores, sed 0974B ipsosmet gentiles, qui Deum, plane penitusque derelictum, scelesto falsorum deorum cultu, variis superstitionibus, et sceleribus innumeris offenderant. Eam enimvero ob causam, et ut ad saniorem mentem redirent, aequissimus ille Deus permisit mundum funestissimis illis, quas sacri ejus Vates, a Cypriano ibi citati, praedixerant, cladibus concuti ac pene obrui. Verum haec erat impiorum et sceleratorum gentilium caecitas, ut tot tantisque plagis minime commoti, quam novis semper criminibus provocabant, iram Dei non vererentur. Quis ergo eos non condemnet, qui tametsi debitam sibi a servis suis exigerent servitutem, ac jussis suis non obedientes flagris, fame, siti, nuditate, ferro, carcere mulctarent, nolebant 0974C tamen Omnipotenti Domino morem gerere, ac servire (pag. 188) . Tot itaque ac tantis, sed iis, quas meruerant, minoribus plagis non emendatos, nihil aliud manebat, quam carcer aeternus, ac perpetuum ignis supplicium.

Demetriani vero conscientiam ibi judicem appellat, petitque quo jure ipse avaritiae, livoris, libidinis, ac cujuslibet criminis reus, possit de vindicta divina conqueri (pag. 189) . Quae enim justa illius, aliorumque gentilium de bellis tum poterat esse querimonia, cum nulla inter togas pax esset? Quae de sterilitate et fame conquestio, quam illorum rapacitas majorem faciebat? Quae de peste querela, cum ipsa lue saevior 0974D esset ipsorum in morientes et mortuos, atque ad rapienda illorum bona crudelitas? Nonne etiam tum falsarii, venefici, sicarii, et iniquissimi judices impune grassabantur? Deus ergo in tot scelerum ultionem jure meritissimo sinebat mundum maximis, quas tamen prohibere poterat, calamitatibus vexari (pag. 190) .

Aequissimam praeterea ejus iram commovebat insatiabilis ethnicorum rabies, qua Christianos contra omnia aequitatis jura, propter solum suum nomen quibuslibet atrocissimis suppliciis excarnificabant et 0975A trucidabant. Si Christiani enim illorum deos laeserant, cur hi injurias suas tranquille et impune patiebantur, aut relinquebant ab iisdem ethnicis tamquam potentioribus propulsandas? Sed hi dii adeo imbecilles erant, ut hominum indigerent tutela, et a Christianis adjurati, ipsorum verbis, non secus ac flagris, et verberibus caesi, cogerentur ab obsessis exire corporibus (pag. 191) . Quin etiam adigebantur palam, et in omnium etiam ethnicorum ore, et oculis suas praestigias prodere, ac venturum judicium confiteri. At quid insulsius et absurdius, quam hos falsos deos impio cultu, ac prostrato corpore coli ab homine, quem status sublimis, et erectus in coelum vultus, Verum et Omnipotentem Deum agnoscere et honorare admonebat (pag. 192) ?

0975B Demetrianum ergo aliosque gentiles hortatur, ut se ad verum Deum convertant, credant Christo, ac desinant ejus laedere servos, quos patientes faciebat de futura ultione securitas. Deus quippe manifestissimum ultionis suae, et illorum defensionis documentum paulo antea dederat, «ruinis Regum, jacturis opum, dispendio militum, diminutione castrorum.» Quapropter inde auctor noster concludit publicas calamitates accidisse, non in Christianorum, sed gentilium poenam et ultionem.

Neque sinit sibi objici iniquum fore Deum, qui patitur illos, sicut gentiles, tantis cladibus involvi et opprimi. Soli enimvero gentiles eas moerebant, minime vero Christiani, qui de futuris bonis certiores facti, ac spiritu magis quam carne viventes, magna animi firmitate 0975C vincebant corporis infirmitatem (pag. 193) . Noverant insuper se adversis probari et corroborari, ac quamvis communis sit omnium in hoc mundo, quemadmodum in eadem domo manentium conditio, fore tamen ut ab ethnicis post hanc vitam separati, aeterna felicitate potiantur. Publicis igitur non commovebantur calamitatibus. Nam deposita nativitate terrena, et spiritu renati, non mundo utique vivebant, sed Deo, quem pro auferendis aut temperandis calamitatibus, pro hostibus arcendis, pro impetrandis imbribus, immo etiam pro ipsorummet ethnicorum pace ac salute, «diebus ac noctibus jugiter atque instanter» precabantur.

Gentiles itaque non poterant sibi idcirco blandiri, quod in publicis calamitatibus communis, saltem 0975D quoad corpus, esset ipsorum, atque Christianorum conditio. Non enim propter Christianos, sed propter eorumdem ipsorum gentilium scelera, et in eorum vindictam, sicuti a sacris Vatibus praedictum fuerat, mundus premebatur (pag. 194) .

Praeterea improbi gentiles crudelioribus adhuc post proxime futurum ultimi judicii diem poenis cruciabuntur, quae similiter ab iisdem Prophetis praenuntiatae sunt. Nam sicut olim ex Aegypto salvi evaserunt Israelitae, qui domorum suarum limina, sanguine agni insperserant: ita ii soli aeternos cruciatus declinabunt, qui signum sanguinis Christi prae se ferent.

Ethnicos itaque auctor noster iterum hortatur, ut 0976A resipiscant, ac vel sero tandem agnoscant Deum, in quo, ut Prophetae et Christus docent, est vita. Credendum quippe Christo, qui numquam fallit, qui haec omnia futura praedixit, qui dabit vitae aeternae praemium, qui perfidos et incredulos post extremum judicium vivacibus ignis aeterni flammis exuri praecipiet (pag. 195) . Tantis vero tormentis cruciati spectabuntur impii illi homines, qui horrendo quidem, sed brevi cruciatuum, Christianis inflictorum, spectaculo crudeles oculos paverant. Tum autem hi ipsi, uti ait Propheta, mirabuntur insperatam illorum salutem, eosque errorum, scelerumque tardius poenitebit.

Christiani porro, qui nullum odisse, et bonum pro malo reddere didicerant, ethnicis pro odio rependebant benevolentiam, ac pro tormentis ac suppliciis 0976B monstrabant salutis aeternae iter. Omnes autem, quamdiu aliquid de hoc saeculo superest, eam consequi possunt, modo suscepta vera religione, Deo satisfaciant. Manenti etenim in hoc mundo nulla poenitentia sera est, sed venia confitenti datur, et credenti indulgentia, quam Christus sanguinis sui pretio impertit. Quapropter cunctos Cyprianus rursus cohortatur, ut illum, si fieri potest, ducem ita sequantur, ut post mortem aeterna cum illo fruantur felicitate (pag. 196) .