Articulus Primus. De hujus lucubrationis argumento, et utrum Cyprianus suscepto vindicis Christianae religionis officio non plene, sicut contendit Lactantius, satisfecerit.

0984A

Quae de hujus libri scribendi occasione et necessitate mox diximus, haec palam omnibus faciunt quodnam sit illius argumentum. Contra falsas siquidem ac publicas Demetriani, aliorumque ethnicorum criminationes Cyprianus in illo demonstrandum suscepit nequaquam Christianos, verum et unicum Deum colentes, vitamque agentes piam, castam, et criminum expertem, sed ipsos gentiles falsorum deorum cultores, ac quorumlibet gravissimorum criminum reos, publicarum cladium revera esse causam. Variis autem id probat rationum momentis, ac pluribus sacrorum Vatum nostrorum oraculis, qui divino Spiritu afflati, illas non solum 0984B praedixerant, sed fore etiam ut Deus Omnipotens, et aequissimus scelerum vindex, de improbis et impiis illis hominibus debitas aliquando poenas sumeret.

At Lactantius sicuti suo loco animadvertimus (Dissertat. in Lactant. cap. 3, art. 2; Lactant. lib. V Div. Instit. cap. 1, pag. 459 et cap. 5, pag. 471) , non modo libere, sed satis aspere Cyprianum propterea redarguit, quod Demetrianum, his tantum refellat et oppugnet testimoniis sacrae Scripturae, quam gentilis ille homo «vanam, fictam, commentitiamque putabat.» Quamobrem haud dubitanter asserit illum in «ea», sicut loquitur, «oratione» nec plane, nec rite susceptum explevisse defensoris christianae religionis munus. Non aliter igitur illum excusari 0984C posse opinatur, nisi quia «raptus eximia eruditione divinarum Litterarum, ut iis solis contentus esset, quibus fides constat.»

Verum tametsi Demetrianus nefandis gentilium superstitionibus addictissimus fuerit, sacraeque Scripturae nostrae rejecerit auctoritatem; non temere tamen Cyprianus noster vera ejus testimonia ad propulsandas iniquas illius criminationes adhibet. Quaedam enim hujus libri initio, ex Proverbiorum, et Matthaei libris citat praecepta, quibus insano homini et insulse latranti responderi prohibetur. At quid, quaeso, impedit quominus haec, quae rectae rationi plane consentanea sunt, et ab omnibus sanae mentis hominibus observata, contra quemlibet etiam pertinacissimum gentilem proferri possint? Alia 0984D etiam longe plura retulit testimonia, quibus publicae illae, de quibus ethnici conquerebantur, clades, a sacris nostris Vatibus, quemadmodum diximus, praenuntiatae fuerant. Sed cum perspicue demonstret hasce praedictiones suum sortitas esse effectum, nonne ex iis non infirmum profecto duxit contra ethnicos argumentum?

Ad haec vero, Demetrianus saepius Cyprianum, sicuti ipse fatetur, et jam annotavimus, convenerat; ut cum eo de sua ac christiana religione disputaret. Quamvis autem illum ut pote ineptissimum nugatorem, ac Christianos omnium publicarum calamitatum auctores esse tam pertinaciter, quam falso clamitantem prudenti silentio spreverit; non tacuit 0985A tamen semper. Nam «haec, inquit, considerans saepe conticui (Cyprian. ad Demetr. p. 185) .» Audis quidem eum dicentem saepe, sed non semper conticui. Si ergo illi aliquando respondit, nonne tum demonstrare potuit quanta sit Veteris nostri Testamenti auctoritas, quod a Judaeis, tametsi infensissimis nostris hostibus, accuratissime semper custoditum accepimus?

Sed cur, inquies, illud in publico non probavit scripto, quo non solum Demetrianum, sed alios etiam gentiles «ad bonum,» ut ipse ait, «veritate cogente,» adducere volebat? Verum quid, tunc, obsecro te, hac probatione opus erat, si id in privatis cum Demetriano colloquiis, et alio in libro, antea divulgato, demonstraverit? Atqui hoc plurimi, ut infra 0985B dicemus, in libro de Idolorum Vanitate, ab ipso factum putant.

Quid etiam, quod ille in isto ad Demetrianum libro praecipua christianae religionis de unico et vero Deo, ac Christo Domino documenta quibusdam probat asseritque petitis a ratione sola argumentis, quibus non penitus obcaecati gentiles poterant facillime convinci? Nam utrumque plane ostendit confessione publica daemonum, quos Christiani solo magistri sui Christi nomine adjuratos, ex obsessis ipsorummet gentilium corporibus ejiciebant (Ibid. pag. 192) . Nihil autem, ut alibi nec semel vidimus, potuit hac probatione certius, clariusque proferri (Dissert. in Minut. cap. 2, art. 3; et in Lactant. cap. 9, art. 2; et in Tertull. cap. 10, art. 7) .

0985C Denique Demetrianum, qui Christianos publicarum calamitatum causam esse garriebat, hinc etiam refellit; quia hae in sceleratorum hominum poenam infliguntur. Atqui hoc ille in libro manifestissimum cuilibet fecit tam corruptos fuisse gentilium, quam castos, sanctosque Christianorum mores. Recte igitur inde concludit non ab his quidem Christianis, sed ab ipsismet gentilibus has in mundum concitari calamitates, quibus Deus improbos homines pro merito castigat, bonorum vero probat virtutem. At tria haec capita nec plura in hoc libro agenda sibi proposuerat. Suscepto igitur christianae religionis ab objectis a Demetriano et aliis gentilibus calumniis vindicandae officio recte functus est. De hac porro 0985D Lactantii, qua non modo Cyprianum, verum etiam Tertullianum, et Minutium Felicem vexavit censura, plenius in superioribus dissertationibus nostris disputavimus (Dissertat. in Tertull. cap. 2, art. 4; et in Minut. cap. 2, art. 2.) .

Caeterum Lactantius meritis laudibus non fraudavit Cyprianum, cujus ingenium et eloquentiam hisce verbis praedicat «Unus praecipuus et clarus exstitit Cyprianus, quoniam et magnam sibi gloriam ex artis oratoriae professione quaesierat, et admodum multa conscripsit in suo genere; erat enim ingenio facili, copioso, suavi, et quae sermonis maxima est virtus, aperto; ut discernere nequeas utrumne ornatior in eloquendo, an facilior in explicando, an potentior 0986A in persuadendo fuerit (Lactant. lib. V Inst. cap. 1, pag. 459) .»

Plurima alia ejus praeconia, quae omnis aetatis, nec dubiae fidei, scriptores sacratissimo martyri tribuerunt, hic accumulare facillimum esset. Sed quia plerisque omnibus operum illius editionibus praemissa sunt, actum agendum esse non duximus.