Articulus III. De Christo homine, ac quo sensu dici potuerit, Spiritus sanctus carne induitur.

1022B Pergamus, si lubet, ac videamus, quam dilucide planeque Cyprianus asseveret Christum non modo verum Deum, sed verum quoque esse hominem. Missus, inquit, fuit, haud dubie ab aeterno Patre suo, «Illuminator et doctor generis humani,» quemadmodum antea «per omnes prophetas» praedictum fuerat (Cyprian. de Idolor. vanitat. pag. 15) . Dixit quidem «omnes prophetas,» sed quia brevitati hac in lucubratione studebat, id non duxit fusius ibi probandum. At hoc utique data opera probavit in secundo potissimum adversus Judaeos libro (Idem lib. II adv. Judae. § 10, pag. 37) . Ad illud insuper ea omnia conducunt prisci Testamenti testimonia, quibus, uti ille ostendit, praenuntiatum fuerat abrogandam veterem legem, et novam subrogandam, 1022C venturum Christum, et fundandam ab eo veram religionem (Et lib. I, pag. 17 et seqq.) . Cum autem inficias nemo ire possit haec omnia ad eumdem Christum, mortalemque ejus vitam spectare, hinc procul dubio Cyprianus collegit illum aununtiatum fuisse per omnes prophetas. Nam alii ejus adventum, alii plura, alii pauciora de illo praedixerunt. Plures porro de futuro Christo sacrorum vatum praedictiones in superioribus nostris dissertationibus, a Lactantio et Tertulliano citatas, exposuimus, et enucleavimus.

Tum dehinc Cyprianus: «Hic, inquit, sermo et filius Dei, in Virginem illabitur, carnem Spiritu sancto cooperante induitur.» Et ita quidem in editis et manuscriptis recentioribus quibusdam codicibus. In antiquiorum vero editionum margine haec annotantur; 1022D «Alias carne spiritus induitur.» At quid, obsecro te, hac adnotatione aliud significatur, nisi hanc fuisse aliorum exemplarium lectionem. Et certe haec ita scripta sunt non solum in Corbeiensi, seu Sangermanensi, et aliis, ut minus septem, vetustioribus, ac melioris notae exemplaribus. In nonnullis vero «carnem Spiritu sancto;» in Tarniensi, «carne Spiritus sancti operatione induitur.» Vides sane quam diversae sint hoc in loco codicum lectiones.

Sed quia haec verba carne Spiritus (in quibusdam additum sanctus) induitur, duriora aliquibus videri poterant, in sancti Martini Tornacensis, et aliorum duorum a Pamelio citatorum, margine istud explicationis causa adjectum est: «Cum dicit, carnem Spiritus 1023A sanctus induitur, non personam Spiritus sancti accipit, sed Filii, qui et ipse spiritus dicitur, juxta illud: Deus spiritus est.» Quae quidem Pamelius in ipsum Cypriani textum ab Afflig. et Bland. codicum librariis intrusa fuisse testificatur.

Rigaltius vero tametsi priorem lectionem, Spiritu sancto cooperante, in Cypriani textum admiserit; eam tamen in notis suis, tamquam a sequentium aetatum subtiliore schola inventam, plane repudiat. Verum si spuria est, et ab acutioribus scholasticis conficta, cur illam in textu Cypriani reliquit? Qua etiam ratione aliam rejecit, quae in antiquioribus exemplaribus, ipso fatente, reperitur, et quam probat posse hoc catholico sensu explicari: Spiritus sanctus, id est, persona filii Dei, qui spiritus est, 1023B carne induitur. Sed Rigaltio longe antiquior est haec explicatio, quam paulo ante monuimus in trium veterum manuscriptorum marginibus, et duorum aliorum textu inveniri.

Verum quia Cyprianus hanc libri sui partem ex Tertulliano, sicuti diximus, potissimum delibavit, non inutilis forsitan operae pretium erit si paulo accuratius expendamus utrum Magistri verba, huic Discipuli ejus loco lucem aliquam afferre possint. Dixerat autem Tertullianus: Verbum, sive Sermo Dei, «delapsus in Virginem quamdam, et in utero ejus caro figuratus, nascitur homo, Deo mixtus: caro spiritu instructa nutritur, adolescit, affatur, docet, operatur, et Christus est.» (Tertullian. Apologet. cap. 21, pag. 21.) Videsne haec ab illo pluribus 1023C verbis tradita, quae Cyprianus paucioribus reddidit? Utriusque igitur quoniam eadem mens, idemque sensus est, inquirendum sane quid «carnis et spiritus» nomine Tertullianus, ac proinde Cyprianus, intellexerit. At carnis nomine ille saepius significare videtur totam humanam Christi naturam, qua in utero Virginis figuratus, «nascitur homo;» haud dubie quia evangelista scripserat: Verbum caro factum est, et habitavit in nobis.» (Joan. cap. I, 14.) At si res ita sit, dicendum est Tertullianum «Spiritus,» aut sancti Spiritus nomine non quidem designasse tertiam Ss. Trinitatis, sed secundam Verbi divini Personam, quae revera spiritus et sancta est.

Verumtamen si aliquis conjecturae locus nobis daretur, 1023D hanc tibi proponeremus. Nonne dici potest Tertullianum ibi «carnis» nomine solum Christi corpus, et spiritus vocabulo animam ejus indicasse: nam «caro, inquit, spiritu instructa,» id est, caro ejus, sive corpus spiritu, seu anima fuit instructum, et informatum. Quamvis enim hoc ipso carnis nomine totum hominem, id est, corpus et animam saepius designet; hoc tamen non impedit quin saepe etiam carnis nomine solum corpus intelligat. Quid namque in toto de Carne Christi libro aliud agit, nisi ut contra haereticos ostendat non fictitiam et simulatam, sed veram ab eo assumptam fuisse carnem? At ibi carnis nomine solum corpus ejus denotare videtur. Eodem modo in subsequente libro de Resurrectione carnis 1024A disputando, illam animae opponit (Lib. de Resurrect. cap. 8, pag. 330 et seqq.) . Atqui in libro de Anima, diserte definit animam et spiritum hominis esse unum et idem (Idem lib. de Anima cap. 11, pag. 271) . Nam ut plura omittamus: «Cum de anima, inquit, et spiritu agitur, ipse erit anima spiritus, sicut dies ipsa lux.»

Quid ergo vetat quominus in Apologetico dixerit Christi carnem in Virginis utero figuratam, et spiritu sive anima instructam, omnia effecisse humanae mortalisque ejus vitae opera. Verus autem si sit hic Tertulliani sensus, nonne dicere possumus hunc eumdem esse Cypriani sensum: Sermo Dei in Virginem illapsus, carne spiritus, id est, ejus anima induitur. Nec magni certe refert utrum post spiritus, 1024B adjectum fuerit sanctus. Quis enim nesciat sanctam esse Christi animam? Caeterum hanc explicationem iis tantum exponimus, qui conjecturis, quibus raro indulgemus, veniam aliquando dare possunt.

Denique auctor noster dixit: «Deus cum homine miscetur,» quod ex his adhuc delibavit magistri sui Tertulliani verbis: «Nascitur homo Deo mixtus.» Rursum autem cernis ab utroque eadem, sed diversis verbis enuntiari. At quomodo ea intelligenda sint, in superiore dissertatione patefecimus. (Dissert. in Tertull. cap. 9, art. 1.)