De Oratione Dominica.

1123A

De Oratione. Pontius in recensione operum S. Cypriani, post tractactus de Lapsis et Unitate, hunc memorat, qui docet Evangelicae precis legem. Et hoc fere ordine editores omnes; certe Spir. Vet. innom Remb Eras., ut alios praeteream, reposuerunt; ita ut librum de Lapsis immediate sequeretur. Et revera si quis perpetua ad unitatem tuendam monita, quae utramque paginam hoc implent consideraverit, non alio a praecedentibus aut instituto, aut tempore conscripta judicabit. Sed cum priora scripta sub finem anni 251 Romam missa fuisse cognoscantur, hoc ad sequentem, nimirum 252, videtur rejiciendum. Ex martyris nostri lucubrationibus, vix aliud D. Augustino commendatius occurrit. In lib. de Gratia et Libero Arbitrio ait: Commoneo et exhortor, ut beati Cypriani librum quem scripsit de Oratione Dominica diligenter legatis, et quantum vos Dominus adjuverit intelligatis, memoriaeque mandetis. Pariter laudat Ep. XLVII. et 1123B CVII, nec non l. IV, c. 9, ad Bonif. cont. duas Epist. Pelag., et l. II de Bono Persev., et de Corrept. et Grat. c. 5. Porro D. Hilarius hunc Tractatum adeo omnibus numeris absolutum censuit, ut commentariis suis in Matt. Can. 5, dixerit, quod de Orationis sacramento necessitate commentandi, Cyprianus vir sanctae memoriae liberavit: quamquam et Tertullianus hinc volumen aptissimum scripsisset, etc.

II.— Quae enim potest esse magis spiritalis Oratio. Novatores fanatici illam solum precem spiritualem censent, quae extemporaneo fervore effunditur, a Cypriano nostro longe diversi. Tertull. in lib. de Orat. dixit quod Oratio a Christo constituta, ex tribus constituta est, ex sermone quo enunciatur, ex spiritu quo tantum potest, ex ratione qua suscipitur.

III.— Inconditis vocibus. Cum modestia, inquit Septimius, et humilitate adorantes, magis commendabimus Deo preces nostras; ne ipsis quidem manibus sublimius elatis sed temperate et prope elatis; ne vultu quidem 1123C in audaciam erecto, nam ille Publicanus qui non tantum prece et vultu humiliatus atque dejectus orabat, justificatior Pharisaeo procacissimo discessit. Sonos etiam vocis subjectos esse oportet: aut quantis arteriis opus est, si pro sono audiamur? Deus autem non vocis, sed cordis auditor est, sicut conspector. Fortasse ethnicam battologiam a Domino notatam Matt. VI, 7, et III Reg XVIII. 26, descriptam, respicit Cyprianus; cujus specimen dat Eschyl. in Ἑπτὰ ἐπὶ Θηβαις. Ita porro in recta Deorum nomenclatura fiduciam ponebant Gentiles, ut indigitamentis se tuerentur, ne memoria lapsi religiones confunderent, et numina quae placare conabantur offensa redderent.

Per Hieremiam quoque. In codicibus graecis sextum Baruchi caput, Ἐπιστολὴ Ἰερεμίου dicitur. Rationem supra reddidimus in annotat. ad lib. I adv. Judaeos, quare in laudandis S. Scripturis, libros apocryphos passim adhibebat auctor noster.

In sensu autem tibi debet adorari Deus. Mente sive intellectu, praestari tibi debet adoratio, o Deus, 1123D LXX habent, Τῇ διανοίᾳ σοὶ δεῖ προσκυνεῖν δέσποτα.

VII.— Pater noster. Lucianus in Philopat. Dominicam Orationem vocat Τὴν εὐχὴν ἀπὸ πατρὸς. Adeo minime nova videtur recepta apud nos nomenclatura a primis vocibus.

VIII.— Singillatim. Vox a Tertulliano usurpata. Daemonia nullum nomen habent singillatim, l. de Idol.

IX.— Orationis Dominicae sacramenta. Nulla vox apud scriptores Ecclesiasticos laxioris est significatus quam Sacramentum Sub hac forma de prece Dominica locutus est D. Hilarius in loco superius laudato.

Breviter in sermone collecta. Hanc ob causam preces breviores passim vocantur Collectoe Tertul. hanc Orationem appellat Breviarium totius Evangelii, l. de Orat., c. 1. Haec Chrysost. ait Dominum docuisse μέτρον εὐχῆς, Hom. de Anna. Tertull. vocat l. de Fuga., c. 2: Legitimam orationem, et etiam ordinariam.

1124A X.— Quae vox Judaeos etiam perstringit. Pariter Tert. de Orat., c. 2: Hoc est quod Israeli exprobratur.

Misistis illum sanctum Redundat vox illum, nisi forte quando LXX posuerant τὸν ἅγιον, articuli Graeci emphasin interpres latinus sic exprimendum putaret.

Remissa peccatorem datur. Vocem hanc a Magistro hausit auctor noster, adv. Marc., l. IV, c. 18, ait, Diximus de remissa peccatorum.

Non quod optemus Deo. Similiter Tert. de Orat., c. 3: Non quod deceat homines bene Deo optare, quasi sit et alius de quo ei possit optari, aut laboret nisi optemus

XII.— Caeterum a quo Deus sanctificetur, qui ipse sanctificat? lisdem fere verbis Tert., ibid.: Caeterum quando non sanctum et sanctificatum est per semetipsum nomen Dei, cum caeteros sanctificet ex semetipso?

Haec quidem fuistis. Pariter lectum l. III ad Quir., c. 65, utrobique manifesto sed inveterato errore cujus participes Iren. l. IV, c. 46, et l. V, c. 10; Tert. de Pudic., c, 10; et August. de Poenit., c. 10. In 1124B textu graeco habetur, ταῦτά τινες ἦτε, haec aliquando quidam fuistis. Sed nibil muto; non enim quid scribi oportuit, sed quid scriptum fuerat spectamus.

XIII— Repraesentari nobis petimus. Tert. de Orat., c. 5, ait, Ad nostram suspensionem pertinet, regni Dominici repraesentatio.

XIV.— Nam Deo quis obsistit? Sic Tert., ibid.: Non quod aliquis obsistat quo minus Dei voluntas fiat.

Nemo suis viribus fortis. Ad repellendos Pelagii furores a nullo ex Patribus liberalius tela suppeditantur; unde illum D. August perpetuo in partes advocat. Vid. ad Bonif. l. IV, c. 9, ubi integrae paginae fere describuntur.

Filius obaudivit. Nulla fere vox Cypriano usitatior. Tertul. in Exhort. Cast. c. 2, ait: Voluntas Dei in obaudientiam venerat. Proinde et tu si non obaudieris Deo, etc. Prisci, observante Festo, pro obedivit posuere.

XVIII.— Quomodo dicimus Pater noster, quia intelligentium 1124C et credentium pater est, sic et panem nostrum vocamus. D. Hieron adv. Pelag. l III, sub finem ait, Dominus docuit Apostolos suos ut quotidie in corporis illius sacrificio, credentes audeant loqui. Pater noster qui es in Coelis, sanctificetur nomen tuum. Illi nomen Dei, quod per se sanctum est, in se sanctificari cupiunt. Illi inferunt adveniat regnum tuum, spem regni futuro tempore praestolantes: ut, regnante Christo, nequaquam regnet peccatum in mortali eorum corpore: junguntque, fiat voluntas tua sicut in coelo, et in terra, ut imitetur Angelos humana fragilitas, et voluntas Dei compleatur in terra. Panem quotidianum, sive super omnes substantias venturum Apostoli deprecantur, ut digni sint assumptione corporis Christi, etc. Si in precibus ad Deum minus solemnibus; quod Cypriano visum est, aliter orare quam Dominus docuit, non ignorantia sola fit, sed et culpa, certe inter S. Eucharistiae mysteria ab Ecclesia precem Dominicam umquam praetermissam minime putandum: praesertim cum panis Eucharisticus illis omnino quotidianus haberetur. 1124D Tert. de Orat.: Panem nostrum quotidianum da nobis hodie, spiritaliter intelligamus. Christus enim panis noster est, quia vita Christus et vitae panis. Ego sum, inquit, panis vitae. Et paulo post, panis est sermo Dei vivi qui descendit de coelis. Tum quod et corpus ejus in pane censetur. Hoc est, interpretante eruditissimo Rigaltio, Per panis sacramentum commendat corpus suum. Quemadmodum Augustinus, l. I Quaest. Evan 43 dixit: Per vini sacramentum commendat sanguinem suum.

Corpus ejus contingimus. Affinitate aliqua conjunctus familiae aut personae cuicumque, dicitur a ud Latinos auctores illos contingere. Sic Cic. in Verrem, Sueton in Galb., Val. Max., l. X, c. 8. Christianus Domino frater est, immo corporis ejus membrum; ita individuo nexu junctus ipsum non contingit modo, sed participat. Infra, ait nos jure communicationis Christum contingere. Quae verba respiciunt D. Pauli effatum 1125A I Cor. X, 16, ubi vinum Eucharisticum dicitur Κοινωνία τοῦ αἵματος τοῦ Χρισοῦ.

Eucharistiam quotidie. Panis Eucharisticus Christianis erat quotidianus usque ad Hieronymi, Ambrosii et D. Augustini tempora, ut videre est ex Epist. Hieron. ad Lucam Baeticum, et Apol. ad Pammach. Ex Ambr. c. ult. l. IV et V. Sacram. et Aug. Epist. CXVIII. Porro Can 9 Apost. et Can 2 Concil. Antioch. decretum, Πάντας τοῦς εἰσίοντας πιστοὺς, καὶ τῶν γραφῶν ἀκούοντας, μὴ παραμενόντας δὲ τῇ προσευχῇ καὶ τῇ ἁγίᾳ μεταλήψει, ὡς ἀταξίας ἐμποιοῦντας τῇ ἐκκλησίᾳ ἀφορίζεσθαι χρή. Apud Tertullianum cum scrupulus oriretur, quomodo stationum diebus fideles sacra mysteria partici arent, ita ut non de solvendo jejunio periclitarentur, reponitur; Nonne solemnior erit statio tua, si ad aram Dei steteris? Accepto corpore Domini et reservato, utrumque salvum est, et participatio sacrificii, et executio officii, lib. de Orat. sub fin. Ubi obiter notetur Septimium non Ecclesiae morem, sed suum inventum proponere.

1125B XX.— Posse se sequi. In lib. de Lapsis dicitur: Nec vinci a saeculo posset, qui unde vinceretur in saeculo non haberet: sequeretur Dominum solutus et liber ut Apostoli, etc. Ubi contra exemplarium fidem doctiss. Gronov. legendum contendit. unde vinciretur, etc.

XXII.— Et remitte nobis. Graves tragoediae de his vocibus olim excitabantur, et male audiebat Erasmus quod dimitte nobis reposuisset. Immerito quidem, cum res ipsa levissimi sit momenti, et veteres utroque modo locutos fuisse constet. Certe antiquissimum Cypriani exemplar Veronense litteris capitalibus exaratum, ubique retinet Dimitte, Dimisi et Dimittimus; et omnes quotquot sunt codices alicubi saltem usurpant.

Fidem pollicitationis suae reservantem. Reservo idem valet quod servo. Sic Tert. adv. Jud., Isaac cum ligno reservatus est.

XXIII.— Remittet vobis peccata vestra. Post haec verba in Editione Parisiensi an. 1541, assumentum 1125C viginti fere linearum inseritur, quod pluribus deinceps fucum fecit. Cujus generis et alterum occurrit, sub finem ejusdem paragraphi; neutrum vero mss. alicujus codicis praesidio fultum; crimine falsi poenis gravissimis vindicando Sed diu hominum animis nefaria illa insedit libido, ut vilem spuriamque prolem, nobilissimis familiis inserere cuperent.

Sacrificium Dei majus est. Non turturis aut agnellae, sed bovis, imo hecatombes Sacrificium majus est maximum. Sic Tertul. de Praescript. c. 2: Haereses mortem aeternam, et majoris ignis ardorem inferentes, etc.

XXV.— Ne nos patiaris induci. Interpretamentum Tertulliani pro textu ipso reponit Auctor noster. Ille enim in lib. de Orat. ait: Ne nos inducas in tentationem, id est, ne nos patiaris induci, ab eo utique qui tentat. Caeterum absit ut Dominus tentare videatur, quasi aut ignoret fidem cujusque, aut dejicere gestiens. Cyrillus Cat. Mystag. V, ait: Τὸ μὴ εἰσελθεῖν, 1125D εἰς πειρασμόν ἐστι, τὸ μὴ καταβαπτισθῆναι, ὑπὸ τοῦ πειρφασμοῦ.

Iram animationis. Vid. quae dicta in lib. de Lapsis.

Excitavit Dominus Satanam. Eodem modo laudatur locus iste I. III ad Quir. c. 80.

XXVIII.— Verbum consummans. Locum hunc pariter interpretantur Origenes, Procoptus, Tertul. nec non et Hieron. D. Paulus Rom. IX, 38, Domino nostro asserit. Pro consummato Tertullianus decisum sermonem vertit, adv Marc. l. IV, c. 1.

Faciant vobis homines bona. Vox bona in ipso textu subaudiebatur, adjectivum enim ἲσα subvantivum exigit. Sic quod dicitur Luc. XVIII, τὶ ποιήσω, Matt. XIX, 16, est, τὶ καλὸν ποιησω.

XXXI.— Sursum corda Nihil in christiana pietate precum formulis antiquius. Sacerdos verbis conceptis praeibat, plebs invicem respondebat, idque sine monitore, quod Gentilibus solemne, quia, ut ait Tert. Apol. c. 30, de pectore orabant, id est, preces 1126A memoriter tenebant. Eamdem formulam in Ecclesia Orientali obtinaisse ex Cyrillo discimus; ubi praedictis illis verbis, subjunguntur verba solemnia etiamnum in usu, Gratias agamus Domino, cum Plebis responso, Dignum et justum est. Catech. Mystag. V Justinus Mart. in Apol. II, veterem Liturgicam describens dicit, post Scripturarum lectionem, et Praepositi concionem: Ἔπειτα ἀνιστάμεθα κοινῇ πάντες, καὶ εὐχὰς πέμπωμεν. καὶ ὡς προέφημεν, παυσαμέμων ἡμῶν τῆς εὐχῆς ἄρτος προσφερεται, καὶ οἶνος καὶ ὕδωρ καὶ ὁ προεστὼς εὐχὰς ὁμοίως καὶ εὐχαριστίας ὅση δύναμις αὐτῷ ἀναπέμπει, καὶ ὁ λαὸς εὐφημεῖ ἀμήν. De solemnibus in Baptismo verbis alibi actum.

XXXIII.— Mortuos simpliciter. Scribendum similiter, nam LXX: Ὅτε ἒθάπτες τοῦς νέκρους, ὡσαύνως συμπαρήγμην σοι. Et certe minime dubitandum hanc esse genuinam lectionem: sed quia codices omnes in errore consentiunt, idque non tantum hic loci, sed et infra in lib. de Mortalit. religio erat quidquam mutare.

1126B Missus sum tentare. Ac si caecitatem Tobiae immisisset Angelus. Quamquam exemplaria graeca, quibus utimur, et latina insuper versio lectionem non agnoscant; olim obtinuisse ex Syriaca versione discimus.

XXXIV.— Horam tertiam, sextam. nonam. Tert. de Jejun. c. 10: Cum in eodem commentario Lucae, et tertia hora orationis demonstretur, sub qua Spiritu sancto initiati pro ebriis habebantur; et sexta, qua Petrus ascendit in superiora; et nona, qua templum sunt introgressi, cur non intelligamus salva plane indifferentia, semper et ubique et omni tempore orandi; tamen tres istas horas, ut insigniores in rebus humanis quae diem distribuunt, quae negotia distinguunt, quae publice resonant, ita et solemniores fuisse in orationibus divinis. Quod etiam suadet Danielis quoque argumentum ter die orantis; utique per aliquarum horarum exceptionem; non aliarum autem quam insigniorum 1126C exinde Apostolicarum, tertiae, sextae, nonae.

XXXV.— Iste est dies quem fecit Dominus. Locum hunc adducit Auctor noster l. II ad Quirin. c. 16, ut probaret Dominum Jesum lapidem dictum fuisse, ubi (licet nonnulla exemplaria vulgatam sequantur) legisse pariter videtur, a Domino factus est iste: quae LXX interpretum est lectio, a D. Marco agnita. Hic vero adhibetur iste textus, ut conficiat, Christum diem dictum. Quod interpretamentum Cypriano videtur peculiare; licet aliunde id satis commode conficiatur.

XXXVI.— Nulla sint horis nocturnis precum damna. Christianos noctu conventus habuisse res satis nota. Nocturnas convocationes appellat Tertull. ad Uxor. l. II, Antelucanos vocat Plinius in Ep ad Trajan. Sed insuper ex privata devotione, fideles lecto se eripiebant, et per noctem exsurgebant oratum, ut ait Tertull. loco praelaudato; sic in Apologet.: Ita saturantur ut qui meminerint etiam per noctem adorandum 1126D Deum sibi esse.