In Librum De Exhortatione Martyrii.

Iis quos colit. In Graeco habetur, τῶν σεβασμᾴτων 1130A αὐτοῦ. Eadem voce utitur D. Paulus, Act. XVII, 23, et II Thes. II, 4.

Tibi idolum. Sic LXX εἴδωλον, non γλυπτόν reddit; nec enim refert an arte statuaria an pictoria fiat quod colitur.

Et omnia quae in eis sunt. In Graeco habetur, καὶ πηγὰς ὑδάτων; quam lectionem Codicis mss. agnoscunt.

Rogat nec impetrat. Vid. quae dicta in lib. de Lapsis, p. 93.

In tempore quo invocabunt me, in tempore afflictionis suae. Haec omnia redundant; et videntur loco alieno apposita.

Quod si rogaverit. Locus hic non integer describitur, et plurima subinde omittuntur.

Aequalis animae tuae. Ὁ ἴσος τῇ ψυχῆ σου. Hinc petenda explicatio loci D. Pauli, Phil. II, 20. οὐδένα ἔχω ἰσόψυχον.

Propter eum qui dilexit. Exemplaribus istis accedit 1130B Noster quae legunt, διὰ τὸν ἀγαπὴσαντα.

Fidite, et state, et cernite. LXX legunt θαρσεῖτε, στῆτε καὶ ὁρᾶτε, sed prior vox in textu sacro non comparet.

In renovatione spiritus. Intellexisse videtur auctor noster Spiritum sanctum, sed exemplaria Graeca habent, non πνεύματος ἁγίου sed νοὸς ὑμῶν.

Qui figuram portabat diaboli. Sic l. II ad Quir. c. 16: Amalech superatus est a Jesu, id est diabolus a Christo victus est.

Nec excidatis. Quamquam in textu Graeco nulla vestigia hujus lectionis compareant, tamen similiter legit auctor noster Epistola ad Thibaritanos; quasi legisset μήτε ἐκπέσητε.

Quotiescumque communicatis. Mss. codices non pauci similiter legunt κοινωνοῦντες, et statim τῆς δόξης τῆς δυνάμεως.

Domini nomen. Non πνεῦμα, sed ὄνομα legisse videtur noster, et pro ὑμᾶς, ἡμᾶς.

Copulati sunt pedes. LXX Αὐτοὶ συνεποδίσθησαν.

1130C Unam petii. LXX μίαν ᾐτησάμην. scil. αἴτησιν. Vid. III Reg. II, 20.

Non combureris. In hac lectione mss. codices consentiunt, et LXX interpretum versio illam exigit, ἐὰν διέλθῃς διὰ πυρὸς, οὐ μὴ κατακαυθῇς, φλὸξ οὐ κατακαύσει σε. Porro Hebraea veritas etiam deposcit. : perperam ergo in Impressis ista huc usque omittebantur.

Praemeditari excusare. In texto graeco est ἀπολογηθῆναι. et quidem omnis apologia est quaedam excusatio. Vulgat. habet quid respondeatis.

Mogilalum. Ita scripsisse Cyprianum minime est dubitandum. Nam ut tot exemplaria in voce inusitata infercienda conspirarent nulla idonea ratio reddi potest; sed quare librarii id nuperi mutaverint, causa subest satis manifesta, quae etiam passim obtinuit; ut ad vulgatam editionem omnia melius responderent. Revera graeca exemplaria δύσκωφον habent: sed 1130D Aquila, Symmachus et Theodotio in μογιλάλῳ consentiunt; quae vox Marc. 7, 32, adhibetur.

Tantum accipiat de Dei ope. Vid. l. VII ad Quirin. cap. 42.

Si de mundo essetis. Cum eadem voce utatur D. Joan., capite XV et XVI, non promptum est dicere, quare varie reddiderit auctor noster; sed libri omnes in lectione consentiunt, Vulgati interpretis lectione insuper habita: cui librarii solent omnia passim accommodare.

David misericordem. Locum hunc tractat Tertull. in Scorpiac., c. 8. David exagitatur, Helias fugatur, Hieremias lapidatur, Esaias secatur, Zacharias inter altare et aedem trucidatur, etc.

Septem dies annorum septem millia. Durationis mundi nimirum. Alibi sex dierum, sive sex mille annorum spatio mundi aevum auctor noster concludit; nec necesse est ut in Papiae castra hic transiisse 1131A videatur; sunt enim qui ipsum judicii diem mille annorum moram habiturum statuunt.

Ad septem ecclesias scribit. Nimirum ad Romanos, Corinthios, Galatas, Ephesios, Philippenses, Colossenses, et Thessalonicenses. Si requiratur quo in loco Paulus, hujus legitimi numeri et certi meminerit, forte dicendum, hoc ab eo praestitum, Heb. XI, 30.

Una super petram. Primus qui lectionem hanc mutavit et Petrum reposuit erat Manutius. Vid. quae dicta ad lib. de Unitate Ecclesiae, p. 76. Porro notetur sententiam nostram de assumentis textui Cypriani illic additis a viro consultissimo Latino Latinio, in ejus bibliotheca sacra et profana an. 1677 Romae edita, p. 178 et 179, egregie confirmari. Disertissimis verbis ait Dominus, ἐπὶ ταύτῃ τῇ πέτρᾳ οἰκοδομήσω.

Nec vacat. Mysterio scil. sive, non caret: haud temere aut frustra dicitur.

Ab eo suscitandos. In impressis additum, in vitam aeternam. Sed contra exemplarium mss. et Graeci textus 1131B fidem.

Nec fratrum precem profuturam. Perstringit martyres qui veniam quibuslibet facere se posse putabant. Tertullian. de Pudic. libro satis malo non male ait: Sufficiat martyri propria delicta purgasse. Ingrati vel superbi est in alios quoque spargere quod pro magno fuerit consecutus. Quis alienam mortem sua solvit, nisi solus Dei Filius? Nam et in ipsa passione liberavit latronem. Ad hoc enim venerat, ut ipse a delicto purus, et omnia sanctus pro peccatoribus obiret. Proinde qui illum aemularis, si nihil ipse deliquisti, plane patere pro me: si vero peccator es, quomodo oleum faculae tuae sufficere tibi et mihi poterit?

Ac ne quis vel libelli. Haec prorsus confirmant sententiam nostram de libellaticis, de qua videatur lib. de Lapsis.

Holocausta hostiae. Vid. quae dicta lib. III ad Quir. c. 15, LXX legerunt ὁλοκάρπαμω θυσίας, et forte verissima lectio fuerit Holocaustum hostiae.

1131C Portantes gremia sua. Vid. quae dicta l. III ad Quir., cap. 16.

Clauduntur in persecutionibus terrae. Proscriptis nimirum, et deportatis. Quod in editionibus prioribus lectum, clauduntur oculi in persecutionibus terrae, ex librariorum infelicissima critica natum; qui mendam cum non inveniunt corrigendo faciunt. Infra legerunt, claudi in momento oculos quibus homines redebantur et mundus, et nihil praeter oculos claudi putabant.

Sine damno temporis. Per omnia confessores martyribus aequantur, si a judicii mora quae Baptismi sanguinis singularis praerogativa habebatur, pariter sint exempti. Tertull., de Anima. dixit: Modica delicta mora resurrectionis expendi: ratus hac poena damni, in illa animadverti. Sequiorum temporum doctores, poenam sensus, et purgatorios ignes addidere. Imo Origenes gehennae ignes purgatorios statuebat. Quae ex Epistola ad Antonianum a quibusdam in hac 1131D causa afferuntur, ad lapsorum censuras hic in Ecclesia omnino pertinent; nec cum poenis quae vita functos exercent, quidquam habent commune.

Conscientia coronatur. Per conscientiam intelligit, Virtutem ad praelium promptam, et fidem quae erat ad martyrium praeparata.