In Librum De Bono Patientiae.

De bono Patientiae. Ipse Cyprianus in celebri ejus epistola ad Jubaianum, titulum hunc tuetur; ubi ait: Propter hoc, etiam libellum de Bono Patientiae quantum valuit nostra mediocritas, permittente Domino et inspirante, conscripsimus. Unde etiam facile discitur quo tempore et ex qua occasione eumdem ediderit tractatum. Nimirum post motam de haereticorum Baptismo litem, scil. circa annum 255, scripsisse apparet; ut exacerbatis hinc inde partium animis remedium afferret: cui rei, quo rectius consuleretur, per totum operis decursum, ne vel voculam unam interponit (quod singularis prudentiae qua in rebus gerendis usus est, indicio esse possit), quae infelicis controversiae memoriam refricaret. Porro libelli hujus non modo meminit Pontius, sed etiam Hieron. adv. Lucifer., August. l. III. cont. Cresc., c. 1. Etiam l. VII. 1135D de Baptismo, contra Donat., c. 54, nec non l. IV, ad Bonif., c. 8, et alibi passim.

Hanc se sectari philosophi quoque profitentur. Tertullianus pariter ait, lib. de Patientia: Philosophi quidem, qui alicujus sapientiae animalia deputantur, tantum illi subsignant, ut cum inter se variis sectarum libidinibus, et sententiarum aemulationibus discordent, solius tamen patientiae in commune memores, huic uni studiorum suorum commiserint pacem: in eam conspirant, in eam foederantur, illam affectatione virtutis unanimiter student, omnem sapientiae ostentationem de patientia praeferunt.

Cum Deo virtus ista communis. Tert. de Patientia c. 3: Penes nos ratio et structio, satis aperte non sermonibus modo in praecipiendo, sed etiam passionibus in sustinendo, probant his quibus credere datum est, patientiam Dei esse naturam, effectum et praestantiam ingenitae cujusdam proprietatis.

Immortalitate interim posita. Sic Principes majestatem 1136A ponere dicuntur, cum dignitatis insignia exuentes, plebeio habitu in medium procedunt.

Oculos paulo ante formasset. Ac si non aperuisset oculos, sed fecisset. Sic Nonnus c. IX, Joan. ἀφωτίστοιο προσώπου.

Συμφερτὴν, ἀμέριστον ἔχων, ἀχάρακτον ὀπώπήν,
Ἧν φύσις οὐκ ἐτύπωσε, λιποβλεφάροιο δὲ κύκλου,
Οἰδαλέον ξένον ὄμμα γενεθλίας εἶχεν ὁμίχλη.

Ut consummetur in Christo. Respicere videtur auctor noster verba Servatoris dicentis τετέλεσται. Jo. XIX, 30, quasi non prophetias, sed patientiam adimplevisset.

Super quem Ecclesia. Similia habentur in Epistolis ad Florent. Pupien. ad Jubaian. ad Quint. et alibi: solet enim auctor noster cum Scripturae testimonium laudat, id scriptoris ipsius elogio illustrare. In lib. de Opere et Eleem. D. Paulum citans ait: Apostolus Paulus Dominicae inspirationis gratia plenus. Et in hoc 1136B ipso libro, Beatus Apostolus Paulus, plenus Spiritu sancto, et vocandis formandisque gentibus missus. Et paulo post, Paulus divini praecepti memor, ut et alibi passim.

Fratrem parricidam. Lege Pompeia de parricidiis cavetur, ut parricidii teneatur, non solum qui patrem aut matrem interfecerit; sed qui fratrem, sororem, patruelem, etc. occiderit.

Initium sumit a lacrymis. Plinius, lib. VII, in prooemio, hoc multis exsequitur: Hominem nudum et in nuda humo, natali die abjicit natura, ad vagitus statim et ploratum, nullumque tot animalium ad lacrymas, et has protinus vitae principio. At hercule risus praecox ille et celerrimus ante quadragesimum diem nulli datur.

Justitiae dicata innocentia. Baptismalis nimirum.

Nec post gestatam Eucharistiam. Lectionem Pamelii retinemus, paucorum licet codicum auctoritate fultam; revera enim melius respondet manui, cujus mentio hic habetur, gestata, quam gustata Eucharistia. 1136C Et quidem non dissimili loquendi genere usus alibi est Cyprianus, in Ep. nimirum ad Thibaritanos: Armemus, inquit, dextram gladio spirituali, ut sacrificia funesta fortiter respuat, et Eucharistiae memor, qua Domini corpus accepit. Sic in lib. de Lapsis. Quod non statim Domini corpus iniquitatis manibus accipiat. Insuper constat ex libro praedicto, panem eucharisticum fidelibus non tantum per sacerdotem distributum, sed ab iisdem domum deportatum.

Vermium poena consumit. In hanc mentem supra locutus est auctor noster in lib. de Mortalit. Erumpentes bestiolas vocat Tertull. lib. de Patientia.

Ut itineris sui duces nuncuparet, caput bubulum, et terrestre figmentum. Tertullianus adversus Judaeos cap. 1, ait processisse eis bubulum caput, et quod huic figmento universus Israel relicto Deo honorem dederunt, dicentes; Hi sunt Dei qui nos ejecerunt de terra Aegypti. Ita autem verba haec concepit auctor noster, ut non unum sed multiplex idolum ab Israelitis 1136D cultum referat. Et revera non temere et ex Hebraeo solum idiomate LXX interpretes plurali numero usi sunt dicentes: οὕτοι οἵ θεοί σου, Ἰσραὴλ, et ποίησον ἡμῖν θεοὺς οἳ προπορεύσονται ἡμῶν. Etenim ex prophetia Amos, V, 26, (a D. Stephano laudata) constat, ab Israelitis non tantum conflatum vitulum aureum, sed tabernaculum Moloch, et imaginem Idolorum, Sidus Dei Rempham, figuras quas fecerunt. A Psalmista, Ps. LXXVII, 64, dicuntur Israelitae, hoc facinore Deum ad aemulationem accendisse: idque merito. Cultum scil. Deo opt. max. debitum, quique in Tabernaculo columna ignis et nube conspicuus apparuit; Molocho sive Soli tamquam praesentiori numini tribuebant, (et ipsius tabernaculum, thensamve septem conclavium, pro planetarum numero, referente R. Simeon in Jalkut), circumferebant. Insuper cultum Jehovae, sive Deo summo, qui est, erat, futurus est, peculiare; Rephan sive Saturno (sic enim apud Aegyptios appellatur) temporis Deo, et planetarum summo, cujus 1137A emblema bos stellatus (ob agriculturam cui praefuit, et sidus ejus ἐπὶ μετώπου ἄκρου, inquit Cyrillus) transtulerunt.

Bonis patientiae et impatientiae malis. Eadem plane methodo utitur Tertull. in lib. de Patient.

In viduis loboriosam castitatem. Simili formula Tertullianus de Virg. velandis, continentiae laboratioris meminit. Et inter virgines et viduas comparationem instituens, dicit: Virginitatem gratia constare, continentiam vero virtute. Non concupiscendi cui concupiscendo inoleveris, grande certamena est. Cujus autem concupiscendi ignoraveris fructum, facile non cupisces.

Singulae stolae albae. Codices mss. non pauci legunt ἐδόθη αὐτοῖς ἑκάστῳ στολὴ λευκή. Deinceps in graeco textu solum occurrit πληρώσονται, quodque hic de numero habetur, interpretamenti loco apponitur.

Igne enim Domini. LXX legunt, ἀποσκορακισμὸν ἐν φλογὶ πυρὸς, ἐν γὰρ πυρὶ κυρίου κριθήσεται πᾶσα ἡ γῆ, καὶ ἐν τῇ ῥομφαίᾳ αὐτοῦ πᾶσα σάρξ.

1137B Dominum adora. Legisse videtur Cyprianus non τῷ Θεῷ προσκύνησον, sed τῷ Κυρίῳ.