VIII.—Poenitentiae Sacramentum Ex S. Cypriani Testimoniis Defenditur.—Quam Necessarium Judicaverit, Quam Sancte Administrari Voluerit Ostenditur.—Nonnulla Illius Dicta Explicantur.

Illud etiam ex testimoniis allatis facile perspicitur Poenitentiam inter Ecclesiae sacramenta numeratam fuisse, siquidem generatim, ut diximus, inter Cyprianum ejusque adversarios conveniebat Poenitentiam et Confirmationem esse sacramenta: unde conceptis verbis declarat Cyprianus, ut modo vidimus, Spiritum Patris in Poenitentiae sacramento donari. Ut Baptismum catechumenis, sic lapsis absolutionem et pacem necessariam judicabat Cyprianus: nam, cum latens in secessu videret se non tam cito rediturum et jam aestatem coepisse, quod tempus infirmitatibus assiduis et gravibus infestatur, tam audientibus quam lapsis providendum existimavit, ut nec primi sine Baptismo, nec lapsi sine pace morerentur. Tanti faciebat Cyprianus hanc remissionem delicti per sacerdotes factam (sic enim ipse appellat lib. de Laps. pag. 191) , ut grande piaculum a Marciano Arelatensi admissum putaret, quod ipsius culpa et crudelitate multi ex fratribus sine pace annis superioribus obiissent (Ep. LXVII) . Atque haec causa sanctum Martyrem adduxit ut, instante persecutione 0043 Galli et Volusiani, lapsos sub Decio, qui poenitentiam agere a primo lapsus die non destiterant, ad pacem admitteret. Eum enim idoneum ad confessionem Christi futurum non putabat qui non prius, pace a sacerdotibus accepta, Spiritum Patris recepisset; tum vero metuebat ne, si quis, relictis omnibus, fugiens et in tenebris atque in solitudine constitutus in latrones forte incurrisset, aut in febribus et in languore decessisset, sibi imputaretur quod tam bonus miles sine pace et sine communicatione decessisset (Ep. LIV) . Ex his patet quam parum eos salutis cura sollicitet qui hoc sacramentum floccifaciunt, et ex sacramentorum albo expungunt, quo si quis ex lapsis olim caruisset, non ex iis solum quorum adhuc infirma virtus erat, sed ex iis etiam quorum perfecta charitas omnibus rebus pro Christo abjiciendis elucebat, damnum grande visum fuisset.

Confessio peccatorum a Cypriano vendicatur ut pars sacramenti omnino necessaria et a Deo praescripta; hortatur lapsos ut «singuli confiteantur delictum suum, dum adhuc qui deliquit in saeculo est, dum admitti confessio ejus potest, dum satisfactio et remissio facta per sacerdotes apud Deum grata est» (lib. de Laps., p. 191) . Narrat in eodem libro ultionis divinae miracula in eos nuper edita qui peccata occulta sacerdotum cognitioni subtraxerant; etiamsi scelus cogitatione sola susceptum sit, id sacerdotibus declarandum et confitendum docet. «Denique quanto et fide majores, inquit (p. 190) , et timore meliores sunt qui, quamvis nullo sacrificii aut libelli facinore constricti, quoniam tamen de hoc vel cogitaverunt, hoc ipsum apud sacerdotes Dei dolenter et simpliciter confitentur, exomologesin conscientiae faciunt, animi sui pondus exponunt, salutarem medelam parvis licet et modicis vulneribus exquirunt, scientes scriptum esse: Deus non irridetur.» Miror auctorem editionis Oxoniensis negasse ex hoc loco confessionem auricularem consequi. Quinetiam sententiae suae testem citat Lombertum: «Eruditissimus Lombertus» inquit in nota ad hunc locum, «recte hinc colligit crimina secreta confessione et poenitentia apud Deum expianda, nec auricularem confessionem, quod voluit Pamelius, exinde confici.» At profecto Pamelium inter et Lombertum mirifice convenit, ac disertis verbis Lombertus secretarum cogitationum confessionem sacerdotibus factam fuisse declarat. Nec sane ex verbis Cypriani aliud erui potest. Nam, cum contest confessionem occultorum criminum publice et omnibus audientibus factam aut saltem praescriptam non fuisse, luce clarius est eos qui cogitationes malas apud sacerdotes confitebantur, qui exomologesin conscientiae faciebant, qui animi sui pondus exponebant, et vulneribus medelam exquirebant, peccata sua auribus alicujus sacerdotis deposuisse. Praeterea negari non potest circumstantias omnes in poenitentia imponenda, tamquam aurificis statera, examinatas fuisse; id diserte testatur Cyprianus n Epist. LII. At quomodo sacerdotes convenientem cuique poenitentiam ob occulta peccata potuissent imponere, nisi illis lapsi conscientiae suae inspiciendae copiam fecissent? In quo quidem observandum est hanc cogitationum confessionem non eximio quodam et non praescripto pietatis ardore, sed adimplendi praecepti divini necessitate contineri; «scientes scriptum esse, ait Cyprianus: Deus non irridetur.»

Quo sanctior erat Cyprianus, eo vehementius cavit ne sacramentum quod ad hominum salutem institutum est, in eorum perniciem converteretur. Quod autem illius hac in re studium excitavit, et eximiae doctrinae posteris prodendae occasionem dedit, nequitia fuit nonnullorum presbyterorum qui, tum ut Cypriano molestiam exhiberent, tum ut gratiam apud homines novo aucupio inirent, lapsos onere poenitentiae levarunt. In ejusmodi homines studio veritatis accensus sic invehitur S. Martyr in lib. de Lapsis: «Pacem putant esse, inquit (p. 186) , quam quidam verbis fallacibus venditant. Non est pax illa sed bellum, nec Ecclesiae jungitur qui ab Evangelio separatur. Quid injuriam beneficium vocant? quid impietatem vocabulo pietatis appellant? quid eis qui flere jugiter et rogare Dominum suum debent, intercepta poenitentiae lamentatione communicare se simulant? Hoc sunt ejusmodi lapsis quod grando frugibus, quod turbidum sidus arboribus, quod armentis pestilens vastitas, quod navigiis saeva tempestas: solatium aeternae spei adimunt, arborem a radice subvertunt, sermone morbido ac lethale contagium serpunt, navem scopulis, ne in portum perveniat, illidunt. Non concedit pacem facilitas ista, sed tollit, nec communicationem tribuit, sed impedit ad salutem. Persecutio est haec alia et alia tentatio, per quam subtilis inimicus impugnandis adhuc lapsis occulta populatione grassatur ut lamentatio conquiescat, ut dolor sileat, ut delicti memoria evanescat, ut comprimatur pectorum gemitus, statuatur fletus oculorum, nec Dominum graviter offensum longa et plena poenitentia deprecetur, cum scriptum sit: Memento unde cecideris, et age poenitentiam.» Plura non referam, cum cuique liceat Cypriani sententiam oculis cernere in praeclaris illis litteris quas de causa lapsorum ad clerum, ad plebem, ad confessores atque ad ipsos etiam lapsos scripsit. Nec minor Evangelii vigor enitescit in litteris confessorum Romanorum, inprimis vero in eximia Cleri Romani Epistola (inter Cyprianicas XXXI) quam per totum orbem terrarum missam fuisse discimus ex Epist. LII Cypriani. «Absit enim ab Ecclesia Romana, inquiunt, vigorem suum tam profana facilitate dimittere, et nervos severitatis eversa fidei majestate dissolvere, ut cum adhuc non tantum jaceant, sed et cadant eversorum fratrum ruinae, properata nimis remedia communicationum utique non profutura praestentur, et nova per misericordiam falsam vulnera veteribus transgressionis vulneribus imprimantur, ut miseris ad eversionem majorem eripiatur et poenitentia. Ubi enim poterit indulgentiae medicina proficere, si etiam ipse medicus, intercepta poenitentia, indulget periculis, si tantummodo operit vulnus, nec sinit necessaria temporis remedia obducere cicatricem? Hoc non est curare, sed, si dicere verum volumus, occidere.» Tanta fuit hac in re Cypriani constantia, ut nihil eum inflectere potuerit: non martyrum libelli quibus tamen non parum tribuebat, non imminens a nefariis presbyteris periculum, non excitatae ab ipsis seditiones, cum in nonnullis provinciae 0045 Carthaginensis civitatibus impetus in praepositos per multitudinem factus esset, ac Carthagine quidam turbulenti per epistolam confessorum velut quibusdam facibus accensi, plus exardescere et pacem sibi datam extorquere coepissent. In eo perstitit S. Martyr quod ante decreverat, ut res ad concilium integra servaretur; et arcere a communione sua non dubitavit, si quis ante illud tempus cum lapsis ausus esset communicare.

Nec tamen Cyprianum existimandum est justo severiorem fuisse. Nihil eo lenius fuit, nihil ad indulgentiam proclivius. Operam dabat ut nec acerbus aut durus aut in fratribus fovendis inhumanus videretur, nec iterum solutus esset ac facilis ad communicationem temere laxandam. Lapsis qui ad eum orantes scripserant «se delictum suum cognoscere et poenitentiam veram agere, nec ad pacem temere aut importune properare,» summam humanitatem exhibuit. «Quibus quantum gratulatus sim, inquit (Ep. XXVII) , Dominus testis est, qui dignatus est ostendere quid ejusmodi et tales servi de ejus benignitate mereantur.» Praecipue vero enituit lenitas Cypriani cum, instante Galli et Volusiani persecutione, omnes omnino milites Christi, qui arma desiderabant et praelium flagitabant, intra castra Dominica collegit, et cum aliis episcopis censuit eis qui de Ecclesia Domini non recesserant, sed poenitentiam agere et lamentari ac Dominum deprecari a primo lapsus sui die non destiterant, pacem dandam esse. Lenitatem suam sic ipse describit in Epist. LV: «Opto omnes, inquit, in Ecclesiam regredi, opto universos commilitones nostros intra Christi castra et Dei Patris domicilia concludi: remitto omnia, multa dissimulo studio et voto colligendae fraternitatis; etiam quae in Deum commissa sunt, non pleno judicio religionis examino, delictis plusquam oportet remittendis pene ipse delinquo: amplector prompta et plena dilectione cum poenitentia revertentes peccatum suum satisfactione humili et simplici confitentes.»

Tota Cypriani et agendi et disserendi ratio commissam a Christo episcopis fuisse ligandi et solvendi potestatem testatur, et in hoc judicio quanta sit adhibenda cautio et animi provisio demonstrat: sed, ne illius dicta nonnulla in deteriorem partem rapiantur, ea breviter explicare conabor. Ait S. Martyrin libro de Hab. Virg. (p. 173) «quod nulla sit venia ultra delinquere postquam Deum nosse coepisti;» in libro III Testim. (c. 18, p. 314) : «Non posse in Ecclesia remitti ei qui in Deum deliquerit,» idque probat ex his verbis I Reg., c. II: « Si delinquendo peccet vir adversus virum, orabunt pro eo Dominum. Si autem in Deum peccet homo, quis orabit pro eo?» Sed suam ipse sententiam nitide exponit in libro de Exhort. Mart., (p. 264, c. 4) , ubi idem testimonium citat; neque ex eo probat peccata in Deum commissa dimitti non posse, sed tantum «non facile ignoscere Deum idololatris.» Nihil ergo de ligandi et solvendi potestate, nihil de judicio sacerdotum detrahit; sed certis quibusdam legibus judices adstringit, ita ut non facile dimittant quae non facile a Deo dimittuntur. Hinc, cum schismatici poenitentiae onus lapsis eximerent, sic eos refellit in libro de Lapsis, (p. 186) : «Nemo se fallat, nemo se decipiat, solus Dominus misereri potest: veniam peccatis quae in ipsum commissa sunt, solus potest ille largiri qui peccata nostra portavit, qui pro nobis doluit, quem Deus tradidit pro peccatis nostris. Homo Deo esse non potest major: nec remittere aut donare indulgentia sua servus potest, quod in Dominum delicto graviore commissum est, ne adhuc lapso et hoc accedat ad crimen, si nesciat esse praedictum: Maledictus homo qui spem habet in homine. Dominus orandus est, Dominus nostra satisfactione placandus est, qui negantem negare se dixit, qui omne judicium de Patre solus accepit.» Quemadmodum hoc in loco Cyprianus martyres plurimum posse apud Deum non negat, sed in libellis quos dare solebant, modum quemdam et delectum requirit; ita eam tantum potestatem exagitat quam sibi nefarii presbyteri per fas et nefas arrogabant. At ubi praescriptae a Christo et Ecclesia leges servantur, tum vero Cyprianus ratum apud Deum fieri docet sacerdotis judicium. Hinc lapsos hortatur in libro de Lapsis (p. 191) , ut peccata confiteantur «dum satisfactio et remissio facta per sacerdotes apud Deum grata est.» Docet sub finem ejusdem libri Deum «poenitenti, operanti, roganti,» posse «clementer ignoscere, et in acceptum referre quidquid pro talibus et petierint martyres et fecerint sacerdotes.» Hac spe confisus, cum lapsi instante nova persecutione plurimum ardoris ad pugnam prae se ferrent, praescriptum illis poenitentiae tempus imminuit, ac nefas esse duxit (Epist. LIV, p. 77) «Ecclesiam pulsantibus claudi, quando permiserit ipse qui legem dedit ut ligata in terris etiam in coelis ligata essent, solvi autem possent illic quae hic prius in Ecclesia solverentur.»

In eamdem sententiam accipi debet quod ait Firmilianus (p. 144) , concilia singulis annis haberi, ut de rebus majoris momenti inter se episcopi deliberent, ac «lapsis quoque fratribus et post lavacrum salutare a diabolo vulneratis per poenitentiam medela quaeratur; non quasi a nobis, inquit, remissionem peccatorum consequantur, sed ut per nos ad intelligentiam delictorum suorum convertantur, et Domino plenius satisfacere cogantur.» Non negat sanctus Praesul potestatem dimittendi peccata, quam in hac ipsa Epistola (p. 148) soli Ecclesiae catholicae vindicat; sed verbis modo allatis videtur inesse quidam aculeus in Stephanum, quem Firmilianus credebat plus aequo et ministris et ritus exterioris observationi tribuere, quasi sacramentorum effectum ne haeresi quidem interpellari statueret. Quod cum secus videretur Firmiliano, negat hominibus concessum esse ut peccata ad arbitrium suum dimittant. Non absimili sententia Origenes in libro de Oratione contendit non omnia peccata esse dimittenda, aut sola oratione et sacrificio expianda, sed quaedam retineri, id est poenitentiae subjici debere; ac eos refellit qui se idololatrias condonare, adulteria 0047 et fornicationes posse dimittere gloriabantur; quasi per ipsorum precem pro iis qui haec perpetrarunt, peccatum ad mortem dimittatur.