Epistolae III. Classis Quas Hieronymus Ab Anno 386. E Bethleemi Monasterio Scripsit Usque Ad Saeculi Quarti Finem, Damnatumque In Alexandrina Synodo Origenem Anno 400.

LIX

XLVI. Scripta an. 386.—Tertiam classem ab aliena quidem epistola, Paulae scilicet, atque Eustochii incipimus, sed quae tamen et in vulgatis editionibus ac Mss. recepta sit, et cui conscribendae sensus praestitisse Hieronymus videri possit. Ea vero neque ante hunc annum 386. ullo modo censeri potest, cum anno superiore Paula Jerosolymam navigarit, neque postponi commode, cum ex ipsius epistolae initio facile constet, primam statim scribendi occasionem sanctas mulieres arripuisse, ut quo citius fieri potuisset, Marcellam allicerent ad sancta loca, quae modo ipsae lustraverant, et ad solitudines in quas se receperant. Mensuram, inquiunt, caritas non habet, et impatientia nescit modum, et desiderium non sustinet.

XLVII. Scripta forte an. 393.—Ab superiori anno ad hunc usque 393. nullas invenire est Hieronymi epistolas, quae hujus ferme septennii lacunam impleant. Fortasse commentariis, aliisque lucubrationibus cudendis in Bethlemi specu occupatus, diu epistolare officium S. Doctor intermisit; unde neque in suorum operum Catalogo, quem ad annum usque 392. Theodosii Principis decimum quartum digessit, per id temporis aliquid epistolarum recenset, quod aliis dederit, si quas ad Paulam, et Eustochium quotidie scribi dicit, excipias. At illae vel ex iis sunt, quae commentariis praefiguntur aliisque operibus praefationis loco, vel si diversae ab iis indicantur, ad nostram usque aetatem non devenerunt. Igitur quae ex eo tempore prima occurrit, haec est ad Desiderium epistola, cujus aetas quam asserimus, hac ratione non obscure colligitur. Petierat ab Hieronymo Desiderius, ut sibi quae elucubrasset opera describi faceret: ad quem ille cum pleraque temerario editionis honore vulgata jam essent, nihil misit, ne eadem fortasse mitteret, quae jam haberet; sed librum de Scriptoribus Ecclesiasticis monet, ut apud Marcellam, aut Domnionem legat, in cujus voluminis calce, cum quae usque ad annum Theodosii principis decimum quartum conscripserat, breviter annotarentur, quidquid de Indice minus habuisset, ut describerentur, moneret. Enimvero Hieronymus quae ad illum usque diem scripsisset plus minus omnia eo in catalogo contineri supponit; si qua enim praeterea extitissent scripta, illa procul dubio adjicere, eorumve mentionem ingerere debuisset; quod cum minime praestet, indicio est vix aliquid supra habuisse, quod anxie postulanti amico indicaret. Assignandus itaque epistolae non immerito est annus ille, qui conscripto libro de Viris illustribus proxime succedit, nimirum 393. tametsi fieri potuisse non diffitemur, LX ut recentiora opuscula habere se praemonuerit Desiderius, quorum occasione alia abs Hieronymo peteret. Sed ejus rei nullum in epistola vestigium est, isque praeterea fuit Desiderius, nisi fallimur, qui non nisi per id temporis Romae diversatus commode intelligi possit: siquidem unus idemque est cum celebri Aquitano, qui haud multo post in Palaestinam migravit, unde discedens an. 398. dona quaedam Hieronymi nomine ad Vitalem detulit; tum Presbyter jussus, Hieronymum hortatus est, ut scriberet contra Vigilantium: in quam sententiam alibi suo loco non levia, ut nobis videntur, argumenta congessimus.

XLVIII. Scripta an. 393. vel sequentis initio.—Scriptis contra Jovinianum libris, isthaec succedit ad Pammachium Epistola, cui, ut ipse Hier. ait, ἀπελογησὰμην ut potui, et Epistola disserui longiore. Id porro compertum est, contra Jovinianum, quem heic jam Pammachii opera damnatum notat, vel ad superioris anni exitum, vel ineunte hoc anno 393. Hieronymum stylum acuisse: epistolam vero ipsam serius quam post annum putare, nil cogit. Quod ut etiam aliis argumentis probari possit, illud in primis afferre placet, quod ex praefatione commentariorum in Jonam eruitur, quandoquidem aliarum aliquot epistolarum, quae hinc subsequuntur, ex ordine quo singulae recensentur, tempus determinatur. Triennum, inquit, circiter fluxit postquam quinque prophetas interpretatus sum, Micheam, Naum, Abacuc, Sophoniam, Hagaeum, et alio opere detentus, non potui implere quod ceperam. Scripsi enim librum de Illustribus Viris, et adversum Jovinianum duo volumina; Apologeticum quoque, et de optimo genere interpretandi ad Pammachium, et ad Nepotianum, vel de Nepotiano duos libros, et alia quae enumerare longum est. Hoc porro circiter triennium ab anno 392. ad cujus finem et librum de Scriptoribus ecclesiasticis, et contra Jovinianum scripsit ad initium usque 396. supputandum est. Nam quod Tillemontius Hieronymi locum sollicitat, et quadriennium pro triennio substitui debere putat, id ab omni veritatis specie tam abhorrere demonstrabimus, quam quod maxime. Interim cum isthaec epistola quam ibi Apologeticum vocat, et quae ipsi altera juncta est, XLIX. post tanti temporis intervallum datae sint, ut diu adversariorum querelas dixisse potuerit Hieronymus dissimulasse, et tam longe vulgati sint libri, ut aliquanti ex Urbe venientes sibi lectitarent, quae Romae excepisse referebant, non immerito colligimus circiter unius anni spatium effluxisse, eique adeo 393, finem, aut sequentis initium tribui oportere.

LXI XLIX. superiori juncta.—Haec, ut modo annotavimus, juncta erat superiori, eodem scripta tempore, atque una ad Pammachium missa.

L. Scripta circ. an. 394.—Dolet monachum quemdam rumigerulum suis contra Jovinianum libris adhuc etiam detrahere, qui, inquit, debuisset vel arguere, vel interrogare per litteras, quod vir eruditus et nobilis fecit Pammachius, cui απελογισάμην ut potui, et epistola disserui longiore. Quare si prioris ad Pammachium epocha legitima sit, hanc haud multo post, sive ad anni 394. initium referendam esse manifestum est.

LI. Scripta circ. idem tempus.—Epistolam quam paulo ante Graece scripserat Epiphanius, in Eusebii Cremonensis gratiam latine Hieronymus explicavit, hoc eodem anno 394. Idque ex eo satis aperte conficitur, quod LVII. quam infra expendentes ad 395. priorem partem pertinere ostendemus, isthaec anno, et sex mensibus praecesserit.

LII. Scripta hoc. an. 394.—Cum hanc ad Nepotianum de Clericorum vita epistolam scriberet, ultro annum hunc 394. ipse Hieronymus denotavit, qui in fine cogi se dixit, lapidato jam Virginitatis libello, quem S. Eustochio Romae scripserat, post annos Decem rursus Bethleem ora reserare. Est autem libellus ille epist. 22. quam ad an. 384. diximus pertinere. Rursus, ut paulo supra ex praefatione in Jonam animadvertimus, eo ibi ordine censetur, ut nonnisi ad hunc annum commode referri possit.

LIII. Scripta circ. idem temp.—Acceperat a Paulino Hieronymus suavissimas litteras, quae a principio amicitiarum (quod indicio est nullas prius utrinque missas fuisse) fidem probatae jam et veteris amicitiae praeferebant. Illis respondet hac epistola, qua cum pluribus ejus studium ac sciendi ardorem laudavisset, eum maxime hortatur, ut velit perfecte saeculo renuntiare, et divitiarum funem, qui eum adhuc detinebat, veluti naviculam in solo haerentem, praecidat magis, quam solvat: nimirum ut quae sibi supererant, possessiunculas omnino dimitteret, nec curaret quam sapienter venderet in pauperum usus, quando impedimento esse possent, dum caute et pedetentim recrastinat, et diem de die trahit. Cum igitur ex S. Paulini vita, ejusque epistolis tertia et quarta compertum sit, illum an. 394. dudum incepisse partem bonorum suorum vendere, seque terrenis rebus abdicare, facile ex superioribus colligas, ad eumdem hunc annum Hieronymi epistolam esse referendam.

LIV. Scripta sub fin. an. 394—Hujus aetatem epistolae quam ad Furiam scribit, ipse Hieronymus indicavit, cum Scio me, inquit, ante hoc ferme biennium edidisse libros contra Jovinianum. Enimvero, ut alibi nec uno in loco diximus ex praefation. commentarior. in Jonam, et suo loco fusius asserendum est, sub initium anni 393. eos contra Jovinianum libros S. Doctor composuit, quibus si ferme biennium addas, ad finem devenies 394. quem huic epistolae assignamus.

LV. Scripta circ. idem tempus.—Tres hac epistola quaestiones e novo Testamento explicat, quarum prima LXII ex Matthaei Evangelio, duae reliquae ex Paulo ad Corinthios petuntur. Verum quod neque illam in Catalogo enumerat, neque in illa suos in Matthaeum commentarios citat, indicio est, et postquam de Illustribus Viris scripsisset, sive post an. 392. et antequam Matthaeum explanaret, id est ante 398. fuisse exaratam. Quippe ex Hieronymi more neutrum credi par est, vel Exegeticam Sacrarum litterarum epistolam, si tum temporis elucubrasset, caeteris accensere, vel si eamdem quaestionem suo loco exposuerat, nullam ejus operis mentionem injicere voluisse. Illud igitur ferme quinquennium, quod hisce terminis clauditur, certa hujus epistolae est epocha. Quod tamen proprius ad an. 394. eam dicemus pertinere, fecit doctorum hominum auctoritas, atque hujusmodi conjectura. Hier. dum ad epistolae finem de corporum resurrectione disputat, et sensu, quo Christus Deo Patri omnia, seque tandem ipsum dicitur subjecturus, nihil data occasione contra Origenem intulit, imo ea ferme interpretandi ratione usus est, qua se ostenderet in cavenda Origenis doctrina, quam postea culpare coepit, minus esse sollicitum.

LVI. Scripta circ. an. 394.—Cui e duobus annis 394. et 395. isthaec Augustini ad Hieronymum epistola sit ascribenda, non satis exploratum est. Et quidem facile inclinaret animus in annum 394. cum adhuc in Presbyterii munere Augustinus mereretur, sed ne diutius lectorem moremur, atque actum agere videamur, ipsa Benedictinorum Editorum S. Augustini in hanc rem argumenta subnectimus. Sub initium, inquiunt, hujus epistolae laudatur Alypius, episcopalem dignitatem post suum ab Hieronymo regressum jam consecutus. Porro Alypii profectionem in Palaestinam ad an. 394. revocat Baronius, promotionem ejusdem ad episcopatum in an. 394. Est igitur Epistola hoc anno 394. aut certe an. 395. scripta; non serius, cum eam Augustinus scripserit nondum Episcopus, ex Epist. heic 104. numero 2. Huc facit quod Hieronymi de Petro reprehenso a Paulo sententiam hic improbatam exagitat itidem Augustinus (tacito tamen auctoris nomine) in Libro de Mendacio, cap. 5. et 20. quod opusculum in Retractat. Lib. 1. inter illa, quae scripsit nondum episcopus postremo loco reponit.

LVII. Scripta sub fin. an. 395.—Cum ex hac epistola non modo illa, quam supra recensuimus Epiphanii, sed pleraque Origenianae causae momenta pendeant, negotium facessit in ejus Epocha certo asserenda doctorum hominum auctoritas, quam alibi nunquam expendimus, ne studiosum lectorem diutius moraremur. Tillemontius enim, ac Martianaeus ad an. 396. referunt; et conterraneus noster Card. Norisius biennio post scriptam arbitratur. Sed Norisium quod spectat, eum credo in errorem, illud induxit, quod ante XX. annos Eusebii Chronicon a Hieronymo latine versum falsa lectione deceptus legerit, cum ibi quindecim pro viginti, sive XV. pro XX. Romanis notis, quae facile in scribendo permiscentur, ac fallunt, omnino legendum sit. Illud enim in se operis suscepisse Hieronymum cum Constantinopoli esset an. 380. LXIII tot tamque certis testimoniis constat, ut nemo unquam in dubium revocaverit. At si mendosam epistolae lectionem retinere voluerimus, jam non tantum ad 398. sed ad ipsum saeculi finem eam referre necesse sit: quod ab omni veritatis specie immane quantum abhorreat. Sed ab altera etiam opinione revocant nos subjecta rationum momenta. Enim vero quo tempore hanc epistolam Hier. scribebat, Hesychium virum consularem dudum Theodosius capitis supplicio damnaverat. Sed ipse Theodosius ann. 395. Januarii mensis die 17. fato functus est; nec ab eo lata in Hesychium capitis sententia, ut serius, nisi ad ejus mensis initium, utcumque potest intelligi. Circa idem igitur tempus, certe eodem anno, imo priore anni parte, ipsa haec epistola data est; nam dudum adverbium ita dicitur de exiguo tempore, et praecipue ex Hieronymi sensu, ac more, ut vix tum, ac modo praeteritum signet; nec si quando apud alios inferioris notae scriptores latius porrigitur, ad integrum tamen annum, et quod excurrit spatium significandum sumi unquam potest.

Ad haec reliqui etiam epistolae characteres in idem tempus apprime conveniunt. In toties laudata praefatione commentariorum in Jonam ipsi ad Pammachium Apologetico subditur, atque inter alia opera computatur, quae per triennium ab ineunte an. 393. elucubrata sunt, ut minime in nostra hypothesi necesse sit vim textui S. Doctoris inferre, quod ex praeconcepta opinione Tillemontius facit, ubi quadriennium pro triennio legendum monet, reclamantibus simul una cunctis Mss. atque editis libris et recta temporum ratione. Rursus si ubi de Chronici versione in hac epistola mentio est, in voce viginti lapsus agnoscatur quemadmodum oportere contendimus, et locum nostro periculo emendari, illa quoque Epocha isti optime consonabit, quod nimirum si annis 380. quindecim superaddas, conficies, quem epistolae assignamus 395. Ad extremum annus atque anni dimidium, quo Epiphanii superior epistola ex Graeco translata apud Eusebium latuit, unde haec Hieronymi initium sumit, perquam commode supputantur, ut plane immerito videas a Tillemontio, quod saepe facit, S. Doctorem de incuria in recensendis annis accusari.

LVIII. Scripta circ. eumdem an. 395.—Theodosii Panegyricam Orationem, quam modo Paulinus elucubraverat, cum legisset Hieronymus, plurimum laudat hac Epistola, quam ad ejus auctorem Paulinum misit. Hinc ex ejus Orationis epocha, non obscure licet ipsius epistolae tempus invenire, siquidem illam asserit Gennadius c. 48. fuisse a Paulino dicatam ipsi Theodosio, quem supra etiam animadvertimus, priori mense an. 395. supremum diem obiisse. Rursus non ante septembrem superioris anni 394. scriptam fuisse evincit ipsum Panegyricae Orationis argumentum, Victoriae nempe, quam de tyrannis Maximo, atque Eugenio Theodosius retulerat: quorum alter Eugenius, non prius eo mense devictus est, atque occisus. Ipsa igitur haec epistola, qua de ingenii felicitate in eo LXIV opere exornando cum Paulino gratulatur, eique gratias agit, ad eumdem annum 395. fortasse tamen sub finem est referenda. Huc faciunt pleraque alia argumenta, atque illud praecipue, quod ex Vigilantio, qui sub epistolae finem laudatur, depromi solet. Hic enim, qui nunc dicitur discedere Palaestina, et fortasse litterarum ad Paulinum portitor fuit, aderat tamen anno superiori 394. exeunte, quo tempore subito terraemotu de noctis medio perterritus, ac nudus exiliens absque tunica, in aliorum conspectu oravit, quam illi turpitudinem Hieronymus exprobrat in eo libello, quem contra ipsum Vigilantium inscripsit.

LIX. Scripta an. 395. vel 396.—Inter alias e Novo Testamento quaestiones, quas Hieronymo enodandas proposuerat Marcella, ea erat secundo loco, quam se per transitum in ejus Opusculis legisse dicebat, quod Agni, qui stant a dextris, et haedi, qui stant a sinistris, Christiani essent, atque Gentiles, et non potius boni et mali. Cui Hieronymus, ut se hoc aliquando dixisse non recordari profiteatur, quantum tamen dictanti subito occurrit, in secundo volumine contra Jovinianum hoc super capitulo, sive de eo, quod in eamdem quaestionem cadit, ubi pisces mali a bonis piscibus separantur, se disputasse non inficiatur. Exinde vero non obscure licet argumentari, post unum saltem, atque alterum annum ab exaratis contra Jovinianum libris, Epistolam fuisse conscriptam, siquidem neque alia Opuscula quam quae in Praefatione in Jonam memorantur, et ab anno 392 ad 395. exarata sunt, videtur Marcella prae oculis habuisse, neque Hieronymus tum demum a se editos contra Jovinianum libros, quin imo non ita pridem vulgatos notat, ut rem animo repetenti locus occurreret.

LX. Scripta sub initium an. 396.—Ita hanc ad Heliodorum de Nepotiani morte epistolam an. 396. initio affingimus, ut neque ulterius differri, quod passim docti homines faciunt, neque rursus praeponi posse, certis argumentis credamus. In primis certo certius est, deberi illam eo circiter triennio concludi, quod ab exeunte an. 392. in praefatione commentariorum in Jonam ipse Hieronymus censet; non enim, si ad annum usque 397. cum Tillemontio producatur, jam triennium, sed quadriennium effluxerit. Nec minus exploratum est ante 396. prodire non potuisse, siquidem trium Consularium, Timasii, Ruffini, et abundantii miserabiles exitus, qui labente superiori anno 395. contigerunt, enarrat; et Abundantium quidem non Sidone, quo primum fuerat relegatus, sed Pityunte exulem notat; Ruffinus vero, quem priorem historici produnt ab altissimo fortunae gradu excidisse, non nisi die 27. novembris cecidit, atque occisus est. Quamobrem solemnis cavendus est error, in quem non satis bene intellectis S. Hieronymi verbis, plerique docti viri labuntur, dum ab eo dici putant hos illustrium virorum casus ante biennium accidisse; quod ille nequaquam dixit, sed cum Imperatorum conditionem deplorasset, ac vellet privatas etiam ruinas in testimonium adducere, eas quae biennium excederent, se missas facere profitetur, atque ut caetera praetermittat, suo proposito dicit sufficere LXV trium nuper Consularium diversos exitus. Ad extremum illud etiam in rem nostram gravissimum argumentum videtur, quod nempe, cum tradidisset Hieronymus Orientem antea a malis, quibus aliae Romanae ditionis partes premebantur, fuisse immunem, statim subdit: Ecce tibi anno praeterito ex ultimis Caucasi rupibus immissi in nos non jam Arabiae, sed Septentrionis lupi tantas brevi provincias percurrerunt. His enim verbis apertissime innuit Hunnorum Gentes, quas, ut suae rebellioni prodessent, Ruffinus an. 395. in Imperii terras immisit, ut amplius dubitare non liceat Epistolam, quae sequentis anni dicitur, ad 396. esse revocandam. E contrario in eorum sententia, qui illam adhuc in 397. differunt, explicari nullo modo possit, qui dixerit S. Doctor Orientem superioribus annis praelia, atque incursiones barbararum Gentium minime expertum, cum ex Claudiano in Eutrop. l. 1. aliisque auctoribus constet Barbaros jam ab an. 395. Asiam ac Syriam fuisse late depopulatos.

LXI. Scripta an. 396. circ. fin.—Totus in eo est Hieronymus, ut calumniam Origenianae haereseos a se quam longissime repellat, ac Vigilantium acriter reprehendat, vaferrimum hominem, atque injuriosum, qui cum e Palaestina non ita pridem discessisset ficta reconciliatione amicitiae, in ipso itinere, quo patriam tendebat, inter Adriatici maris fluctus atque Alpes Cottias rursus os foetidum contra Hieronymum aperire ausus est, ejusque nomen late infamare. Ex quo ferme communis opinio est, cui nos quoque assentimur, huic anno 396. epistolam debere ascribi, quandoquidem constat, non nisi superiori 395. eoque ad finem vergente, Vigilantium e Palaestina evasisse; quod paulo supra in altera ad Paulinum Epistola innuimus.

LXII. Scripta an. 396. vel 397.—Annum quem huic ad Tranquillinum Epistolae tribuimus ex toto ferme contextu non incongruis argumentis eruisse nobis videmur. Origeniana causa turbas ciere in Ecclesia tum temporis incipiebat, et Romae ea demum de Origene quaestio erat, an penitus respuendus esset, cujus sententiae non nisi quidam Faustinus in testimonium adducitur, an vero juxta quosdam legendus ex parte. Hieronymus, qui alteram sententiam praeferre nequaquam dubitat, eos, qui in amorem Origenis nimium, vel in odium stomachi sui pravitate ducuntur, asserit maledicto prophetico subjacere: Vae his qui dicunt bonum malum, et malum bonum. Ad haec Oceanum repugnare illorum insaniae, qui se paterentur Origenianis erroribus decipi, tum primum, Tranquillino narrante, gaudet intelligere, dum ab erudito viro errantibus subvenitur. Oceanus autem jam a superiori anno 395. Bethlemo discesserat cum S. Fabiola, ac Romam regressus, quos imbuerat; Hieronymi sensus ac doctrinam explicavit. Nihil porro uspiam in epistola occurrit, quod notet factiones hominum pro Origenis nomine, aut de Ruffino querelas replicet, atque ejusmodi alia, quae in mox secuturis tertio quoque verbo ingeruntur.

LXIII. Scripta circ. an. 397.—Ex his, quae supersunt Hieronymi ad Theophilum epistolis, plures LXVI enim interciderunt, ut suis locis monuimus, priorem locum tenere videtur isthaec brevissima, quae neque ante annum 396. neque post 399. revocari commode potest, sed illo ferme triennio, quodam veluti termino utrimque definitur, ut facilius tamen ad finem 396. vel sequentem 397. etiam ex aliorum Doctorum hominum calculis referendam censeamus. Nimirum cum esset inter Joannem Jerosolymitanum, ac Hieronymum dissensio, quae ex Epiphanii Epistolae occasione inceperat, diu noster sustinuit Theophilum, a quo dissidia componenda erant, erga se reticentem, ejusque silentium pro dispensatione habuit; nec tamen ab officiis cessavit, atque Evangelii Viduam duri Judicis interpellatricem est imitatus. Nunc vero acceptis tandem Theophili epistolis aegre patitur, se de ecclesiasticis canonibus moneri, cum sibi nihil esset antiquius quam Christi jura servare, nec Patrum transferre terminos: quibus verbis non, ut prima statim fronte videri potest, Pauliniani fratris ordinationem defendit, quam dissidii causam praetexebat Joannes, quod potissimum in sua Dioecesi ab alieno Episcopo consecratus fuisset, contra quam Canones jubent; sed verius semetipsum tueri vult, qui jam ab an. 394. cum Jerosolymitano episcopo non communicaret, qua in re sibi addit sufficere Romanam fidem Apostolico ore laudatam, cujus se esse participem Alexandrina Ecclesia gloriatur. Quod vero improbet Theophili consilium, qui remissius, atque in multa patientia contra Origenistas se gereret, affirmetque multis id Sanctis displicere, ne dum ille Paucorum poenitentiam praestolatur, nutriat audaciam perditorum, et factio robustior fiat; haec si cum Superioribus componantur, commodius quam anno 396. vel sequenti intelligi non posse facile sibi quisque persuadeat.

LXIV. Scripta an. 396. vel 397.—Ad hunc vel ad superiorem annum passim et jure merito referri solet isthaec ad Fabiolam epistola, postquam videlicet illa ingruentibus Hunnorum devastationibus, Bethleem, ubi aliquandiu constiterat, relicta, Romam regressa est; tunc enim in Urbe degisse eam, indicant haec in fine epistolae verba, ubi Tertulliani quemdam librum de vestibus Aaron in indice tantum vidisse se asserens, Si a vobis, inquit, propter celebritatem Urbis fuerit inventus, quaeso ne meam stillam illius flumini comparetis.

LXV. Scripta med. an. 397.—Antequam commentarios in Matthaeum scriberet datam hanc ad Principiam epistolam, haec nobis persuadent in Praefatione eorumdem Commentariorum verba ad Eusebium, Obsecro ut des exemplar, cum Romam veneris, Virgini Christi Principiae, quae me rogavit ut in Canticum Canticorum scriberem, a quo opere exclusus aegrotatione diuturna spem in futurum distuli. Quippe in hujus epistolae fine promiserat, si vita comes fuerit, explicaturum se illi totum Canticum Canticorum, quod cum aegrotatione quinque mensium (supr. tres dicit) impeditus perficere non potuisset, Eusebium postea rogat, ut se apud Principiam excuset. Ex quo illud etiam nobis compertum est, non ut alii ac praecipue Martianaeus sentiunt, eidem Eusebio cum Romam LXVII proficisceretur, commendatam, ab eoque Principiae redditam ipsam epistolam (tunc enim quod in Canticum canticorum, quemadmodum illa rogaverat, non scripsisset, eamdem aegrotationem Hieronymus causari debuerat, quod tamen minime facit); sed antequam Eusebius discederet missam per alium quempiam, atque adeo aliquot saltem ante aegrotationem menses, puta sub anni 397. medium, fuisse exaratam.

LXVI. Scripta circ. fin. an. 397.—Tota temporis ratio, qua vera hujus epistolae aetas asseritur, ex LXXVII. illa quae de morte Fabiolae inscribitur, repetenda est; ibi enim Hieronymus ante ferme biennium Pammachio suo, pro subita peregrinatione Paulinae, hanc se epistolam testatur dedisse. Quamobrem cum certo certius sit, ut suo loco ostendemus, illam de morte Fabiolae anni 399. aestati esse tribuendam; ut verum sit ferme biennium antea excurrisse, puta decem supra annum menses, hanc de Paulinae obitu satis erit anni 397. postremis mensibus assignare. Huic hypothesi cum caetera apprime quadrent, illud etiam suffragatur, quod necdum Hieronymianae aegrotationis ulla fit mentio.

LXVII. Scripta an. 397.—Hae secundae sunt Augustini ad Hieronymum litterae, quibus statim in exordio gratiam habet, quod pro subscripta salutatione plenam sibi epistolam reddidisset. Scilicet cum anno superiore Hipponensis episcopus alterius cujusdam ex Africa epistolae subscribens Hieronymum officiose salutasset, hic per quemdam Asterium Diaconum, qui tunc in Occidentem navigabat promptum reddidit salutationis obsequium, peculiaribus ac plenis litteris, quae heic innuuntur, et quibus haec, de qua agimus Augustini responsio destinata est. Nam illas Hieronymi hodie non est invenire, ac tantum ex hujus responsionis n. 9. de Origene, ejusque erroribus data occasione locutas fuisse alii argumentantur. Ut vero priorem, quam supra recensuimus Augustini epistolam ad Hieronymum non detulit Profuturus, qui dum se itineri parat, episcopus creatus est: ita neque hanc alteram Paulus, qui navigationis in Palaestinam consilium mutavit, quod causae fuit, ut prius haec per Italiam vulgaretur, quam ad Hieronymum perveniret: qui alio, nempe Sisinnio Diacono deferente accepit, atque animo offendendi scriptam contra se, atque in vulgus editam putavit. Hinc quo data sit tempore, facile investigatur; etenim illam Sisinnius invenerat, ut ex CV. constat, inter caeteros Augustini tractatus non in Africa, neque apud ipsum Augustinum, sed in insula Adriae, anno ad summum 398. nimirum ante ferme quinquennium, quam Hier. ipsam CV. scriberet, quae anni est 403, ut suo fusius loco ostendemus. Porro ut in Italiam mutato consilio trajiceret Paulus, epistolam proderet, eaque in lucem edita caeteris Augustini tractatibus admisceretur, brevius anno intervallum putari vix potest, neque adeo serius an. 397. ipsa epistola ascribi. Id rursus intelligimus ex alia ejusdem August. quae heic est CIV. haud commodo satis praeponi posse, cum ab ipso jam episcopo dictata sit, quod ille haud obscure LXVIII monet, cum primas dicit litteras, sive quae heic CI. censentur, a se adhuc presbytero praeparatas, ut posteriores ab episcopo intelligas profecisse. Compertum vero est, eum non ante finem superioris an. 396. imminente Domini Natali Episcopum fuisse ordinatum.

His Augustini litteris Benedictini editores, illas Hieronymi praeponunt, quarum initium est, Anno praeterito per fratrem nostrum Asterium; atque iis quoque annum assignant 397. Eorum tamen conjecturae cum nobis haud satis probentur, eam epistolam loco movimus, distulimusque ad num. CIII. et annum usque 402. ad quod tempus cum devenerimus, firmiora, ut nobis videntur, argumenta proferemus, quibus adducti alium ordinem constituimus. Vid. etiam infra epist. CXI.

LXVIII. Scripta an. 397.—Heraclius Diaconus, quo nuntiante, Hieronymus intellexerat Castrucium sui cupiditate Cissam usque venisse, cum e Palaestina Pannoniam regrederetur harum portitor litterarum ad Castrucium fuit. Porro eum Diaconum, hoc anno 397. miserat Bethleem Amabilis quidam episcopus Pannoniae, ut videtur regionis, ut explicationem decem Isaiae Visionum, quam alias ipse ab Hieronymo postulaverat, praesens ille impetraret: quae sic in earumdem praefatione ad Amabilem ipse exponit S. Doctor: Misisti hoc anno filium nostrum Heraclium Diaconum, qui me manu conserta in jus vocaret, et promissum per momenta opus exigeret. Exinde illud nobis videtur jure confici, ejusdem scilicet anni esse epistolam, cui Visionum interpretatio tribuitur, siquidem unus idemque est, qui utrumque opus impetravit, atque uno tempore deferendum suscepit. Quod enim iterum sequenti anno Heraclius Bethleem contenderit, ut in recensendis ad Vitalem litteris suo loco exponemus, id intelligi nequaquam potest ad hanc Castrucio inscriptam epistolam pertinere; quandoquidem Hieronymus, quem ex Oriente discedens Heraclius sperare jusserat, ut illuc iterum reverteretur, Castrucio scribit fore ut eum libenter suscipiat, si cum denuo sanctus Diaconus Palaestinam venisset, illo comitante ac duce uteretur. Quod vero spectat ad decem Isaiae Visionum commentaria, non est ambigendi locus, quin eidem tempori sint ascribenda, quo primum Heraclius e Palaestina regressus est. Etenim quando e Pannonia rursus Orientem adnavigavit, et Vitalis Presbyteri litteras ad Hieronymum detulit, his iste respondens, Prophetiam Isaiae memorat, quam inter decem Visiones nuper interpretatum se dicit. Ad haec, in alia etiam ad Lucinium epistola, quam certis argumentis ad annum 398. referendam ostendemus, Visiones Isaiae valde obscurissimas testatur se nuper historica explanatione disseruisse. Quamobrem si istarum ad Vitalem ac Lucinium epistolarum legitima est epocha, quam constituimus an. 398. tum aliis argumentis, tum praecipue ex longa aegrotatione, qua per id temporis Hieronymus detentus est, certo inde conficitur decem Visionum librum, qui ibi nuper dicitur explicatus, ad superiorem annum 397, esse revocandum, LXIX atque adeo ipsam quoque, cujus gratia haec hactenus disputata sunt, epistolam ad Castrucium, utpote quam ejusdem omnino temporis esse demonstravimus, eidem anno debere ascribi.

LXIX. Scripta circ. an. 397.—Post Oceani cum Fabiola regressum ex Oriente Romam, qui in annum incidit 396. ac rursus ante priorem Apologiae librum contra Ruffinum, qui anni 402. initio tribuitur, certo certius haec epistola data est. Primum ipsa nominis inscriptio probat. Alterum haec ex illo apologiae libro verba: Audio objici mihi Chrysogono sectatore ejus (Ruffini) cur in baptismate dixerim universa peccata dimitti, et mortuo bimarito, novum virum in Christo resurgere . . . cui brevi sermone respondebo. Habent libellum, quem in crimen vocant, illi respondeat, hunc sua disputatione subvertat, et scripta scriptis arguat. Verum cum minime expeditum sit affirmare, cui proprie ex intermediis annis sit assignanda, priori 397. dedimus doctorum hominum auctoritate adducti, cum pleraque omnia huic hypothesi non male quadrent.

LXX. Scripta fort. an. 398.—Quaesierat ab Hieronymo Magnus, cur in suis ille opusculis saecularium litterarum exempla admisceret, quasi candorem Ecclesiae ethnicorum sordibus pollueret. Cui ille postquam tota epistola respondit, quaestionem tamen a Calpurnio Sallustiano, quo nomine Ruffinum notat, per Magnum sibi proponi sentit, eamque suspicionem in primo contra Ruffinum eumdem libro satis aperte confirmat, Nimirum, inquiens, iste est Calpurnius Sallustianus, qui nobis per Magnum Oratorem non magnum moverat quaestionem. Porro ut haec in mentem Hieronymi suspicio veniret, ac sin vere, probabili saltem argumento dixerit, necesse est aut certe verosimillimum, ut qui Magno movendae quaestionis auctor credebatur, Ruffinus Romae jam degeret, cum ipsa epistola data est. Ex duobus vero annis, nimirum 397. ac sequenti 398. quibus ille post reditum e Palaestina sub Siricio moratus est Romae, alter commodior videtur, cui ad propositam quaestionem isthaec epistola ascribatur.

LXXI. Scripta an. 398.—Quod circa Quadragesimam hujus anni 398. ad Lucinium Epistolam revocamus, haec nobis persuadent Hieronymi de se verba: Ego longo tentus incommodo vix in diebus Quadragesimae, quibus Notarii proficiscebantur, respirare coepi. Haec nimirum aegrotatio iisdem temporis characteribus praenotatur cum illa, quam cum in Matthaeum Commentarios scriberet ad Eusebium causatur, imminente, inquit, jam Pascha, dictare me cogis, cum scias me ita tribus mensibus languisse, ut vix nunc ingredi incipiam. Et paulo post, sive sub ejusdem anni finem, cum ad Evangelum scriberet de Melchisedech: Ego, ait, post longam aegrotationem, vix in Quadragesimae diebus febri carere potui, et cum alteri me operi praepararem, paucos dies, qui supererant in Matthaei expositione consumpsi. Porro compertum est ex ipsa in Matthaeum praefatione, eos commentarios Eusebio Cremonensi ab Hieronymo inscriptos, cum ille ex Oriente Romam proficisceretur, atque hanc sibi ab illo subito navigaturus LXX quasi sitarciam dari voluerit. Nec minus exploratum est, ex tertio Apologiae Libro contra Ruffinum, Eusebii profectionem Roma anno 398. contigisse, siquidem post annum, ex quo isthuc Ruffinus advenerat, collocanda est. Igitur ad ejusdem anni 398. aprilem, die enim ejus mensis 18. eo anno Pascha dicitur incidisse, in Matthaeum Commentarii referendi sunt, ac tres menses, quibus jugi languore Hieronymus laboravit, a superioris anni circiter Decembri supputandi. Quae cum ita sint ipsa haec ad Lucinium Epistola, quae iisdem notis insignitur, eamdemque praefert aegrotationem, quae sub Quadragesimae dies utcumque permisit respirare, ad ejusdem anni 398. priorem partem, puta ad Aprilem mensem non immerito est referenda. Ad haec decem Isaiae Visiones valde obscurissimas heic dono ad Lucinium mittit, quas nuper testatur historica explanatione disseruisse, quae altera temporis nota ex superioris epistolae 68. chronologicis rationibus impendio constabit.

LXXII. Scripta eodem an. 398.—Quemadmodum superior epistola, quae post nuper historica explanatione donatas decem Isaiae Visiones, scripta, anni tamen 398. esse constituitur, ita haec omnino, quam ad Vitalem dedit Hieronymus, cum, ut ipse prodit, eamdem Prophetiam decem Visionum nuper esset interpretatus, ad idem anni tempus est referenda, nisi ea quae ad superioris asserendam Epocham urgemus, argumenta nos fallunt. Caeterum cum Vitalis quaestionem, ut hic n. 1. dicitur, ad Hieronymum detulisset Heraclius Diaconus, is nimirum, quo de plura dicta sunt in recensenda ad Castrucium epistola; Hieronymus vero dum Vitali respondet, decem illas Isaiae Visiones a se nuper explicatas memoret (quas supra ostendimus Heraclium sibi commendatas ad Amabilem detulisse) hinc probe conficitur alteram ejus Diaconi profectionem in Palaestinam heic indicari, quae hoc anno 398. contigerit.

LXXIII. Scripta eodem an. 398.—Non multo post exaratos in Matthaeum Commentarios haec ad Evangelum epistola prodiit, quod quidem ipse Hieronymus satis declarat his verbis: Ego post longam aegrotationem, vix in Quadragesimae diebus febri carere potui, et cum alteri me operi praepararem, paucos dies, qui supererant in Matthaei expositione consumpsi, tantaque aviditate studia omissa repetivi, ut quod exercitationi linguae profuit, nocuerit corporis valetudini. Non est itaque opus, ut vera epistolae aetas eluceat, nisi aliquot menses Commentariis in Matthaeum superaddere, quibus, dum omissa Hieronymus studia avidissime repetit, in morbum, ex quo vix tunc convalescere inceperat, relapsus est. Cum vero eos Commentarios supra ex eorumdem Praefatione, atque Eusebii Cremonensis in Occidentem profectu, ad hujus anni 398. Aprilem constituerimus, facile est intelligere ad anni medium epistolam pertinere.

LXXIV. Scripta sub fin. an. 398.—Hanc Epistolam Hieronymus in lectulo decumbens, longaque aegrotatione confectus vix Notario celeriter scribendam dictavit. LXXI Rursus sub epistolae finem duodecim menses enumerat, quibus jugi languore confectus est. Porro hos menses ab anni superioris 397. Decembri esse supputandos facile constabit, si hanc animadvertas eamdem esse aegrotationem, quam in Praefat. Commentar. in Matthaeum, trium mensium dicit tunc a Quadragesimae diebus, seu Martio mense rursum rationem miens, tum in epistola ad Evangelum, et in superiori ad Lucinium continuo memorat. Nempe Sanctus Doctor. cum hoc anno diebus Quadragesimae respirare tantillum coepisset, propere Matthaeum interpretatus est, tum omissa studia tanta aviditate repetivit, ut, quemadmodum in epistola ad Evangelum ipse testatur, quod ei linguae exercitationi profuit, nocuerit corporis valetudini. Hinc statim in febrim et languorem, ex quo non bene convaluerat, relapsus, eo usque ad anni finem continenter laboravit: unde ipsum mensem, et quod excurrit Quadragesimae, nunc inter eos computat, quibus jugi aegrotatione confectus est: atque adeo verissime ad novembrem hujus anni 398. quo tempore datam hanc epistolam arbitramur, dixerit se duodecim menses languisse.

Sed ne levi conjectura haec a nobis constitui videantur, praesertim cum neminem sciamus, qui certam Epocham huic Epistolae hactenus attribuerit, aut Hieronymianam hujus temporis aegrotationem recte distinxerit, novum hujusmodi argumentum proponimus. Eo certe tempore data est haec Epistola, quo Cremonensis Eusebius Romae erat, et Ruffino Romanae Ecclesiae presbytero junctus, Hieronymi nomen late celebrabant. Id perspicue ex Hieronymi verbis liquet, statim initio, ubi Gaudeo, inquit, quidem super testimonio erga me Sanctitatis tuae, et amore sancti presbyteri Eusebii, nec dubito quin me publice praedicetis. Porro iste Eusebius, qui Romam, ut superius probatum est, ad anni 398. medium advenit, non nisi per ferme biennium ibidem moratus est; anno enim 400. circa medium, Mediolanum perrexisse, tum aliis argumentis constat, tum praecipue ex quadam Anastasii epistola ad Simplicianum, quam nobis sorte datum est in Mediolanensi Mss. invenire, et Hieronymi epistolis suo loco accensebimus. Igitur cum evagari ultra illud ferme biennium, quo cremonensis presbyter Romae degit, ea, quae de ejus cum Ruffino conjunctione retulimus, non permittant, unum relinquitur, ut probemus, anno insequenti 399. et 400. Hieronymi tam longam aegrotationem, quae praecipuum hujus epistolae characterem tenet, convenire non posse; atque adeo ad superiorem 397. cui optime quadrat, omnino esse referendam. Quod ut facile compertum sit, satis erit, ea ipsa, quae haud pauca per id temporis Hieronymus scripsit, inspicere, in quibus nulla unquam aegrotationis est mentio, nullum vestigium. Qui autem fieri potuit, aut credere par est, ut qui per integrum annum jugi languore decumbens in lectulo conficiebatur, continuo litteras daret, nec unquam aegrotationem suam causaretur; nunquam admoneret, non se propria manu scribere, sed notariis dictare, nec LXXII tandem quod ad scribendum quietis aliquid temporis nactus esset? Haec si quis sibi in animum inducat, hospes sit in Hieronymi lectione, nec, ut alia sexcenta omittamus, noverit superiora exempla, ubi singulis ad Eusebium, Evangelum, ac Lucinium litteris, eos latere non sinit, ac prudenter causatur trium mensium incommodum, quo tentus fuerat. Ad haec quaedam per id temporis Hieronymus elucubravit, quae omnino, si febri aestuaret, eaque aegrotatione detineretur, persequi non potuisset. Hujusmodi sunt Origenis Libri περί Αρχῶν, quos Pammachio, atque Oceano, vel sub finem an. 399. vel sub quadrigentesimi initium, enixe petentibus Latinos fecit accuratissime reddens auctoris sensum, ac verba, ut versioni eorumdem librorum paulo ante a Ruffino adornatae responderet, et, contentione facta, de Origenis mente, atque erroribus certo judicaretur. E contrario haec et pleraque omnia apprime consonant in nostra hypothesi, in qua continenter in ejus anni epistolis, quas, ut per valetudinem licuit, pauciores dedit, illam aegrotationem memorari, tum ad mensem usque duodecimum, nullis interpositis scriptis, deduci satis recta ratione ostendimus, ut ad anni 398. finem, quo etiam tempore sospitati redditus est Sanctus Doctor, epistolam hanc revocare non dubitemus.

LXXV. Scripta circa an. 399.—Inter caetera, quae ob Lucinii Theodorae mariti mortem Hieronymus dolet in hac epistola, illud in primis queritur, non se meruisse ejus viri videre faciem, quem in brevi tempore Bethleem venturum esse credebat. Ex his tametsi paucis verbis, et quae certam epocham innuere non videantur, commode satis conficimus, hanc ab ea, quae ad Lucinium data est, unius circiter anni spatio distare, nec facile serius esse differendam. Nam cum Hieronymum inter ac Lucinium non nisi semel, idque anno superiore, epistolare officium intercesserit: neque adeo, nisi iis litteris, Jerosolymam adeundi hic Hieronymo spem fecisse credendus sit, quod nunc ait S. Doctor se speravisse fore, ut eum brevi in santis locis complecteretur, facile post annum dici intelligitur, hoc scilicet insequenti 399. cui epistolam assignamus.

LXXVI. Scripta per idem tempus.—Sub idem tempus data est haec ad Abigaum, in qua Sanctam, inquit, filiam meam Theodoram sororem beatae memoriae Lucinii per se commendatam, meo sermone commendo, ut in coepto itinere non lassetur; sed ad terram sanctam multo per Eremum labore perveniat, atque alia his similia, quibus indicatur, eam haud multo ante perfectionis viam inivisse.

LXXVII et LXXVIII. Scriptae circa fin. an. 399.—Ad hujus anni 399. partem, quae ad finem vergit, duas quoque istas epistolas pertinere, huncque inter se habere ordinem quem constituimus, testis est ipse Hieronymus. Priorem enim de morte Fabiolae cum scriberet quartae aestatis circulum evolvi dicit ab eo tempore, quo Nepotiani Epitaphium scribens, quidquid habere potuerat virium in illo tunc dolore consumpserat. LXXIII Illud autem Epitaphium anno 396. primo statim initio consignandum, neque serius tantillum differi posse certis adeo argumentis probavimus, ut si aestates inde computari debeant, illa ejus anni in censum prima sit revocanda, et quarta demum haec sit anni 399. cui ipsam hanc epistolam assignamus. Neque enim Hieronymus, sicut revera de Fabiolae, ita etiam de Nepotiani morte se innuit sub aestatem scripsisse, sed tantum quartae aestatis circulum volvi dicit, ex quo illud operis composuerit: quod tamen primis, ut ita dixerim, ejus anni diebus elucubravit. Rursus ante hoc ferme biennium Pammachio pro subita peregrinatione Paulinae, epistolam indicat a se datam; quae cum ad anni 397. finem commode satis referatur, hanc 399. ut illi temporis notae respondeat, ascribere necesse est.

Quod vero aliam, quae Fabiolae ipsi inscribitur, epistolam spectat, eam ideo heic loci subnectimus, quod, etsi pridem, cum nempe ipsa Fabiola Bethlemi esset, scribi fortasse inceperit, usque tamen in praesens tempus, post ejus scilicet mortem, Domini voluntate dilata est, quod Hieronymus tradit. num. 8 hanc reddens memoriae illius, ut Sacerdotalibus prioris ad se voluminis induta vestibus per mundi hujus solitudinem gauderet, se ad terram repromissionis aliquando venisse.

LXXIX. Scripta an. 399. aut 400.—Ut certius haec epistola temporum characteribus careat, haud temere tamen communi Doctorum hominum sententia circa an. 400. data censetur. Certe post 401. differri haud commode potest: etenim haec illa est Salvina, quae primas Chrysostomo deferebat, eique summa in Christo necessitudine juncta erat, ut cum ille Constantinopolitanam sedem dimittere compulsus esset, ingressus Baptisterium, quemadmodum Palladius tradit, eam ad se vocarit Salvinam beati Nebridii conjugem, quae viduitatem suam praecipua virtute, et honestate decorabat. Chrysostomus vero cum Origenistas Nistriae monachos suscepisset, jam ab eo tempore male apud Hieronymum audiebat, qui cum e Theophili partibus staret, praeconcepta in cum opinione est imbutus. Exinde autem minime est verosimile per id temporis datas ad eam litteras, quam una cum Joanne sentire de Origene non immerito suspicaretur. Sed neque ante 395. censeri ullo modo potest, quandoquidem in epistola ad Hedibiam: Quomodo, inquit, Vidua vivere debeat . . . . . . nos in duobus libellis, quos ad Furiam, et Salvinam scripsimus plenius dictum putamus. Porro ad Furiam epistolam, quae isti praefertur, ad anni 394. finem spectare jam supra ostendimus. Ex his igitur quinque circiter annis, quos intra vagari haec ad Salvinam posset, cui affigeretur, longe commodior postremus visus est; quod Salvinae mater Constantinopoli apud filiam fuisse, dum scriberet indicetur. Certe, inquit, cum tecum sancta sit maer, et lateri tuo amitta haereat virgo perpetua, etc. Illa autem non nisi post Gildonis mariti sui mortem an. 398. Constantinopoli trajecisse credenda est, quam tamen ab uno, aut altero anno jam affuisse ex iisdem verbis pronum sit opinari.

LXXIV LXXX. Scripta quiaem an. 398. sed aliquanto post ad Hieron. delata.—Praefatio quidem Ruffini in περὶ Αρχῶν Origenis librum a se Latine explicatum, tametsi pro epistola ad Hieronymum haberi non possit, heic tamen loci ponitur, quod cum in ea se figuratis laudibus exornari Hieronymus senserit, ac pro Origenis Patrono adduci in testimonium, illi respondere coactus sit, ut hominum suspiciones purgaret, quod datis ad Ruffinum ipsum litteris fecit. Hic igitur Ruffinus an. 397. ex Oriente Romam advenerat, quod ut nemo in dubium vocet, Eusebius Cremonensis, quem anno insequenti 398. sub Paschae dies Palaestina Romam aliis argumentis ostendimus discessisse, in Apolog. lib. 3. post annum a Ruffini peregrinatione profectus dicitur. Ibi ille cum fere biennium substiterit, puta ab Aprili mense 397. ad usque Septembrem insequentis 398. primum Apologiam Pamphili pro Origene Latinam fecit, tum ipsum Origenis opus de Principiis pariter Latine vertit, unde tota dissidii occasio, atque ingens in Ecclesia incendium exortum est. Duos ejus operis priores libros Quadragesimae diebus propere interpretatus, reliquos paulo tardius explicuit; quod indicio est, huic anno 398. interpretationem esse tribuendam, siquidem ante superioris anni Quadragesimam hyemali tempore, atque invio mari Romam annavigasse, tum illud operis confecisse minime credi par est. Interim divino consilio factum est, ut hi Libri, quos caute intra domesticos parietes Ruffinus servabat, ad Eusebium pervenirent, qui totis viribus impugnare blasphemias, venenum, quod latebat, in vulgus prodere, ut simpliciores caverent, et Hieronymum admonere, ut suspicionem, in quam ea praefatione trahebatur, purgaret. Haec vero, ut citius, sub anni exitum peragi potuerunt; nam Ruffinus, qui ante Novembrem, quo Siricius P. diem obiit, communicatorias ab eo litteras satis caute impetraverat, Aquileiam contendit, et Invectivarum lib. 1. de Eusebio conqueritur, quod elegisset absentem se lacerare quem potuisset gravius confutare praesentem.

LXXXI. Scripta an. 399.—Ad annum haec pertinet 399. cujus assertionis praecipua argumenta sunt. Primum quod citius hoc anno, aut certe elapsi postremis mensibus, ruffinianae praefationis, ad quam haec responsio destinata est, exemplaria ab Urbe accipere potuisse Hieronymus non videatur, quemadmodum ex rerum ab Eusebio gestarum serie, quam supra exposuimus, compertum est. Alterum, quod heic jam non dubitet S. Doctor Ruffinum spiritualium parentum, Chromatii atque Eusebii, desiderio ad patriam revocatum: qua de re sicut ante superioris anni finem certior ipse fieri non potuit ob locorum distantiam, a quibus haec mittebantur, ita non nisi post aliquot saltem menses ab ejus reditu certo affirmaverit. Sic autem rationes inimus, ut non ante ejus anni Septembrem Ruffinus discesserit, ac vere de Eusebio dixerit, se ab eo potuisse praesentem gravius confutari, quem absentem lacerare maluisset. Ad haec si legitima supputatio est, qua aegrotationem Hieronymi anno superiore exposuimus, necesse est, ut ab aliquot jam mensibus convaluisset, cum haec ad Aquileiensem LXXV presbyterum scripsit, quando neque incommodi, neque receptae valetudinis mentionem facit.

LXXXII. Scripta circ. an. 399.—Ex toto ferme contextu clucet scriptam hanc fuisse paulo post, eodem tamen anno, quo longiorem de eodem argumento, seu contra Joannem Jerosolymitanum, Tractatum ad Pammachium misit, quem in Opusculorum serie cum dabimus, ad an. 399. pertinere ostendemus, ac doctorum hominum argumentis, qui in aliud atque aliud tempus distulerunt, faciemus satis. Sed duo interim momenta operae pretium videtur exinde proferre in medium, ut quod certo constitui postulamus, suis rationibus utcumque non careat. Primum itaque est, quod Commentarios in Ecclesiastem, et explanationem epistolae ad Ephesios, a se ante annos ferme decem concinnatam tradit; quos, ut de Commentariis tantum dicamus, circa annum 390. adornasse idem ipse testatur tum alibi, tum praecipue in eorumdem praefatione ad Paulam et Eustochium, ubi, post ferme quinquennium, ex quo Roma evasisset, istud se operis suscepisse, planissime indicat. His porro si ferme decem adjunxeris, annus efficitur 399. Alterum, quo idem annus colligitur, argumentum inde petimus, quod sub Opusculi finem se dicit ante annos tredecim Antiochiam celeberrimam urbem deseruisse, ut in agris, ac solitudine adolescentiae deflens peccata, Christi in se misericordiam deflecteret. Enimvero, non nisi ab exacto anno 386. hi tredecim supputari ullo modo possunt, siquidem usque ad superioris 385. Augustum mensem Romae eum constitisse compertum est; quo tempore cum in Orientem annavigasset, aliis subinde regionibus peragratis, tum demum substitit Antiochiae: quam urbem ideo se indicat deseruisse, quod in ejus Ecclesia, ad quam ob ordinationem pertinere videretur, cum splendide posset munere Sacerdotii defungi, maluit agros ac solitudinem appetere, ut adolescentiae peccata poenitentia deleret. Tredecim ergo annis 386. superadditis, exoritur 399. qui illi Tractatui assignandus est; idemque ipsi ad Theophilum epistolae tribuendus, quae et paulo post data est, ut tota orationis series et contextus probat, et quadringentesimum non attigisse persuadent quae de Isidoro Alexandrino presbytero ibidem dicuntur, quem initio sequentis anni damnatum intelligemus. Nihilo tamen secius videtur ordine praeponenda duabus praecedentibus hoc tamen ipso anno 399.

LXXXIII et LXXXIV. Scriptae an. 400.—Priores amicorum Pammachii et Occani ad Hieronymum litterae, quandoquidem pronum est opinari datas paucis mensibus ante Hieronymi responsionem, quam subnectimus, ex hac ipsa aestimandae sunt. Haec porro ad annum hunc 400. revocanda est, hoc, ut nobis videtur ineluctabili argumento, quod dum epistolam de Seraphim, et Calculo ad Damasum heic citat numero 3, eam ante viginti annos editam profiteatur. Jam vero nemo, opinor, in dubium vocabit, quod nos certis adeo rationibus suo loco ostendimus, eam epistolam ad an. 381. medium debere ascribi, cum nempe Constantinopoli apud S. Gregorium ejus urbis Episcopum LXXVI Hieronymus degeret. Sed viginti annos, quos numerat, incoeptos, non vero exactos par est intelligere: partim quidem quod medium 381. in censum putet, partim vero, quod numero utatur rotundo; nam certo certius est ex rerum serie, ipsoque epistolae contextu, eam ante damnatum in Alexandrina Synodo Origenem, hoc anno prodiisse. Hinc tamen est, quod mallemus Pammachii, atque Oceani litteras ad superiorem 399. exeuntem revocare, ut nimirum aliquot menses intercesserint ad Hieronymi responsionem, quibus ille Origenis libros de Principiis Latinos facere, eosque una cum hac epistola mittere potuerit Romam.

LXXXV. Scripta an. 400.—Earum, quae ad Paulinum scriptae habentur, ordine postrema est. Ea Hieronymus se apud S. Presbyterum excusat, quod Danielem, ut se facturum promiserat, explicare per tempus non potuerit: et Libros, inquit, περἰ Αρχῶν nuper, Pammachio nostro jubente, interpretatus sum . . . . quo detentus opere implere non potui, quod promiseram tibi, et Danielem nostrum rursum comperendinavi: tum num. 4. sub finem ab ipso procinctu, et interpretationis exordio supradicta necessitas me retraxit. Hinc nemo neget hanc Epistolam brevissimo intervallo secutam esse libros Origenis, quos modo sub hujus anni 400. initium Latine explicatos diximus, eamque interpretationem cum superiori epistola ad Pammachium missam.

LXXXVI. LXXXVII. LXXXVIII. LXXXIX. XC et XCI. Scriptae an. 400.—Subsequentium sex Epistolarum, quanquam facile idem omnibus annus natalis sit, sive tempus inter an. 400 et 401. ordo tamen praeposterus in eo est, quod LXXXIX. Theophili caeteris praeponenda videatur.

Una eademque in his sex epistolis temporis nota est, et character, nimirum Origenis, ac furiosorum hominum, qui Origenis haeresim in Nitriae Monasteriis serere, ac fundare cupiebant, damnatio in Alexandrina Synodo, quae Theophili in primis opera sub hujus anni 400 initium coacta est. Praeterea omnes datae sunt (quod ex earum contextu perspicue liquet) antequam Synodicam ejus Concilii epistolam Graece a Theophilo scriptam Hieronymus Latinam faceret, quod ille paulo post hujus anni medium executus est, ut certis argumentis mox adducendis ad seq. epist. ostendemus. Prioribus itaque septem ad summum, aut octo mensibus comprehenduntur, atque illis adeo hic a nobis ordo constitutus est, quem concinniorem ex eo, quem inter se habent respectu, arbitrati sumus, ac res ipsa visa est postulare.

XCII. Latine reddita an. 400. post med.—Hanc, quae hactenus temporum injuria intercidisse credebatur, Theophili Synodicam epistolam ad Palaestinos, ac Cypri Episcopos, Latine redditam ab Hieronymo diximus post medium anni quadringentesimi. Hujus assertionis illud palmare est argumentum, quod ex tertio S. Doctoris Libro contra Ruffinum desumitur, quem Librum nihil dubium est circa medium anni 402. fuisse exaratum. Nempe ibi dum ex ordine Hieronymus LXXVII memorat, quae antea ex Theophilo per ferme biennium, esset interpretatus, primo statim loco ponit Synodicam, deinde Paschalem an. 401. contra Origenem, illiusque Discipulos, tum alteram insequentis anni adversus Apollinarium, et eumdem Origenem; nec aliud se profitetur Theophili Operum transtulisse. Ut igitur perspicue constet ex ordine, quo singulae recensentur, ad annum quadringentesimum hanc pertinere, quae caeteris loco praecedit, id tamen commodius inita ratione intelligitur, ut verum sit ferme biennium excurrisse, quod aliter constare non poterit.

XCIII. XCIV. et XCV. Latine redditae, aut scriptae paulo post superiorem.—Causas, quibus tres istas epistolas, quarum priores duae tantum Hieronymum interpretem habent, Hieronymianis tamen accenseamus, reddidimus superiori praefationis parte, quas recolere heic loci non vacat. Sed quod temporis Epocham singularum spectat, eae satis concinne cum superiori Synodica cohaerent, atque inter se connectuntur, ut eidem anno quadringentesimo circiter, esse tribuendas non dubium sit. Nimirum priores duae Theophilo, ejusque epistolae directo respondent, nec dubitandi locus est, quin id brevi intervallo, imo quam citissime fecerint Dionysius, ac Synodi Jerosolymitanae Patres, tum pro rei magnitudine, de qua agebatur, tum etiam, quod ex earum contextu, magna id eos sollicitudine praestitisse colligitur. Verum illa, quam Anastasius Papa ad Simplicianum, haud dubium quin Mediolanensem Episcopum, dedit, fasiori indiget probatione, ut ad idem tempus referri LXXVIII constet. Eam ille conventus litteris memorati (Theophili) scripsit, et per Eusebium Presbyterum, qui sibi quaedam obtulerat Capitula blasphemiae ex Origenis Libris excerpta, deferendam commisit. Hic porro Eusebius non alius est ab illo Cremonensi celebri Hieronymi amico, ac Origenis fautoribus perquam infenso, quem Romae ab anno 398. medio vidimus constitisse, atque inde post ferme biennium discessisse, intelligimus tum aliis argumentis, tum praecipue ex primo Invectivarum Ruffini Libro, ubi eum. Mediolani cum esset, de quadam commentitia Origenis sententia impugnasse se dicit. Tunc igitur Eusebio Mediolano proficiscenti epistolam commendaverit Anastasius, quae ideo anno quadringentesimo sit ascribenda. Sed idem tempus clarius fortasse evincitur ex ipsa Simpliciani persona, cui epistola destinatur. Ille enim, ut ex Mediolanensis Ecclesia monumentis compertum est, cum XVIII. Calendas septembris obierit, docti Viri eum mensem anni hujus quadringentesimi esse facili argumento demonstrarunt. Nam anno insequenti 401. post Consulatum Fl. Stiliconis viri clarissimi, XVI. Calendas Julias, Venerius, qui Simpliciano successit, Mediolanensis Episcopus memoratur in codice Canonum Ecclesiae Africanae, cap. LVI. ubi ad eum legatio destinatur e Concilio Carthaginensi V. Neque igitur serius hoc anno 400. scribere ad Simplicianum Anastasius potuit, neque rursus ante eumdem annum hanc dedit, quam conventum Theophili litteris de Origenis damnatione scribere se profitetur.