Caput XXIV. I. Recedit parumper a Ruffini amicitia declaratione sua quadam in Origenem. II. Quae in apertam simultatem abit occasione adventus S. Epiphanii Jerosolymam. III. Hinc primordia schismatis Jerosolymitani, cujus praestringitur historia. IV. Noster ab Epiphanii partibus stat contra Origenistas, Ruffinus Joanni Jerosolymitano adhaeret. V. Dissidii aucta occasio ordinatione Pauliniani fratris Hieronymi ab Epiphanio facta. VI. Item acrius ob ejusdem Epiphanii Epistolam ad Joannem Graece scriptam, quam Hieronymus Latine vertit, atque alia ad Pammachium Epistola defendit.

I. Ea erat ad haec usque tempora, aut certe proxime praecedentia, Hieronymum inter atque Ruffinum necessitudo, quae Christianis omnibus exemplo esset, et nemo non admiraretur tam caras (ut loquitur Augustinus) familiaresque personas, cunctis pene Ecclesiis notissimo amicitiae vinculo copulatas (Epist. CX) . Rebus nempe caeteris, quibus par nectitur amicitiae, ut nempe a prima usque adolescentia juncta sit, et magnis utrinque virtutibus innutrita, loci proximitas accedebat, (jamdiu enim Jerosolymae, ubi et Presbyteri ordinem susceperat, Ruffinus morabatur) ut convenire frequentius possent, deque pari ferme vitae instituto, ac ratione studiorum frui. Quid quod Origenis ingenio uterque plurimum delectabatur, tametsi diverso, ut mox dicemus, intellectu atque animo? Contigit vero (annus tunc agebatur 393) ut Jerosolymam adveniens Aterbius nescio quis una cum aliis, dicam ex eo diceret Ruffino gravissimam, quod Origenem sectaretur, eaque criminatione Hieronymum, utpote Ruffini intimum, et olim Adamantii praeconem obvolveret. Hinc prima mali labes, et discordiarum turbo: Hieronymus enim quem non ita Origenianae doctrinae admiratio ceperat, ut non subinde intelligeret, ab ejus sibi esse erroribus metuendum, ejurare palam ejus auctoritatem, eique erranti nuntium remittere, nihil dubitavit. Ruffinus e contrario haud satis sciens studiis suis moderari, clausus domi, ne videre quidem Aterbium ausus est, damnari autem ab amico Adamantium, perquam aegre tulit. Rem narrat S. ipse Pater luculentissimis verbis lib. III. Apologiae: Quis, inquiens, Aterbii contra te, et caeterorum rabiem concitavit? Nonne ille est qui et me haereticum ex tuis amicitiis judicabat? cum satisfecissem damnatione dogmatum 0093 Origenis, tu clausus domi numquam eum videre ausus es, ne aut damnares quod nolebas, aut aperte resistens, haereseos invidiam sustineres. An idcirco testis contra te esse poterit, quia accusator tui est? et paucis interjectis: Acerbius contra te latrabat Jerosolymis, et nisi cito abiisset, sensisset baculum non litterarium, sed dexterae tuae, quo tu canes abigere consuevisti.

II. Haec igitur prima Hieronymi in Origenem declaratio, non parum Ruffini ab eo animum avertit, cui ob id maxime visus est mutuam amicitiam laedere, quod ne ab sui amicitiis ille haeretici notam subiret, damnatione illa dogmatum Origenianorum cavisse profiteretur. Non diu autem hac fine stetit malum, anno enim insequenti sive 394 hoc nimirum, ad quem nos vitae Hieronymianae series deduxit, in apertam simultatem abiit, rixisque atque odiis gravissimis utrinque exarsit. Facti occasio atque historia ita habet. Cum aegre admodum ferret S. Epiphanius Salaminae Cypri Episcopus, partiarios Origenis pervagari latius, jamque sciret, ipsum Ecclesiae Jerosolymitanae Antistitem Joannem in eorum pertractum partes, gliscenti in dies malo, ut maturius occurreret, circa dicti anni Pascha Jerosolymam venit. Exceptus ab Joanne hospitio et mensa, blande illum pro eo ac debuit, erroris commonefecit: quod tamen adeo videtur Joannes parum curasse, ut neque animum adverterit (Ex Epist. LXXXII. et lib. contr. Joan.) . Ita enimvero conciliari posse autumo, quod post ea, cum palam in Ecclesia correptus est, vehementer doluit, et jurejurando affirmavit, nihil primo secum fuisse ea de re locutum Epiphanium: id quod falsi arguit Hieronymus, contrarium evincere se posse affirmans adductis testibus, nisi Episcopum perjurii reum agere, nefas putaret. Invisit deinde ille et Hieronymum nostrum, apud quem etiam diversatum fuisse, postea dicemus: tum Ruffinum satis diligenter, quem maxime sciebat erroribus Origenis irretitum, et quem ut facilius dedoceret, ac saniorem ad mentem ut retraheret, ad pacis quoque osculum, et ad preces excepit. Sed aut nihil proficiens, aut certe parum privatis ejusmodi adhortationibus, tandem palam atque in populi frequentia in Anastasi, sive Templo Resurrectionis, magna animi contentione adversus Origenem declamavit, et Joannem, qui aderat utpote ejusdem doctrinae alumnum non obscure perstrinxit, ubi admonere eum voluit, ne Arii patrem, Origenem scilicet, et aliarum haereseon radicem, et parentem laudare imposterum vellet. His Joannes usque adeo excanduit, ut misso statim Archidiacono silentium illi imposuerit, et ab incoepta publica concione, ut desisteret, imperarit. Data haud multo post occasione, in aede Sanctae Crucis omnes a se habitos sermones in Quadragesima (sub ejus utique finem, aut certe non multo post Pascha: ob quam causam in id temporis Epiphanii Jerosolymam adventum rejicimus, unica oratione complexus, non solum pro Origene, atque adeo pro se multa disputavit; sed et Anthropomorphitarum haeresim, quae humanam Deo formam tribuit, et Origenianae 0094 doctrinae ex diametro opponitur, ausus est publice Epiphanio objicere. Statim iste notam abs se haereseos depulit, palam professus probari quidem sibi Joannis concionem, et damnatam ab eo haeraesim damnari, velle autem ut vicissim ab illo Origeniana dogmata respuerentur. Verum Joannes animo rixandi avido nihil nisi causas vindictae quaerebat, tantaque S. Episcopum molestia affecit, ut inde ad Bethleemi secessum abire coactus sit. Et regressus quidem est denuo Jerosolymam hortatu ac precibus monachorum, ut iterum Joannem de fide conveniret; sed cum vespere vix eo accessisset, compulsus inde est fugere sub mediam noctem, rursumque apud Hieronymum caeterosque solitarios divertit. Testatus tunc etiam est, valde se communionis cum Joanne aliisque partiariis ejus habitae, poenitere.

III. Hoc discordiarum turbine via muniebatur schismati Jerosolymitano. Cum enim ab Epiphanii, catholicis videlicet partibus staret Hieronymus, et qui magno numero monachi vitam cum ipso Bethleemi agebant: Ruffinus hanc avide occasionem in eum velitandi arripuit, quum se, suamque de Origene praeconceptam opinionem tueri Ecclesiae, cujus erat clero adscriptus, judicio licebat. Adhaesit itaque ille continuo Joanni, cui etiam videtur Origenistarum doctrinas propinasse, et causam pro dignitate atque auctoritate sedis, quam obtinebat, promovendam tradidisse. Neque hoc sane ignorabat Epiphanius, qui eum, ut diximus, cum primis convenerat, quique omne se punctum tulisse existimabat, si eum de temere suscepto Origenis patrocinio deterruisset. Notatum id quoque saepius Hieronymo, et libro praesertim illo contra Joannem, ubi hunc increpans querentem, sibi privatim ab Epiphanio ante concionem publicam non fuisse objectas Adamantii partes, de quibus palam deinde illum accusaverit: Ille, ait, objecisse se dicit; tu negas. Ille testes profert; tu non vis audire productos. Ille etiam commemorat, Alium esse conventum, tu pro utroque dissimulas. Et quis iste alius fuerit, non alium scilicet a Ruffino, explicat his lib. III. Apologiae, Ergo pollutus erit Epiphanius, qui tibi pacem dedit et in suo corde dolum servavit. Cur non illud verius sit, quod Te Primum monuerit? Fuerat etiam Ruffinus ex his, qui Epiphanium in concione illa publica deriserunt: quod dudum laudato contra Joannem libro exprobrat S. Pater. Quando, inquit, contra Origenem in Ecclesia tua Papa Epiphanius loquebatur: quando sub illius nomine in vos jacula torquebantur, tu et Chorus tuus canino rictu, naribusque contractis scalpentes capita, delirum senem nutibus loquebamini, etc. Quae rursum ipsi Ruffino improperat lib. III. Apologiae. Simulque risum tenere non possum, quod a quodam prudente commonitus, in laudes Epiphanii personas. Hic est ille delirus senex, hic est Anthropomorphites, etc. Denique, ut gemina his alia pleraque praetermittamus, Ruffinus ipsemet sub finem Prologi in Apologiam Pamphili non partes se modo Joannis sequi, sed nec aliam tenere fidem jactat, quam quae Jerosolymitanae 0095 Ecclesiae ab illo praedicabatur. Haec, inquit, Jerosolymis in Ecclesia Dei a Sancto Sacerdote ejus Joanne praedicantur. Haec nos cum ipso et dicimus et tenemus.

IV. Atque haec tanta Hieronymi inimicorum conjunctio, quorum alterum irae impotentem efferebat gradus auctoritas, alterum offensae recens amicitiae suspicio, et quaesita vindictae opportunitas asperabat, vix dictu est, quas S. Doctori molestias crearit. Accessit tamen unde et jure in speciem quaeri de Epiphanio ac Hieronymo videri possent, aut saltem quo horum de recta fide postulationes eluderent, rixarumque causam omnem, et culpam in eos torquerent. Pauliniani, inquam, fratris Hieronymi, ordinatio ab Epiphanio facta, Joanne ad cujus ille hactenus paroetiam pertinuerat, inconsulto. Ita vero habuit se res. Jerosolymis abiens Epiphanius, imo aufugiens noctu, ob eas quas diximus causas, in Bethleemi se monasterio recepit. Multa ibi de turbis, quas Joannes concitarat, deque suspecta ejus communione conquestus, multos vicissim e monachis conquerentes audiit, quod Presbyterum non haberent, qui Sacris operaretur: et si res ferret, ut se ab Episcopi Jerosolymitani communione sejungerent, nemo unus apud se esset, qui Sacramenta conficeret. Enimvero Hieronymus, et Vincentius, ut alias notatum est, quamquam fuissent alter Antiochiae, alter Constantinopoli Presbyteratu initiati, numquam tamen adduci potuerunt propter reverentiam et humilitatem, ut officio illo fungerentur, ac Noster maxime, qui ordinem ea conditione susceperat. Dignabantur autem uno omnes ore Paulinianum, ex quo, si Presbyterum ordinari se aliquando sineret, plurimam universo monasterio utilitatem reditum iri affirmabant. Sed aut frustra tentatus, ut alias saepe, tunc ille est (nam et fuga se aliquando ab ejusmodi ordinatione subtraxit) aut opportunam certe magis occasionem aucupari Epiphanius in animo habuit. Anno igitur insequenti cum ex eodem monasterio quidam ad eum Episcopum agentem tunc, ut videtur, Eleutheropoli, legati fuissent, ut ei nescio quibus de causis satisfacerent, essetque inter eos Paulinianus, ille et hujus meritum, omnium monachorum testimonio sibi olim comprobatum, et necessitatem monasterii secum animo reputans, propositum sancti adolescentis, qua adhortationibus, quave imperiis expugnavit, eumque invitum ferme ac reluctantem primo Diaconum, et postquam ministravit, rursus Presbyterum ordinavit. Quod quidem non intra Jerosolymitanae ditionis fines praestare ausus est, sed in monasterio fratrum, et fratrum Peregrinorum, qui provinciae Joannis nihil deberent: in monasterio, inquam, quod Vetus appellabatur, inter Jerosolymam et proximam Eleutheropolim sito, exstructoque olim ab ipso Epiphanio. Nihilominus in eo se Joannes graviter offensum, laesaque paroetiae suae jura reputans, exarsit ira, multaque privatim et publice conquestus est, rem sese minitans apud omnes, et maxime Occidentales per litteras evulgaturum. Interim hanc praetexuit discordiarum 0096 ab Epiphanio, et Hieronymo causam, omnemque in eos transtulit querelarum invidiam. Ausus est etiam scribere ad Theophilum Alexandriae, quod antequam Paulinianus Presbyter fieret, numquam se Papa Epiphanius super Origenis errore convenerit. Quod rursum non sine stomacho refert Hieronymus Epistola ad eumdem Theophilum LXXXII. Antequam ordinaretur frater meus (Paulinianus), numquam dixit fuisse inter se et sanctum Papam Epiphanium de dogmatibus quaestionem. Et quae eum ratio compellebat, sicut ipse tandem scribit, inde inter populos disputare, unde nemo quaerebat? Nec laesa modo paroetiae suae jura, utcumque temere et falso, sed et Pauliniani aetatem nondum sacerdotio idoneam causabatur: quae duo S. Pater ita exsufflat: Fratrem meum causam dicit esse discordiae, hominem qui quiescit in monasterii cellula, et Clericatum non honorem interpretatur, sed onus. Quumque nos usque ad praesentem diem ficta pacis ostentione lactaverit, Occidentalium commovit aures, dicens eum adolescentulum et pene puerum in paraetia sua Bethleem Presbyterum constitutum. Si hoc verum est, cuncti Palaestini Episcopi non ignorant. Monasterium enim S. Patris Epiphanii, nomine Vetus dictum, in quo frater meus ordinatus est Presbyter, in Eleutheropolitano territorio, et non in Aeliensi situm est. Porro aetas ejus et Beatitudini tuae nota est, et cum ad tringinta annorum spatia jam pervenerit, puto eam in hoc non esse reprehendendam, quae juxta mysterium assumpti hominis in Christo perfecta est, etc. Denique ut haec possent objecta excusari, illud prae caeteris in crimen vocabat, quod promissis Epiphanius defuisset. Asserebat enim, se per sanctum Presbyterum et Abbatem Monachorum Gregorium mandasse illi, ne quemquam ordinaret; et ille hoc pollicitus sit dicens: Namquid juvenis sum, aut canones ignoro?

V. Haec ille Epiphanio crimina objiciebat quae hic diluere statim sategit miti Epistola, quae nunc inter Hieronymianas quinquagesima prima habetur. Et primum quidem, de laeso scilicet paroetiae Jerosolymitanae jure, iisdem ferme, quae modo ex Hieronymo deliberavimus verbis (unice enim vera responsio illa est) refutat. Alterum de Pauliniani nondum idonea ad Presbyteratum aetate prorsus negligit, quod nempe falsum constaret, jamque explosum videretur. Tertium vero his gravius, quo minime stetisse conventis dicebatur, ita sub jurejurandi obtestatione abs se removet. Audi, inquit, veritatem in sermone Dei, me hoc nec audisse, nec nosse, nec istius sermonis penitus recordari. Suspicatus autem sum, ne forsitan inter multa, quasi homo oblitus essem, et ob hanc causam sanctum Gregorium suscitatus sum, et Zenonem Presbyterum, qui cum eo est. E quibus Abbas Gregorius respondit, se hoc penitus ignorare. Zenon autem dixit, quia cum eis Presbyter Ruffinus nescio quae alia transitorie loqueretur, etiam hoc dixerit: Putasne aliquos ordinaturus est sanctus Episcopus? et hucusque stetisse sermonem. Ego autem Epiphanius nec audivi quidquam, nec respondi. Mulcet denique mitioribus verbis hominem rixandi avidum, seque ab eo appetitum 0097 demonstrat non ob impositum quidem Pauliniano Presbyterii characterem, sed ob reprehensum in eo studium Origenianorum dogmatum, a quibus denuo ut sibi caveat, sedulo hortatur. Te autem, ait, frater, liberet Deus, et sanctum populum Christi, qui tibi creditus est, et omnes fratres qui tecum sunt, et maxime Ruffinum Presbyterum ab haeresi Origenis, et aliis haeresibus, et perditione earum. Missa Epistola est per Clericum seu Lectorem: ipsamque authenticam in manu Ruffini venisse (quamquam ipse ignorare eam se aliquando simulaverit) S. Doctor libro III contra eumdem evicit. Et sane debuisset hujusmodi officium Jerosolymitani Antistitis animum recolligere, cumque Epiphanio, et Hieronymo qui ab ejus partibus stabat, pacem concordiamque reducere. Evenit tamen penitus e contrario. Summo illa cum plausu ab aliis praeter Joannem ejusque partiarios excepta est Epistola, ejusque exemplaria certatim Palaestinae rapiebantur vel ob Auctoris meritum, vel ob elegantiam sermonis. Id vero ipsum magis magisque animos Joannis exasperabat, qui laudes illas, gratiamque adversus Epiphanium in sui contumeliam transferebat. Illa per multorum ora volitabat, et mirabantur eam docti pariter, et indocti: ipse nodum in scirpo quaerere, captare rumusculos, tristitias et rixas inter fratres concitare, et queri suam haereseos nota doctrinam fidemque perstringi perquam injuriose, quae ab Orthodoxa veritate adeo non desciscerent, ut eam potius ab adversariorum, uti aiebat, rusticitate assererent ac vindicarent. Pejore loco res erat, quod in promptu illi esset, a quibus etiam poenas repeteret, et in quos iram effunderet expleretque. Hieronymum quam, cujus praesertim causa motus istos concitatos volebat, et qui sub ipso erant fratres, utpote doctrinis iisdem ac studiis imbutos.

VI. Sed nondum tamen communionis utrinque abrupta societas erat, quam certe Epiphanium ad id usque temporis custodisse, tota illa Epistola prodit, ubi vel se in Joannem habuisse caritatem, quam is studiose diruptum iret, vel pro ipso in publicis precibus se orare solitum, declarat. Produnt etiam illa multo luculentius, quibus eumdem Joannem monet, ut ab Origene recedat, in quo sin minus sibi obsequens fuerit, minitantur velut pedem oculum ac manum, quae scandalo sint, juxta Evangelii praeceptum, abs se abcissum iri. Et vos, inquit, sive oculi vestri, sive pedes fueritis, similia sustinebitis. Neque enim sustinuistis, dixti, aut sustinetis, sed sustinebitis, ut nondum ab ejus se communione separasse significet, cum haec scriberet. Quod si nondum ipse se, multo minus monachos Bethleemitas ab Episcopi sui caritate sejungi tunc voluisse, putandus est. Quin potius apparet ex Hieronymi contra Joannem libro, litteras ad eos dedisse, quibus monebat, ut in ejus, quoad fieri poterat, communione perstarent. Sed utique aliquanto post, cum neque Epistolae suae responsum Joannes faceret, neque revocari ad meliorem frugem posse videretur, imo vero majores in dies turbas concitaret, obfirmaretque in Origene patrocinando 0098 animum, auctor illis fuit, ne temere imposterum cum illo communicarent, ac nisi prius de fide satisfaceret, ab ejus communione omnino abstinerent. Cum igitur dare ille fidei satisfactionem nollet, secessionem ab eo fecerunt, Epiphanio auctore, et Hieronymo, ut nihil dissimulem, duce. Enimvero cum fidei negotium agebatur, nullum hic volebat esse dissimulationi locum; ipse autem nequaquam impetrare abs se ipso poterat, ut cum haeretico, aut qui ejus labis suspicione laboraret, sinceram in Christo pacem concordiamque haberet.

VII. Tunc vero vix dictus est, quantam Joannes illi apud omnes virulentis obtrectationibus invidiam, et quas asseclis ejus molestias crearit. Calumniatus continuo est, quod Ecclesiam Dei scinderent, atque, proprium sibi facerent principatum: duriterque adeo habuit, ut etiam pro sacrilegis traduceret, atque ab omni rerum sacrarum usu, atque ipso Bethleemiticae ecclesiae ingressu prohiberet. Quaedam quae molitus est illis, aut reapse intulit mala, refert ipse obiter S. Pater sub finem libri, quem contra ipsum ad Pammachium scripsit, et quae praestat ab ipso audire: An non tu potius scindis Ecclesiam, qui praecepisti Bethleem Presbyteris tuis, ne Competentibus nostris in Pascha Baptismum traderent, quos nos Diospolim ad Confessorem et Episcopum misimus Dionysium baptizandos? Ecclesiam scindere dicimur, qui extra cellulas nostras locum Ecclesiae non habemus? An non tu scindis Ecclesiam, qui mandas Clericis tuis, ut si quis Paulinianum ab Epiphanio Episcopo consecratum Presbyterum dixerit, Ecclesiam prohibeatur intrare? Ex quo tempore usque in praesentem diem videmus tantum specum Domini, et haereticis intrantibus, procul positi suspiramus. Nosne sumus qui Ecclesiam scindimus, an ille qui vivis habitaculum, mortuis sepulcrum negat? qui fratrum exsilia postulat? Quis potentissimam illam feram totius orbis cervicibus imminentem, contra nostras cervices specialiter incitavit? quis ossa Sanctorum, et innoxios cineres hucusque verberari ab imbribus sinit? De exilio, quo ait, sibi et fratribus procurando, Joannem laborasse, rursus ad eumdem Theophilum loquitur Epistola LXXXII. Nuper, inquiens, nobis postulavit, et impetravit exsilium, atque utinam implere, potuisset, ut sicut illi voluntas imputatur pro opere: ita et nos non solum voluntate, sed et effectu coronam haberemus exsilii. Feram autem illam, quam vocat potentissimam, videri diximus Ruffinum Arcadii tutorem, illum perduellem, qui Gothorum ducem Alaricum contra Arcadium arcessivit, ut ejus ipse imperium occuparet. Quod item verosimilius ex eo fit quod addidit, non potuisse Joannem implere quod volebat: repulso enim Alarico, trucidatus est Ruffinus sub anni 395 finem, ejusque adeo Rescriptum de Hieronymo in exsilium deportando, nihili fuit.

VII. Haec movit feritatis ac duritiei exempla in Joannis efferato animo, multaque Origenismi lue infecto, nata ad deducendum ab errore hominem, et gratiam cum ipso reconciliandam Epiphanii Epistola. Sed et accidit ex Hieronymi parte paulo post quam 0099 illa ad vulgi manus devenit, ut graviorum ferme rixarum semina jacerentur, quae post ferme annum et sex menses, ut suis locis dicemus, efferbuerunt. Placet vero quod in more positum habemus, ipsiusmet S. Patris verbis hanc quoque rem loqui. Erat, inquit, in Monasterio nostro vir apud suos haud ignobilis Eusebius Cremonensis, qui cum haec (Epiphanii) Epistola per multorum ora volitaret, et mirarentur eam pro doctrina, et puritate sermonis, docti pariter et indocti, coepit a me obnixe petere, ut sibi eam in Latinum verterem, et propter intelligendi facilitatem apertius explicarem: Graeci enim eloquii penitus ignarus erat. Feci quod voluit, accitoque Notario, raptim celeriterque diclavi, ex latere in pagina breviter adnotans, quem intrinsecus sensum singula capitula continerent; si quidem et hoc, ut sibi soli facerem, oppido flagitarat. Postulavique ab eo mutuo, ut domi haberet exemplar, nec facile in vulgus proderet. Res ita anno et sex mensibus transiit, donec supradicta interpretatio de scriniis ejus novo praestigio Jerosolymam commigravit. Nam pecunia, ut perspicue intelligi datur, vel gratuita malitia, ut incassum corruptor nititur persuadere, compilatis chartis ejus et sumptibus, Judas factus est proditor, deditque adversariis latrandi contra me occasionem, ut inter imperitos concionentur, me falsarium, me verbum non expressise de verbo, pro honorabili dixisse carissimum, et maligna interpretatione, quod nefas dictu sit, αἰδεσιμώτατον πἀππαν, noluisse transferre. Concitaverat autem has turbas omnes Ruffinus, cujus erat eo infensior animus, atque inimicitia, quod in aciem procedere minime ausus, clam ad scorpii, ut abs Hieronymo vocatur, instar feriebat, aliisque rixandi ansas, atque arma suppeditabat.

Atque ejus quidem novo praestigio imputat S. Pater, quod de scriniis Eusebii Jerosolymam commigravit illa Epistola, et ad ipsius manus, aliorumque hostium suorum venit. Aperte, etiam culpam monachi, ad furtum perpetrandum sollicitati, in eum regerit, Ista est, inquiens, Epistola quam de cubiculo fratris Eusebii nummis aureis produxisti. Quamquam sunt quibus verosimilius videtur, fuisse gratuita malitia furtum illud admissum, quandoquidem pseudomonachus non chartis modo, sed etiam sumptibus improbas manus dicitur injecisse: neque par sane sit credere, fuisse illum pretio conductum, ut aliud quam chartas de scriniis Eusebii auferret. Nihilosecius cum haud satis constet, quid sibi eo loci velit sumptus vocabulum, ac possit de ejusmodi aliis chartis aut rebus accipi, in quas Eusebius impensas egerit, levior illa videtur excusatio, quam quae purgare Ruffinum, callidum sane, et magnarum virium adversarium possit. Quin ipse etiam videtur alibi apud Hieronymum, ejus corruptorem se monachi, tantum non inficiari: Et audet quidam ex iis (utique Ruffinus) adducto supercilio, et concrepantibus digitis eructare et dicere: quid enim si redemit, si sollicitavit? Fecit quod sibi profuit. Quem Hieronymus insectari pergit, Mira, inquiens, sceleris defensio, quasi non et latrones, et fures, et piratae faciant quod sibi prodest. Certe Annas et Caiphas seducentes 0100 infelicem Judam, fecerunt quod sibi utile existimabant. Urget idipsum lib. III. Apologiae, ubi ejus artibus ac dolis imputat, clam fuisse codicem quemdam Bethleemi in cubiculis S. Fabiolae senioris et Oceani, utroque inscio, collocatum, Quis, inquiens, Bethleem de cubiculo fratris Eusebii furatus est Epistolam laudatricem tuam? cujus artificio, et a cujus ministris in sanctae Fabiolae hospitio, et viri Christiani et prudentis Oceani, inventus est codex, quem illi numquam viderant? An idcirco te existimes innocentem, si quidquid tuum est in alios conferas? Existimo quaedam etiam de illa Epistola, quae facile in calumniam trahi possent, Ruffino pridem suboluisse: quamobrem scelestum monachum ad compilanda Eusebii scrinia sollicitaverit. Re enim vera cum in suas denique manus ea venit, tot illos triumphos egit, et clamores excitavit, perinde ac rem diu multumque expetitam, tandem esset consecutus. Nullus tum finis insultandi liberius in Hieronymi caput, ac debacchandi, ejusque non tam imperitiae carpendae, quam fidei, quippe qui aliis atque in Graeco erant, sententiis ac verbis Epistolam illam in Latinum transtulisset.

Neque porro nostrarum est partium heic loci, ferre de illa interpretatione judicium, et causam S. Doctoris adversus aemulorum impugnationes tueri. Quin fateri potius non decet, siquidem αἰδεσιμώτατον πὰππαν Joannem honoris gratia Epiphanius compellavit, male hanc reverentiae significationem fuisse ab illo aut penitus praetermissam, aut dilutiore alia quapiam formula imminutam. Maxime vero ob eam rerum conditionem ac temporis, cum, ingravescentibus utrinque animorum motibus atque odiis, quod casu atque aliud agens in illius observantiam peccasset, vix poterat, aut ne vix quidem oscitantiae tribui. Ultro etiam dederim, eam interpretationem vitiis nec levissimis sane, nec paucis laborare, siquidem expendenda res est a Graecis quae supersunt verbis, et a quibus initium ducebat Epiphanii Epistola, Ἔδει γὰρ ἡμᾶς, ἀγαπητὲ, μὴ τῇ οἵησει τῶν κλἡρων φέρεθαι γὰρ, quae sic ab Hieronymo reddita sunt, Oportebat nos, dilectissime, Clericatus honore non abuti in superbiam. Neque enim jure primum illud γἀρ praetermissum est, nec recte redditum ἀγαπητὲ dilectissime pro dilecte, tum additum honore, quod minime in Graeco habetur, denique abuti in superbiam pro eo quod est οἵησει φέρεσθαι, alienum fortasse adhuc magis videatur. Alia ejusmodi cursim dictatae interpretationis vitia facile adducar in reliquo contextu occurrisse, ut credam: absit tamen, ut hinc putem merito S. Interpretem Ruffino poenas dedisse, Mitto quod nullum in his sensus dispendium est, tametsi longius interdum phrases et verba abludunt. Una illa Hieronymum ratio excusat, totamque ejus causam validissimo praesidio munit, quod in privatos amici usus, et intra domesticos parietes perpetuo detinendam interpretationem illam adornarit, nihil aliud sollicitus, quam ut ab ignaro Graeci sermonis alumno, mens sensusque Auctoris apertius intelligeretur. Ad hunc tueri se modum satis ipse habet Epist. LVII. Volo in chartulis 0101 meis quaslibet ineptias scribere, commentari de Scripturis, remordere laedentes, digerere stomachum, in locis me exercere communibus, et quasi limatas ad pugnandum sagittas reponere: quamdiu non profero cogitata, maledicta, non crimina sunt; imo ne maledicta quidem, quae aures publicae nesciant. Tu corrumpas servulos, sollicites clientes, et ut in fabulis legimus auro ad Danaem penetres, dissimulatoque quod feceris, me falsarium voces: quum multo pejus crimen accusando in te confitearis, quam in me arguis. Caeterum neque illa inepta versio habita est, neque aliis bene multis bonae interpretationis laudibus caruit. Scimus etiam ab Alvaro saeculi IX. Scriptore non contemnendo laudari in S. Eulogii Vita, ut alios magno numero secutis maxime temporibus praetereamus.

VII. Sed et commode in rem litterariam ac nostram cessit, quod illa concertatione provocatus S. Pater, ut calumnias adversariorum retunderet, suamque in Graecis maxime Scriptoribus Latine explicandis rationem comprobaret, novam ad Pammachium Epistolam adornavit, de optimo genere interpretandi, in qua tam veterum omnium eruditorum, quam sacrae Scripturae Interpretum testimoniis atque exemplis docet, quodnam sit optimum ejus artificii genus, illud scilicet esse ostendens, quo sensus e sensu, non verbum e verbo transfertur. Alii, inquit, syllabas aucupentur et literas, tu quaere sententias. Locum tenet haec in nostra recensione LVII. et cui proprie sit hujusce anni, in cujus historia versamur, 395, parti adscribenda, satis abunde in Chronologicis ad eam notis demonstratum est. Reliqua nos quae ad Vitam S. Doctoris pertinent, persequamur.