Epistolae II. Classis Quas Hieronymus Per Ferme Triennium Romae Scripsit Ab Exeunte Anno Christi 382. Ad Ultra Medium 385.

LIII

LIII XIX et XX. Scriptae an. 383.—Cum Antiochenae ecclesiae negotia in perversum ageret schisma, atque ex ordinatione Flaviani in constantinopolitana synodo facta perturbatio augeretur, Orientis atque Occidentis Episcopos Romam Imperiales litterae contraxerunt, quo se nempe ad maximam Synodum quae illic parabatur, conferrent, ut Theodoretus exponit. Ipse Hieronymus ecclesiastica necessitate compulsus, quod in Marcellae Epitaphio ad Principiam tradit, Romam advenit cum Sanctis Pontificibus Paulino, et Epiphanio, quorum alter Antiochenam, alter Salaminiam Cypri rexit ecclesiam. Porro non nisi sub finem anni 382. et advenisse eos, et Synodum habitam esse, idem Hieronymus non obscure docet Epist. 108. ubi Episcopos Orientales, qui ad illam convenerant, non ante insequentis anni, scilicet 383. exactam hyemem, et apertum mare discedere valuisse scribit: quod rursus ex Epistola ad Asellam subducta ratione clarius constabit. Interim Hieronymum quem instructissimum experimento noverat, ut sibi in Ecclesiasticis causis inserviret, et totius orbis consultationibus suo nomine responderet, Damasus tenuit; eique subinde varias quaestiones proposuit. Primum de Osanna interrogavit, per epistolam XIX. cui statim XX. hac ille satisfecit, quam etiam in Catalogo hoc ordine enumerat, atque ad hunc annum 383. pertinere ex rerum, quas exposuimus serie, comprobatur.

XXI. Scripta eodem anno.—Damasus haud multo post Hieronymi eruditione utiliter usus enodandis sacrarum litterarum difficultatibus, Parabolam de duobus filiis, Frugi, ac luxurioso sibi exponi petiit; quam ille satis eleganti ac longa epistola commentatur. Haec superiori statim subditur in catalogo, nec, licet penitiora desint circa ejusdem tempus argumenta, ad insequentem tamen annum ullo pacto videtur transferenda.

XXII. Scripta an. 384.—Librum adversus Helvidium, unde hujus ad Eustochium epistolae certior Epocha elucet, ut citius Hieron. scripserit, certe non ante anni 383. finem; ejusmodi enim verbis utitur, quibus non ita pridem Romam advenisse, ac diu distulisse ne scriberet, profitetur. Eum tamen in hac LIV epistola ita jam vulgatum dicit, ut aliquot saltem menses quibus ad vulgi manus devenerit, subintelligas praecessisse. Jam itaque 384. annus decurrebat, cum Eustochium insigni hac lucubratione de servanda Virginitate monere voluit, siquidem nec domum S. Paulae, cujus illa erat filia, cum Romae degeret, statim novit, imo post tantum temporis intervallum, ut antequam nosceret, omnium pene judicio dignus summo sacerdotio decerni virtutum experimento posset quemadmodum ipse in epistola ad Asellam tradit. Insuper et Blaesillam Eustochii sororem nominat, quam septimo jam mense viduatam ejus vitae perfectionem quaerere non obscure indicat. Illa autem ad anni proxime subsequentis initium facto functa est, ut paulo infra ostendemus. Ad haec cum an. 394. ut suo loco plane constabit, scriberet ad Nepotianum, decennium exinde supputat, seque dicit lapidato jam Virginitatis libello, quem S. Eustochio Romae scripserat, post annos decem rursus Bethleem ora reserare: ex quo subducta ratione de eo quod epistolae praefiximus tempore, dubitare non licet. Sed potius ex rerum serie atque ipso Catalogi ordine proxime sequenti postponenda videatur.

XXIII. Scripta eodem an. 384.—Ex pluribus quas ad Marcellam exaravit epistolis, et quarum integrum librum in Catalogo citat, quandoquidem de anno quo singulae datae sunt, dubitare nobis vix licet, hanc quae de exitu Leae inscribitur, primo loco censendam esse arbitrati sumus, haud quidem, ut verum fateamur liquido satis argumento, ea tamen conjectura, cui rerum ordo suffragatur. Marcellae, aliarumque Sanctarum Virginum choro, quam domesticam Paulae Ecclesiam vocat, cum apud eas esset Hier. Psalmorum librum sibi sumpserat de ore exponendum. Hinc passim Epistolae occurrunt, quas ex alicujus Psalmi occasione dedit, vel ut altius insiderent, quae ore tenus tradiderat, fusius exponit. Exemplo erunt inprimis haec ipsa quam prae manibus habemus, tum alia de decem Dei nominibus, item de hebraico Alphabeto, et quae Psalmi centesimi vigesimi sexti loca quaedam explanat. Porro minime sit verosimile, Hieronymum inverso ordine aut confuso, prout quisque LV Psalmus casu occurreret, id quodcumque est operis exegisse, sed initio a prioribus facto, processisse ut par erat ad posteriores, maxime cum in ipsis litteris nihil fere occurrat quod refragetur. Proinde haec ad Marcellam cum e Psalmi ordine ac numero, caeteras antevertat, iisdem etiam loco praeferri commode visum est: eodem in reliquis respectu habito, quae integris Chronologiae calculis et congrue magis suis quaeque locis succedunt. Annus enim unus atque idem fere omnium est, nimirum 384. qui apertissime ex hac priori statuitur, in qua Leae mortem cum designati Consulis, scilicet Praetextati, qui sub idem tempus obierat, morte componit: nempe illum hoc anno e vivis excessisse constat ex Symmachi epistola, qua Imperatores deprecatur, ut statuam defuncti ejusdem Senatoris memoriae collocari permittant.

XXIV. Scripta biduo post superiorem.—Quae subsequitur de laudibus Asellae biduo post superiorem data est. Nudius tertius, inquit, de beatae memoriae Lea aliqua dixeramus. Illico pupugit animum et mihi venit in mentem non debere nos tacere de Virgine, qui de secundo ordine castitatis locuti sumus.

XXV. XXVI. XXVII. XXVIII. et XXIX. Scriptae an. 384.—Quinque una subsequentes ad Marcellam epistolae tempus atque ordinem suum a priore 25. mutuantur. Scilicet proxima quae de quibusdam hebraicis verbis inscribitur, ubi vocem Alleluia explicat, Ia Dei nomen, quo vox illa componitur, supponit ex superiore dudum innotuisse. Altera in hujus defensionem scribitur Contra obtrectatores, siquidem, inquit, post priorem Epistolam in qua de Hebraeis verbis pauca perstrinxeram ad me repente perlatum est, quosdam homunculos mihi studiose detrahere. Duas reliquas seu 28. et 29. quarum illa de Diapsalmate, haec de Ephod et Teraphim agit, in eadem de Hebraeis vocibus scripturum se fore promiserat, quod statim implevisse ex utriusque contextu apparet. Succedunt itaque sibi singulae paucorum fere dierum interstitiis: sic tamen ut scias, priorem illam quae X. Dei nomina interpretatur, ex qua reliquae pendent, quod ex nonagesimi Psalmi occasione exarata sit, juxta quam supra exposuimus conjecturam nostram, caeteris apprime consentientibus chronologiae notis, ad eum locum revocatam a nobis esse, suoque ordini restitutam.

XXX. XXXI. XXXII. Scriptae anno 384. vel 385.—Eodem argumento, quae de Hebraico Alphabeto est ad Paulam, subdimus hoc loco, quippe quae cum centesimum octavum decimum psalmum insinuare conaretur Hieronymus, dictata est. Quae sequitur ad Eustochium de Munusculis labente junio hujus anni, festo die Natalis Beati Petri Apostolorum principis data est. Cum vero hunc simul atque illam, ne frustra a se litteras postulasset Marcella breviori illi quam ad eam fecit, addiderit, tres una epistolas paucissimis inter se diebus distare intelligis; neque enim nisi si recentissima essent, quae aliis in una tamen, atque eadem domo manentibus scripta fuerant, Marcellae mittenda erant, quasi non prius audita, ut sibi quoque putare posset fuisse exarata. Alia hujusmodi LVI argumenta in re perquam certa brevitatis ergo praeterimus.

XXXIII. Scripta forte eodem tempore.—Ejusdem temporis videtur trigesima tertia ad Paulam, cujus tamen non nisi fragmentum superest, quod huc adscitum est ex Ruffini Invectivarum secundo libro.

XXXIV. Scripta circ. idem temp.—Hujus temporis esse hanc ad Marcellam de Psalmo 126. nemo facile dubitaverit. Quod autem hoc ordine censeatur, Psalmi ordo facit.

Quod si Ruffinus, ut verosimile est, examussim temporis ordinem in his recensendis Hieronymianis epistolis XXXIII. XXXIV. et Vliii. servavit in Apolog. lib. II. cap. 17. et 18. quamquam ad eumdem omnes annum pertineant, ordine tamen inverso processerit isthaec praecedenti, et utrisque ipsa XLIII. praeponenda erit.

XXXV. et XXXVI. Scriptae circ. an. 385.—Cum Damasi epistolam accepit Hieronymus, librum Didymi de Spiritu Sancto Latine explicandum susceperat, quem ejusdem Pontificis nomini volebat inscribi; quemadmodum ipse in ejus libri Praefatione testatur. Sed ille, qui S. Doctorem primus impulerat, ut illud opusculum in Latinam linguam transferret, Romanus Pontifex, interpretationi quae parabatur, immortuus est; ex quo satis recte colligitur paulo ante ejus obitum manum operi Hieronymum admovisse: qui labor sibi in vertendis e Graeco libris apprime instructo et de more properanti non nisi paucorum dierum fuisset, nisi forte aliis elucubrationibus impeditus, hanc intermiserit; tum quae Damasi mortem praecessit aegritudinem causatus, rem distulerit in futurum. Porro defunctus est Damasus hoc anno ex vetustissimorum Martyrologiorum fide Decembris 10. vel 11. die; atque adeo ejus aeque ac Hieronymi epistola, qua Didymi, inquit, de Spiritu Sancto librum in manibus habeo, quem translatum tibi cupio dedicare, facile mortem uno aut altero mense praecesserit. Si tamen latius intervallum comminisci quis velit, atque ad ann. 384. retrahere, probabili aeque argumento utatur.

XXXVII. Scripta circ. idem tempus.—Rheticii commentarios in Cantica Nuper legerat, cum hanc epistolam quae de iisdem inscribitur, Marcellae dedit. Facile autem legerit sub idem tempus, quo duas Origenis homilias in Canticum canticorum latine vertit et Damaso dedicavit, nimirum ut sensus invicem utriusque Auctoris eruditionem, atque in interpretandis Scripturis ingenium conferret. Certe an. 384. Homilias illas latinas fecit, quas in catalogo superiori ad Damasum epistolae statim subdit: nec alia ex parte haec ipsa ad Marcellam epistola ad alium annum commode referri potest, siquidem Romae data est, qua de re nemo unquam dubitaverit. Unius itaque anni utraque lucubratio cum sit, respectumque inter se hunc habeant, ut una alteri conscribendae occasionem praebere potuerit, ad postremam anni partem, cui prior ascribitur, haec pariter probabili conjectura referri possit.

LVII XXXVIII. Scripta circ. an. 385.—Trigesimam octavam ad eamdem Marcellam, quod serius recensemus, et anni 385. initio praefigimus, haec in primis faciunt, quae in praefatione commentariorum in Ecclesiastem de Blaesilla ipse Hier. narrat. Memini me, inquit, ante hoc ferme quinquennium cum adduc Romae essem, et Ecclesiastem sanctae Blaesillae legerem, ut eam ad contemptum istius saeculi provocarem . . . . . rogatum ab ea, ut in morem commentarioli obscura quaeque dissererem, ut absque me posset intelligere quae legebat. Itaque quoniam in procinctu nostri operis subita morte subtracta est, etc., quibus et postremum incolatus sui Romae tempus, quod adhuc adverbio satis aperte explicatur, et Blaesillae nondum initam perfectioris vitae rationem plane declarat. Porro aliunde compertum est sub anni 389. finem, vel sequentis initium, quod suo loco certis argumentis constabit, haec in Ecclesiastem commentaria Hieronymum edidisse; atque adeo Blaesillae aegrotationem, quam conversio statim subsecuta est, tum qua beato fine devixit, subitam mortem (quae omnia non nisi duorum mensium intervallo contigerunt, atque ibi post ferme quinquennium memorantur) ad ejusdem 385. anni principium censuimus esse referendas. Nec inficiamur quidem, si alias rationes inire quis malit, aegrotationem illam paulo prius, et ad superioris anni exitum retrahi posse; quin imo et perquam commode fieri sentimus, ita tamen ut epistola ipsa, quae de ejus aegrotatione inscribitur, non modo triginta post dies, quibus ardore febrium jugiter aestuavit, sed etiam recepta jam valetudine post initam strictioris vitae rationem exarata sit, ut jam quae alios scandalizarent, asperior victus, pulla tunica, soccus vilior, apud saeculi homines excusare opus esset.

XXXIX. Scripta paulo post superiorem.—Huic itidem epistolae, quae de obitu Blaesillae Consolatoria est ad Paulam, suo loco asserendae, superioris ipsa argumenta inserviunt. Nimirum scripta est post quatuor ferme menses, ex quo Blaesilla, secundo quodammodo propositi se baptismo laverat, id est a saeculi cultu ad Dominum sese converterat. Quae rursus sub epistolae finem cum de se loquens inducitur, tantorum, inquit, annorum labores (aeternae scilicet vitae praemium) ego in tribus mensibus consecuta sum. Unde intelligas subductis rationibus, unum ferme mensem ab ejus obitu ad epistolae tempus intercessisse; simulque hanc a superiore non nisi trium mensium, aut aliquot etiam dierum spatio posteriorem esse.

XL. XLI. et XLII. Scriptae circ. an. 385.—Romae, eoque tempore, quo maxima jampridem Marcellam inter et Hieronymum necessitudo intercedebat, tres istae epistolae datae sunt, quae nec secum invicem connectuntur, nec ad superiores respectum habent, ex quo ordinem, singularemque epocham statuere quis possit. Cum itaque non minus commode ad superiorem, quam ad hunc annum referri possint, visum est tamen huic satius illigari, tum ne illarum quae sibi invicem succedunt series intermitteretur, tum quia illi magis videantur tempori accedere, quo LVIII magnam sibi invidiam creavit Hieronymus, ut etiam Roma discedere compulsus sit, quod Urbis vitia, pravasque hominum quorumdam sententias carpere cepisset, atque impugnare.

XLIII. Scripta an. 385.—Quadragesima tertia ad Marcellam ascribi iis temporibus solet, quibus Hieronymus cum jam Roma evasisset, plurimis late regionibus peragratis, non ita pridem in Bethleemi specu constiterat. Quae nobis minime arridet sententia: quandoquidem ille ruris quietem cum urbis tumultibus atque incommodis comparans, non tam Marcellam, quam semetipsum hortatur ad secretam aliquam solitudinem arripiendam, ut a praesentibus, quae ob oculos ponit Roma negotiis, atque impedimentis vacarent. Haec vero commodius non videntur intelligi posse, quam cum Romani eum incolatus taederet, quod etiam ex reliquo contextu liquet, atque inde discessum suum animo jam pararet: quae notae hujus anni sunt non obscurae. Neque vero alia de causa arbitror, doctos viros hanc epistolam post. an. 388. distulisse, quam quod Elogium Bethel, totidem verbis ex epistola Paulae et Eustochii ad Marcellam descriptum, huic etiam perperam et contra Mss. fidem in antiquis editionibus subjungeretur.

XLIV. Scrip. circ. idem tempus.—Hanc quoque omnium quae ab Hieronymo scriptae sunt, brevissimam, nec nisi paucorum versuum, nemo unquam modo si attente perpenderit, sibi persuadeat ex eremo, tam dissita regione missam fuisse, ut absentia corporum (quod statim initio auctor testatur) spiritus confabulatione levaretur; siquidem neque operae pretium erat in eum finem tam exigua scripsisse, et quibus non nisi parva quaedam munuscula per jocum allegorice interpretatur. Accedit ex his esse muneribus sellas, quae dono quidem dari a praesentibus possint, longius autem a Marcella mitti voluisse, Roma scilicet Palaestinam, et gravissimo, eoque rursus inutili dispendio, par non est credere. Reliqua etiam hujus litterulae commata indicio nobis sunt ad absentes quidem mutuo conspectu, sed una tamen in civitate, scilicet Romae commanentes fuisse exaratam. Proinde ipsam, ut et superiorem, quas Martianaeus, aliique docti homines immerito suis locis expulerant, nos propriae classi, ac sedibus postliminii jure restituimus.

XLV. Scripta mense Augusto an. 385.—Postremum secundae classis locum obtinet ad Asellam epistola XLV. cujus ferme omnium certissima Epocha, atque expeditissima ratio est. Eam Hieronymus cum jam navem conscenderet de Babylone, ut loqui amat, Jerosolymam (Roma scilicet ad Eremum) regressurus, raptim flens dolensque conscripsit. Porro ut ex ordine idem enarrat contra Ruffin. l. 3. Mense augusto, flantibus Etesiis, cum sancto Vincentio presbytero, et adolescente fratre (Pauliniano) aliisque monachis, navem in Romano portu securus ascendit. Unius igitur ejusdemque Augusti mensis epistolam hanc esse minime dubitare liceat; ipsum vero Augustum hujus anni 385. censendum planissime ex aliis epistolae LIX verbis conficitur. Enim vero superiori 384, tribui nequaquam potest, siquidem constat non nisi post Damasi mortem, quem hic Beatae memoriae vocat, ac laudat, quique non ante Decembrem ejus anni diem LX obiit, Hieronymum discessisse. Sed neque licet posteriori 386. ascribere, quod expressis verbis ipse testetur non nisi pene triennium cum eis (id est Romanis) vixisse.