Caput XIX. I Scribit in Ecclesiastem Commentarios. II. Quaestionum quoque Hebraicarum in Genesim: de locis item, deque Hebraicis nominibus libros singulares. III. Didymi librum de Spiritu Sancto in Latinum transfert. IV. Homilias quoque triginta novem Origenis in Lucam. V. Scribit in Psalmos a decimo usque ad decimum sextum Tractatus septem. VI. Denique Malchi captivi monachi vitam, et Beati Hilarionis.

I. Et solitariae vitae tranquillitate, qua nihil est ad studia litterarum aptius, et Paulae matris beneficentissimae liberalitate usus Hieronymus, quae jam in Ecclesiarum utilitatem cedere ingenii sui monimenta percoeperat, iisdem elucubrandis in dies magis totum se animo et viribus devovit. Statim ab Epistola ad Ephesios, scribere in Ecclesiastem aggressus est: tam sane brevi atque exiguo temporis interjecto spatio, ut opus utrumque ipsemet libro contra Jo. Jerosolymitanum sub chronica una notatione conjungat. Quin etiam praepostero ordine hoc illi praeferre videtur: Ante annos, inquiens, ferme decem in Commentariis Ecclesiastae, et in explanatione Epistolae ad Ephesios, arbitror sensum animi mei prudentibus explicatum. Series autem rerum et quae superius disputata sunt, satis manifesto evincunt, Commentarios in eam Apostoli Epistolam, istis in Ecclesiastem praecessisse: atque illos quidem anno 388, ad finem vergente adornatos, istos vero subsequentis 389 initio adscribendos. Idipsum scriptionis historia, ipsiusque S. Auctoris locupletissimus in Praefatione locus testantur. Memini, ait, me ante hoc ferme quinquenium, cum Romae adhuc essem, et Ecclesiastem S. Blaesillae legerem . . . . rogatum ab ea, ut in morem Commentarioli obscura quaeque dissererem, ut absque me postea intelligeret quae legebat. Itaque quoniam in procinctu operis nostri, subita morte subtracta est . . . tantoque vulnere tunc perculsus obmutui: nunc in Bethleem positus, augustiori videlicet civitate, et illius memoriae, et vobis (Paula et Eustochium) reddo quod debeo. Atque anno quidem 384 exeunte, cum tres fere menses fuisset in Hieronymi disciplina, diem obiisse Blaesillam, suo loco ostendimus: cui si alterum ferme quinquennium superaddas, ad hunc nimirum devenies annum 389 saltem incoeptum, quo istos sentimus lucubratos, abs Hieronymo Commentarios. Quae Explanationis ejus naturam, ut ita dicam, atque ingenium spectant, partim attigimus paulo superius, partim sunt ex ipsa Praefatione, atque operis contextu repetenda.

II. Ejusdem hujusce anni decursu, aut si libet ad subsequentis usque initia, videtur S. Pater tres alios diversi parum inter se argumenti Libros singulares edidisse, quos hoc ipsemet ordine in suorum Catalogo operum recenset: Quaestionum Hebraicarum in 0071 Genesim librum unum. De Locis librum unum. Hebraicorum Nominum librum unum. In primo alterum ex his memorat, in altero primum ac tertium, atque in hoc duos priores: ut illos uno eodemque tempore eum prae manibus habuisse, ipsa hac recensione intelligas. Quin etiam primo in lucem edidit, quem ibi ordine postremum ponit; sive cum adhuc Hebraicis quaestionibus insudaret, et nondum librum de Hebraicis Locis edidisset, tertium de Nominibus vulgavit. Ferebatur hic liber jamdiu olim Graece a Philone primum deformatus, deinde Origenis studio auctus, sed perturbatus adeo et confusus, ut debitae ex eo percipi utilitati parum consultum putarit Hieronymus, si tantum Latine verteret, non autem novum fere ex integro repararet. Profectus, quem in Hebraicis litteris fecerat, specimen atque experimentum hoc fuit, quod hac nimirum de causa hortatu fratrum Lupuliani (vel Lupuli, ut libri alii praeferunt) et Valeriani scribendum suscepit, rei ipsius utilitate commotus, et quo fecisse se aliquid gloriatur, quod a Graecis quoque appetendum esset. Ut enim plerasque omnes quae in Graeco exemplari habebantur etymologias nominum retinuerit, ne Graecis quidem exceptis aliquot nominibus, praepostera olim cura intrusis: saepius tamen de suo alias addidit, et eas quae subabsurdae viderentur, et contra linguae Hebraicae ingenium, violenta interpretatione explicari, professus est. Librum itaque nunc suum vocat, nunc Philonis, vel Origenis, et quaedam se alicubi ait in libro Nominum Hebraicorum reperisse, quae minime in hoc suo leguntur.

Editionis honorem subsecutae sunt Quaestiones Hebraicae in Genesim, novum plane opus; et tam Graecis quam Latinis prorsus antea inauditum, quo id sibi proposuit, ut vel eorum, qui de libris Hebraicis varia suspicabantur, errores refelleret, vel ea quae in Graecis et Latinis codicibus scatere vitiis videbantur, auctoritati suae redderet. Ejusmodi quaestiones in caeteros quoque libros Scripturae adornare in animo habuit, fortasse etiam adorsus est: id quod subinde innuit ipse, ut quum de re quadam locuturum se recipit, cum Quaestiones in Josue explicabit. Sed quemadmodum in Generali Praefatione ostendimus, aut nequaquam postea perfecit quae ad rudem earum contextum informaverat, aut quod propius ad fidem videtur, mutato consilio, cum deinde Commentarios elaboraret, liciis illis quae tumultuario congesserat, utiliter usus est: vel denique quidquid illud erat operis, intra domesticos parietes cohibuit. Certe non alias praeterea Quaestiones Hebraicas in suorum Catalogo operum, quem post ferme biennium scripsit, quam istas in Genesim recenset, ac recipit in foetuum suorum censum. Postremo loco Librum de Locis vulgavit, quem Graece praescriptum ab Eusebio in Latinum transtulit, alicubi etiam mutavit, et nonnihil auxit, ut ex Graeci textu, quem e Hieronymianae interpretationis regione edidimus, collatione perspicuum est. Hanc libertatem ita ipse excusat in Praefatione, Semel enim et in Temporum libro praefatus sum, me vel interpretem esse, vel novi operis conditorem. 0072 Opposuit vero interpretationem hanc suam alteri, quam quidam vix primis imbutus litteris edere ausus fuerat, ut ex comparatione utriusque prudens Lector judicium faceret.

III. His Didymi librum in Catalogo subnectit, quem in annum jam quintum premebat, ex quo illum Romae, cum Damasus adhuc in vivis ageret, sive anno 384, ut suo loco monuimus, ad finem vergente coeperat interpretari. Resumit eum itaque in manus et sive secundis curis totum recognoverit, sive reliquam modo partem, quam praetermiserat, in Latitinum verterit, eum sane diutius latere intra cellulae suae parietes minime passus est, sed honori, ut ipse loqui amat, editionis, hoc scilicet 389 anno ad finem properante, permisit, et Pauliniano fratri suo dedicavit. Rem totam narrat ipse in Praefatione: Cum in Babylone, inquiens, versarer, et purpuratae meretricis essem colonus, et jure Quiritum viverem, volui garrire aliquid de Spiritu Sancto, et coeptum opusculum ejusdem Urbis Pontifici dedicare. Tum paucis interjectis de odio, quo apud Romanos laboravit, Illico ego, subdit, velut postliminio Jerosolymam sum reversus, et post Romuli casam et Ludorum Lupercalia, diversorium Mariae et Salvatoris speluncam adspexi. Itaque, mi Pauliniane frater, quia supradictus Pontifex Damasus, qui me ad hoc opus primus impulerat, obdormivit in Christo, tam tuo, quam venerabilium mihi ancillarum Christi, Paulae et Eustochii nunc adjutus oratu; canticum quod cantare non potui in terra aliena, hic a vobis in Judaea provocatus immurmuro . . . Et ut Auctorem titulo fatear, malui alieni operis interpres existere, quam (ut quidam faciunt) informis cornicula, alienis me coloribus adornare. Quibus postremis verbis, maxime vero his quae subsequuntur, S. Ambrosium suggillari contendit Ruffinus, eaque de caussa criminationem in Hieronymum gravissimam intentat. Dictum aliis ea de re, et nobis suo loco.

IV. Succedunt Homiliae trigintanovem Origenis in Lucam, quas persuasum est doctis viris fuisse ante ab eo redditas Latine, quam Hebraicas in Genesim Quaestiones, et Librum de Locis ederet, eoque magis ante eum quem modo recensuimus, Dyolimi de Spiritu Sancto Tractatum. In quam sententiam locuples quidem eos adduxit S. ipsiusmet Patris in Praefatione ad Homilias illas locus: Praetermisi paululum Hebraicarum Quaestionum libros, ut ad arbitrium vestrum lucrativis operis haec qualiacumque sunt, non mea sed aliena dictarem. Verum valde ego aliter sentio, et perperam accepisse eos mentem S. Doctoris, sensumque ejus verborum, autumo. Neque enim Quaestionum in Genesim, sed ἁπλῶς Quaestionum libros se ait intermisisse: multoque probabilius est, et par credere, de aliis cum loqui, quas in reliquos Scripturae libros parabat (et semel tunc interceptas, postea, ut diximus, omnino praetermisit) quam de singulari in Genesim libro, quem tota rerum series, et quem tenet ordo in Catalogo, perfectum jam antea, ac publici juris factum, persuadent. Quod si verum est, ut 0073 veri speciem omnem habet: has anno demum 390 ex Graeco in Latinum convertendas Homilias susceperit. In Praefatione ad Paulam et Eustochium quemdam quem istae legerant, nec satis tamen probaverant, Lucae interpretem S. Pater suggillat: eumque S. Ambrosium esse, qui ante ferme quadriennium suos ediderat Commentarios in Lucam (Invect. II) , Ruffinus contendit. Et probare etiam tum ex eo nititur, quod nullus ex Latinis ad id usque temporis praeter Ambrosium in Lucam scripsisset, tum quod ipsiusmet Epistolam Hieronymi proferre posset, in qua hoc ipsum de aliis excusans, in illum convertit suspicionem. Sed neque hanc Epistolam, quod secretiora quaedam alia contineret, Ruffinus in vulgus edidit, aut quisquam vidit, ut ex ea disputare liceat: neque homini plusquam Vatiniana odia in Hieronymum exercenti, facile erit qui hac in re fidem adhibeat. Caetera quae ejusdem calumnias spectant, quas in hanc instruit Homiliarum Origenis Latinam interpretationem, satis abunde dispuncta et refutata sunt nobis in Praefatione ad Tomum septimum, quae si tanti sunt, recolas.

V. Paulo post, hoc tamen, ut videtur, anno elucubravit S. Pater eos etiam quos pone subdit in Psalmos a decimo usque ad decimum sextum Tractatus septem. Docti viri, de quorum numero Sixtus Senensis et Daniel Huetius, non alias praeterea existimant fuisse, quam totidem Origenis Homilias, quas de Graeco in Latinum transtulerit. Nobis hac de re nihil pro certo affirmare placet, maxime cum tota elucubratio illa desideretur, ex qua sumere in alterutram partem argumentum liceret. Quin potius si quid conjicere ex modo, quo ab ipso recensentur, licet, malim ego primogenitos foetus S. Doctoris existimare: tametsi maximam partem ex graecis Scriptoribus atque Origene praesertim, ut in more positum tunc illi erat, desumptos, ultro etiam fatear. Porro cur interciderint, aut certe neque integri superent, neque eo cultu, ut ab aliorum interpolationibus internosci queant, caussam addidimus in Admonitione ad Breviarium in Psalmos, quod Septimo Tomo Appendicis loco subnectimus.

VI. Videtur, his absolutis scriptionibus, aliquandiu sibi silentium imposuisse S. Pater: Silere quippe, ait, me fecit, cui meus sermo supplicium est (Prolog. ad Vit. Malchi). Sed graviorem interim, ac longioris multo operae scriptionem animo jam parabat, universam, videlicet, rerum Christianae historiam, literis consignare. Scribere enim, inquit, disposui (si tamen vitam Dominus dederit: et si vituperatores mei saltem fugientem me, et inclusum persequi desierint) ab adventu Salvatoris usque ad nostram aetatem, id est ab Apostolis usque ad nostri temporis fecem, quomodo et per quos Christi Ecclesia nata sit, et adulta, persecutionibus creverit, et martyriis coronata sit: et postquam ad Christianos Principes venerit, potentia quidem et divitiis major, sed virtutibus minor facta sit (Ibidem) . Porro elucubrarit nec ne postea istud operis, dubitatum est inter eruditos, etsi enim ad nos nihil ejusmodi 0074 pervenerit, neque ulla unquam ejus apud antiquos vola sit aut vestigium, affirmare tamen videtur ipsemet, idque post annos admodum decem, Libro I. contra Ruffinum, ubi se ait Ecclesiasticam Eusebii historiam (quam suae potuisset inserere) in Latinum transtulisse. Laudavi, inquit, Eusebium in Historia Ecclesiastica, in digestione Temporum (haec est Chronici versio) in descriptione Terrae Sanctae (haec Libri de Locis est) et haec ipsa Opuscula in Latinum vertens meae linguae hominibus dedi. Verum aliam nos ad eum locum innuimus fuisse S. Doctoris mentem, quam vulgo intelligitur, ac primo statim obtutu apparet: atque ita haec diximus accipienda verba, ut illud unice ad Ecclesiasticam historiam referatur, quod ait, laudavi: ad reliqua autem duo opuscula alterum, quod suae linguae hominibus dederit, spectet. Quae quidem genuina etiamnum sensus ejus explicatio videtur, et quae aliis ejusmodi apud eum exemplis, si res ferat, comprobari facile possit. Si cui tamen minus arrideat, ita etiam existimare liceat, eam innui Eusebianae historiae partem, haud equidem magnam, sed tamen Eusebii κατά λέξιν, quae Scriptores Ecclesiasticos recenset, et Noster suo de Viris Illustribus libro Latine redditam de verbo ad verbum inseruit. Certe qui elucubratam revera ab eo historiam universam Ecclesiasticam putant, longius a veri specie omni aberrant.

VII. Sed utique cum primum silere desiit, anno ut videtur 391, Malchi Captivi Monachi, et Beati Hilarionis Vitas conscripsit, quas in Catalogo, uno, ut ita dixerim, spiritu recensens, ita connectit. Et priorem quidem historiam, ut suo loco diximus, Maroniae in Syria ab ipsius Malchi ore exceperat: alteram ab Aegyptiis monachis enarratam digessit. Addit qui Vitae Patrum Liber inscribitur, Asellae fuisse Auctore ab ipso nuncupatam: cujus tamen rei, neque in editis in manu exaratis Hieronymianis codicibus vola est aut vestigium. Quod unum prodit S. ipsemet Pater, hanc Sophronius in Graecum eleganti sermone transtulit: ex eoque Vossium falli, perspicuum est, qui in Opere de historicis Graecis, Sophronium vitae Hilarionis Auctorem, non interpretem facit.