Epistolae IV. Classis Quas Hieronymus Ab Ineunte Anno 401. Usque Ad 420. Suae Scilicet Vitae Finem Scripsit.

LXXVII

LXXVII XCVI. Scripta ac Latine reddita an. 401.—Epistolarum quartae hujus Classis ordinem ducit isthaec paschalis Theophili epistola contra Origenem, illiusque discipulos, quam Hieronymus Latine explicavit. In ejus calce XIX. die mensis Pharmuti Pascha denuntiatur, quod manifesto annum spectat 401, ut optime a Card. Norisio notatum est. Ea nempe Pharmuti dies apud Latinos XIV. Aprilis respondet; ut enim S. Ambrosius epist. ad Episcopos per Aemiliam verissime tradit, Pharmuti, qui primus apud Aegyptios est mensis, incipit VI. Calendas Aprilis, et finitur VII. Calendas Maii: Ea vero die Aprilis XIV, an. 401, in Ecclesia Romana paschale festum celebratum est, Cyclo Solis XVIII. Lunae III. lit. F, quod post Norisii argumenta in dubium revocare non liceat. Quamobrem Martianaei, aliorumque Editorum, qui harum epistolarum ordinem invertunt, eamque priori loco censent, quae anni insequentis 402, paschalem cyclum denuntiat, nobis error fuit emendandus, quem et paschales characteres, qui certissimi annorum indices sunt, et Mediolanensis Ms. unde inedita origenianae causae monumenta mutuati sumus, apprime cavent. Nihil vero dubium est, hanc LXXVIII ab Hieronymo hoc ipso anno Latinis auribus fuisse donatam, quod ex tertio ejusdem in Ruffinum libro, ubi eam Synodicae interpretationi subnectit, aliisque passim testimoniis plane compertum est.

XCVII et XCVIII. Scriptae an. 402.—Simul prodierunt, atque invicem junctae sunt duae istae epistolae, quarum priore paschalis interpretationem Pammachio ac Marcellae inscribit, ut anno praeterito fecerat: Accipite, inquit, graecam, et latinam etiam hoc anno epistolam, ne rursum haeretici mentiantur a nobis pleraque vel addita, vel mutata; et paulo infra, Si quid autem hic minus adversus Origenem dictum est, in praeteriti anni epistola continetur. Satis vero elucet epistolae aetas, cum Beatum Anastasium Papam haereticos persequi dicit, eique multos imprecatur annos, ut haereseos rediviva plantaria per illius studium longo tempore arefacta moriantur. Etenim Anastasii obitus, ut serius protrahi possit, huic anno 402. Aprilis 27, consignandus est, quod Prosperi, et Marcellini Comitis chronica, tum vetera pleraque Martyrologia. testantur. Quod autem primo vere alexandrinas opes, nempe Theophili alteram paschalem se dicit transmittere; non de alia paschali loqui constat quam LXXIX subnexa, quae nimirum, ut Hieronymus notat, in quatuor partes dividitur, quarum prima fideles hortatur ad paschalia festa sanctissime celebranda, altera Apollinarii discipulos, tertia Origenem impugnat, ac tandem haereticis ad poenitentiam invitatis, Pascha undecima die mensis Pharmuti denuntiat: quod perinde est Latinis, ac VIII. Idus Aprilis; quae sane die, an. 402, cyclo Solis XIX. Lunae IV. lit. E in romana Ecclesia Dominicum Pascha peractum est.

XCIX et C. Scriptae an. 404.—Heic semel, ut paschales epistolae, quae ejusdem argumenti atque auctoris sunt, sibi continuo succedant, temporum ordinem antevertimus: quae enim sequuntur duae ad annum pertinent 404, post S. Paulae obitum, qui ejus anni VII. Calendas februarias contigit. Nam, ita, inquit Hieronymus in priore ad Theophilum n. 2. Sanctae ac venerabilis Paulae confectus sum dormitione, ut, absque translatione hujus Libri (puta paschalem epistolam) usque in praesentiarum nihil aliud divini Operis scripserim. Prodierunt autem simul una, tum illa ad Theophilum, qua ad eum Paschalis interpretationem direxit, suique in eo opere Latinis auribus donando laboris rationem reddit; tum ipsa Alexandrini Pontificis paschalis epistola, quam latine explicatam simul ad eumdem misit, ac prioribus litteris copulavit. Ut vero nulla de epistolarum aetate dubitatio sit, quae plane intelligitur ex Paulae obitu; id ipsum ex paschali charactere certius constabit. Indicitur enim Pascha vigesima secunda die mensis Pharmuti, hoc est apud Romanos decima septima Aprilis, qua sane die, Norisio nostro annotante, anno bissextili 404. Pascha celebratum fuit, cyclo Solis XXI. Lunae VI. lib. C. B.

CI et CII. Scriptae circ. an. 402.—Benedictini Monachi quibus acceptam referimus S. Augustini editionem, has duas epistolas in annum conferunt 402, his ducti conjecturis, quod nimirum scriptae sint post Pauliniani regressum ex Occidente in Palaestinam; quandoquidem Augustinus ipsum salutat, vicissimque ab ipso per Hieronymum salutatur. Porro, inquiunt, missus Paulinianus a fratre suo Hieronymo in Occidentem anno 398, ut suum commune patrimonium divenderet, de quo Hieronymus in epist. 56, ad Pammachium, non rediit Bethleem, nisi sub finem anni 401. Praeterea Hieronymus Augustino nunc transmittit Apologiam suam adversus Ruffinum, seu primam, seu secundam; cujus verba quaedam profert Augustinus in epist. CLXVI, nu. 15. Certe jam ad Hieronymum Maledicta sua miserat Ruffinus, uti dicitur in hac epist. num. 30, quod quidem fecit ille post Apologiam priorem, sicque occasionem posteriori praebuit, ut ex eadem posteriore Apologia patet, quae Apologia pertinet ad an. 402. Haec Benedictinorum sunt argumenta, quibus ut nihil reponamus, ea tamen quae de Asterio ejus epistolae perlatore subdunt, quaeque inde conjectant, heic loci omittimus, quod alio sensu, atque ordine constituenda censeamus, atque explicanda.

CIII. Scripta an. 403.—Hanc, ut supra monuimus, LXXX Hieronymi ad Augustinum epistolam Benedictini ante sex annos datam putant, nempe 397, cujus sententiae isthaec afferunt argumenta. Asterium hypodiaconum, qui superioris Hieronymi epistolae portitor fuerit, atque in hac ipsa statim initio laudatur, bis volunt ex Oriente in Africam, et e contra ex Africa in Orientem navigasse; quippe epistolam, quam hic Hieronymus recolit a se anno superiori eidem Asterio commendatam, in qua promptum redderet salutationis officium, minime induci possunt, ut credant eam ipsam esse, quam modo expendimus, et cujus initium est, In ipso profectionis articulo sancti filii nostri Asterii Hypodiaconi. Praeterea, cum heic significet Hieronymus se in monasterio constitutum, nihilominus variis hinc inde fluctibus quati, post annum 397, haec scribi potuisse non putant, sed antequam ille cum Joanne Jerosolymitano rediisset in gratiam; quod minime legerint ipsum ab illa reconciliatione usque ad persecutiones in eumdem a Pelagianis concitatas, occasionem ita conquerendi habuisse. Proinde istas, de quibus agimus Hieronymi litteras, quas tertias earum, quae Augustino inscribuntur, nos ducimus, illi secundas faciunt: de primis enim, quae interciderunt, et quibus Augustinus respondit Habeo gratiam quod, etc., nullum utrimque est dubium.

Atqui in primis plane commentitium videtur nobis illud Asterii repetitum iter in Orientem ex Africa, cujus nec vola est, nec vestigium in Hieronymi, aut Augustini epistolis, imo una tantum vice susceptum ex iisdem est intelligere: Quod suapte etiam natura verosimillimum est. Deinde, quod promptum salutationis officium appellet Hieronymus, superiorem epistolam adeo non incongruum est arbitrari, ut non aliis verbis satis convenienter eam potuisset recolere: haec siquidem et brevior est, et Hieronymi undequaque amorem spirat in Augustinum. Vide, inquit, quantum te diligam, ut ne provocatus voluerim respondere, nec credam tuum esse, quod in altero forte reprehenderem. Sed, quod summa argumenti est, ideo promptam salutationem vocat, quod eodem temporis articulo data est, quo sibi redditae sunt Augustini litterae, In ipso, inquit, profectionis articulo sancti filii nostri Asterii Hypodiaconi necessarii mei, Beatitudinis tuae litterae ad me pervenerunt. Illud quoque optime quadrat, quod ait Hier. variis hinc inde se fluctibus quati; erat enim Jerosolymis eo tempore, cui nos epistolam consignamus, Ruffini factio: erant Origenistae, qui Hieronymum qua maledictis, qua calumniis, aliisque persecutionibus impeterent, et sic conquerendi S. Patri occasionem darent. Nulla igitur causa cum sit, qua alio torquere Hieronymi verba debeamus, eumque ordinem, quem sponte indicant pervertere, hanc epistolam superiori subnectimus, atque anno insequenti 403, tribuimus, quod a se ab eo tempore datam primo statim verbo profiteatur.

CIV. Scripta eodem an. 403.—Illud, ex hujus epistolae toto contextu liquet, Hieronymi litteras tum illas superioris anni Asterio commendatas, tum recentiores LXXXI a Praesidio deferendas, nondum Augustinum accepisse, cum arrepta occasione Cypriani Diaconi peropportuna, hanc ejus diligentiae, ac fidei commisit. Quippe, inquiunt doctissimi editores Benedictini, de illius cum Ruffino discordia nullum verbum facit; aperitque etiam hic libere quid de illius in libris Veteris Testamenti ex Hebraeo vertendis labore sentiat, haudquaquam id facturus non sedato in primis Hieronymi animo, si eum prioribus epistolis suis commotum, offensumque fuisse intellexisset. Rursus tres simul alias Epistolas antehac scriptas jungit, quarum posteriores duas, nempe LXVII et CI quod crederet ad Hieronymum non pervenisse, priorem vero LVI quod minime perlatam fuisse sciebat. Hinc porro conficitur ex rerum serie, quam exposuimus, ad an. 403 ipsam, de qua agimus epistolam pertinere.

CV. Scripta eodem an. 403.—Respondet Augustini litteris, non iis quidem per Cyprianum allatis, sed duabus, quae sibi paulo ante redditae fuerant, nimirum LXVII et CI ut ex num. 4 intelligitur, ubi quaedam de verbo repetit ex iisdem epistolis superiore anno sibi directis; unde haec ipsa facile ad hunc annum 403 videtur referenda. Quod rursum facile conficitur ex num. 1, ubi Augustini epistolam LXVII, de qua heic expostulat, ante hoc ferme quinquennium in insula Adriae dicit inventam fuisse a Sisinnio, quod nos circa an. 398 ostendimus contigisse. Addunt saepius laudati Benedictini Editores, e quibus haec fere sumpta sunt, Hieronymum partim quidem superioribus epistolis respondere, sed partim etiam alteri, quae minime reperitur, in qua nimirum Augustinum significabat epistolam quamdam, cui responsum flagitabat, a se primum Profuturo traditam, secundo missam fuisse per quemdam alium, atque hunc maris timuisse discrimina, et navigationis mutasse consilium. Tum subdunt, istud tamen rescriptum suum Hieronymum non misisse ante Cypriani reditum, qui simul et illius perlator fuit, juxta epistolam Augustini heic CXVI num. 30, et alterius Hieronymi CXII scriptae exeunte anno 404. vel serius.

CVI. Scripta forte an. 403.—Eximia isthaec ad Sunniam, et Fretelam epistola inter illas computari solet, quarum aetas minus comperta est, ac certo tempori non affiguntur. Secus videtur nobis, et notas minime obscuras invenisse credimus, quibus illam ad annum 403 referre nec incommodum sit, nec difficile. Illud primum in confesso est, quod probe etiam notatum est Martianaeo, nunquam Hieronymum luculentissimam hanc epistolam silentio fuisse praeteriturum, si illam tum temporis elucubrasset, cum adversus Ruffinum pro se scriberet Apologiam. Cum enim id maxime per calumniam objiceret presbyter Aquileiensis, in suggillationem LXX. Interpretum susceptam ab Hieronymo Instrumenti veteris translationem, vix credi potest Hieronymus, ut adversarii LXXXII calumniam retunderet, hinc inde exempla emendicare voluisse, atque hanc unam epistolam silentio premere, qua continuo LXX. Interpretes bene audiunt, et qua omnium luculentissimum pro se testimonium adducere potuisset. Nondum igitur eam adornaverat: quae proinde post medium anni 402, cui posterior Hieronymi Apologia tribuitur, statuenda est. Sed rursus post insequentem annum 403 non videtur differenda; siquidem haud fallimur, cum in hujus anni epistola CVII ad Laetam mox subnectenda, eam memorari nobis persuasimus. Ibi Hieronymus quae christianae Religioni tunc temporis accessissent incrementa enumerans: De India, inquit, Perside, Aethiopia, monachorum quotidie turbas suscipimus: deposuit pharetras Armenius, Hunni Psalterium discunt, etc., quibus postremis verbis non alios, quam Sunniam ac Fretelam Hunnos, sive Hunnis finitimos credimus indicari, quos modo his, de quibus agimus litteris, Psalmos docuerat, eorum variantes lectiones graecas atque latinas propius ad hebraicam exigens veritatem. Cur enim, nisi eam epistolam in animo habuit, eamque scripto notat, Psalterium his tribuit, eoque illos dicit dudum eruditos, et non potuis depositas sagittas, et bellicosa pectora in mansuetudinem christianam conversa, aliaque id genus, quae eorum ingeniis aptari magis viderentur? Cum vero illa ad Laetam epistola an. 403, ut mox ostendemus, ante obitum Sanctae Paulae omnino sit collocanda, qui anni 404 septimo Calendas februarias contigit; isthaec ad Sunniam ac Fretelam, quae illam praecessisse intelligitur, ad superiorem annum 403 post exaratos contra Ruffinum apologeticos libros referri per quam commode poterit.

CVII. Scripta an. 403.—Si, quae modo exposuimus ad consignandam huic anno epistolam ad Sunniam ac Fretelam, legitima sunt, isthaec ad Laetam, quae post aliquot saltem ab ea menses dictata est, ad anni finem spectabit. Certe ad insequentem 404 transferri nequaquam potest; quandoquidem heic passim meminit Paulae Matris, quae adhuc vitam ageret, ac posset neptem suam, Laetae filiam gremio fovere, ac tenellum animum ad virtutem efformare; cum illam constet hujus initio anni obiisse. Neque obscurior ea nota est, qua num. 2. Getarum rutilum, ac flavum exercitum tradit Ecclesiarum circumferre tentoria, et ideo forsitan contra nos aequa pugnare acie, quia pari Religionem confidunt. Etenim Gothi, quos Getas vocat, cum ab anno 400 in Italiam irrupissent, post biennium Arcadio V et Honorio V Coss. contra Romanum exercitum fortiter aequa acie dimicarunt: quod Prosper in chronico Adversus Gothos dixit, vehementer utriusque partis clade Pollentiae fuisse pugnatum. Quod Hieronymus praelium satis aperte respicit, scribens insequenti anno 403

CVIII. Scripta anno 404.—Dolorem, quo ob dormitionem S. Paulae conficiebatur, ut sibi, atque Eustochio solaretur, hanc de ejus laudibus, ac vita epistolam ad duas lucubratiunculas dictavit, quod post LXXXIII paucos menses ab ejus morte fecisse, facile ex tota orationis serie colligitur. Quo vero tempore illa e vivis excesserit, his sub epistolae finem notis exposuit. Dormivit sancta ac beata Paula septimo Calendas februarias, tertia Sabbati post solis occubitum. Sepulta est quinto Calendas earumdem, Honorio Augusto sexies, et Aristaeneto Consulibus: nimirum an. 404.

CIX. Scripta eodem an. 404.—Biennio antequam contra Vigilantium tractatum ex proposito elucubraret, hanc a se datam epistolam ad Riparium Tarraconensem ipse in eo Libro testatur Hieronymus, ubi de vigiliis, inquit, et pernoctationibus in Basilicis Martyrum saepe celebrandis, in altera epistola, quam ante hoc ferme biennium, Sancto Ripario presbytero scripseram, respondi breviter. Eum vero tractatum, ut ipse notat, dictavit, festinante admodum fratre Sisinnio, et propter Sanctorum refrigeria ad Aegyptum ire properante. Qui Sisinnius partim ex praefatione secundi libri Commentariorum in Zachariam, partim ex alia tertii libri in Amos, intelligitur an 406 festinasse ire in Aegyptum, cum Commentarios in eumdem Zachariam Exuperio Tolosano deferendos a sancto doctore accepisset, quos ipse eodem anno 406, qui sexti consulatus Arcadii Augusti, et Anicii Probi fastis nomen imposuit, a se testatur elucubratos. Igitur subductis rationibus haec ad Riparium epistola, quae ante ferme biennium data est, ad annum spectat 404.

CX. « Scripta circ. an. 404.—Haec de epistolae hujus aetate disserunt Benedictini. «Post Cypriani profectionem in Palaestinam, cum Augustinus reddita sibi per Asterium epist. heic CII sentiret Hier. non nihil offensum suis litteris, quas per Italiam sparsas fuisse, nec tamen ad ipsum, cui scriptae erant, perlatas querebatur; non distulit, quin continuo hanc epistolam rescriberet, ubi dum ejus querelis facere satis studet, testatur se Apologiam adversus Ruffinum accepisse, aitque se illius inter eos enatae dissensionis exemplo territum, cum quaedam ad se in Hieronymi epistola legeret ipsius indignationis indicia. Itaque pertinet haec epistola ad an. circiter 404, quo jam annum aetatis quinquagesimum attigerat Augustinus, qui se senem esse profitetur, numer. 5 nequaquam ibi senis nomine (uti interdum solet) notans aetatem ultimam, quae ab anno 61 inchoatur; alioquin remittenda esset epistola ultra an. 414.»

CXI. Scripta eodem an. 404.—Praesidius tametsi in hujus epistolae inscriptione Consacerdos, id est Episcopus appellatur, is tamen omnino videtur esse, quem, ad anni superioris puta initium, Hieronymus Augustino plurimum commendavit epist. CIII., eumque Diaconum, ac sibi germanissimum dixit. Ex quo iterum, sed multo magis ex ipsa hac epistola licet intelligere, eam, qua Praesidius Augustino commendabatur, commodius longe a nobis illi 403 tributam, quam vulgo fit 397. Haec interim, de qua agimus, ut optime Benedictini adnotarunt, data est occasione superioris epistolae, quam per Praesidium Hieronymo mitti, imo etiam Hieronymum per ejus litteras sibi placari postulat Augustinus; unde ad idem tempus, LXXXIV seu an. 404 facile pertinere intelligitur.

CXII. Scripta circ. fin. an. 404.—Benedictini ad hunc modum de hujus epistolae epocha argumentantur. «Cypriano in Africam revertenti, duas ad Augustinum epistolas, scilicet heic CV et hanc ipsam CXII dedit Hieronymus, juxta epistolam Augustini heic CXVI, n. 36. In hac CXII respondet tribus ex allatis sibi per Cyprianum epistolis, scilicet LVI, LXVII. et CIV. Nihil vero de CX, dicit, quam haud dubie nondum acceperat. Scribebat ergo versus finem anni 404. Certe non citius; quandoquidem jam exauctoratus erat Joannes Chrysostomus, ut non obscure significat in hac ipsa n. 6.»

CXIII. Latine reddita et CXIV. Scripta an. 405.—Id certis argumentis in Notis constituimus de hisce epistolis, ut non una, quemadmodum hactenus obtinuit, sed duae sint habendae, quarum altera potiore sui parte truncata, Hieronymum habuerit interpretem, altera, quae integra visa est, eumdem praeferat auctorem. Hinc porro utramque sub idem tempus e S. Doctoris calamo profecisse colligimus, quod in altera, sive CXIV qua theophilensem librum cum praefixa sua epistola, cujus breve istud fragmentum superest, ad Theophilum remittebat, impedimenta in illo opere interpretando causatur, quae sunt Isaurorum repentina eruptio, Phoenicis, Galileaeque vastitas, asperitas hyemis, ac fames intolerabilis. Haec vero annum denotant 405 quo Isauri, vastatis Phoenicis, Galileaeque regionibus, terrorem Palaestinae, ac praecipue Jerosolymae intulerunt; unde et tames intolerabilis orta est. Hyems quoque hujus anni in aliquot jam exauctorati Chrysostomi litteris, solito asperior dicitur. Exinde autem Hieronymi epistolas ad ejus anni fere medium deduci praestat, quod ubi dilationem suam in convertendis Theophili scriptis excusat, se dicit diebus sanctae Quadragesimae gravissimo languore correptum pene mortis limen fuisse ingressum. Vid. Notas ad easdem Epist. CXIII et CXIV.

CXV. Scripta eodem an. 405.—Epistolae tempus Benedictini Editores ita investigant. «Hanc Hieronymus per Firmum transmittit, excusans quod ab Augustino provocatus, compulsusque ad respondendum, id demum fecerit vel invitus, scilicet epist. CXII. quae idcirco pauco tempore istam CXV. praecesserit. Suspicatur quoque Augustinus in subsequenti epistola num. 1. Hieronymo, priusquam hanc ad ipsum dictaret, redditam fuisse epistolam suam CX. Haec igitur non temere ad an. circiter 405. revocatur.»

CXVI. Scripta sub idem tempus.—«Denuo Benedictini, Lecta, inquiunt, superiore epistola, mox hanc CXVI. ad Hieronymum rescripsit Augustinus, qua tum isti postremae per Firmum allatae, tum alii duabus, quas Cyprianus retulerat scilicet CV. et CXII. respondet.»

CXVII. Scripta forte an. 405.—Hujus meminit in libro contra Vigilantium, quem nihil dubitandum ad annum 406. pertinere. Ne, inquit, rursum malignus LXXXV Interpres dicat, fictam a me materiam, cui rhetorica declamatione respondeam, sicut illam, quam scripsi ad Gallias Matris et Filiae inter se discordantes. His porro recentissimum opus designari, et quod pauco sane tempore ab illo contra Vigilantium scripto distaret, conjecimus: ut quid enim veterem calumniam tum demum commemoraret? Forte etiam malignus interpres Ruffinus fuerit, qui cum in libris Invectivarum nihil hujusmodi Hieronymo objecerit, de ore postea detraxisse putandus sit: quae conjecturae annum facile 404. aut sequentem 405. designant.

CXVIII. Scripta an. 406.—Juliano, ut saeculo ponitus vale dicat, proponit imitandos Sanctum virum Pammachium, et ferventissimae fidei Paulinum presbyterum, qui non solum divitias, sed se ipsos Domino obtulerunt. Hinc probe conficitur, neque ante annum 397, aut 398. quo Pammachius monasticam vitam, post Paulinae uxoris obitum, amplexus est; neque post 409. quo Paulinus assumptus est ad Episcopatum, epistolam recensendam. Interim cum inter Juliani tentationes commemoret, Vastationem totius barbaro hoste Provinciae, et in communi depopulatione privatas possessionum ejus ruinas, abactos armentorum, ac pecorum greges, vinctos occisosque servulos, atque alia hujusmodi, annum innuere 406. quo haec scriberet, haud obscure intelligitur. Eruptio enim Barbarorum, quae illas regiones pervasit, haud alia putanda est, quam illa, quae ad an. 405. Stilichone II. et Anthemio Coss. contigit sub Rhadaguiso, quemadmodum in Prosperi chronico consignatur. Igitur ad insequentis anni 406. si mavis etiam finem, non incongrue ipsa haec epistola revocatur.

CXIX. Scripta sub fin. anni 406.—Sisinnium Monachum qui tum aliorum, tum Minervii et Alexandri quaestiones ad Hieronymum detulit, hoc anno 406. legaverat in Orientem sanctus Exuperius Tolosae Episcopus cum ingenti pecunia, ut Monachorum Palaestinae atque Aegypti inopiae subveniret, ut constat ex praefatione Commentariorum in Zacchariam. Pervenit Bethleem ultimo jam autumni tempore, quod ex laudata praefatione compertum est, ac traditis Hieronymo litteris, quod ex hac ipsa, de qua agimus epistola n. 1. liquet, moraturum se ibi usque ad diem Epiphaniorum promiserat: quo largissimo, subdit Hieronymus, spatio, singulis me responsurum putabam; cumque furtivis noctium lucubratiunculis ad plerosque dictarem, et expletis aliis, me ad vestram, Minervii scilicet et Alexandri, quasi difficillimam reservarem, subito supervenit asserens se illico profecturum. Nihil itaque dubitandum ante Epiphaniorum dies, atque adeo ante Januarium insequentis anni mensem, coactum Hieronymum propere respondere, ipsamque epistolam decembri hujus anni 406. commodissime tribui.

CXX. et CXXI. Scriptae sub idem tempus.—Vastitatem a Gothorum, Wandalorumque irruptione Galliis illatam, quae sub exitum anni 406. contigit, nusquam his litteris Hieronymus memorat, quam tamen minime silentio praeteriisset, si post eam cladem, qua Aquitaniae, Narbonensis, aliarumque Provinciarum LXXXVI urbes foris gladius, atque intus fames vastabant, scripsisset. Quippe Hedibia ex illis erat regionibus, quod primis statim hujus epistolae verbis compertum est. Alia ex parte quaestiones, quas enodandas haec proposuerat, per eumdem Apodemium delatae sunt ad Hieronymum, per quem, ab iisdem, ut videtur, Galliae finibus, Algasia suas ad eumdem sanctum Doctorem deferendas commendaverat, quod ex utriusque epistolae initio constat. Sub idem itaque tempus etiam utramque Hieronymi responsionem datam fuisse, pronum est credere, et forte per eumdem quoque Apodemium, dum in patriam regrederetur. Quod ut verosimillimum sit, posterior ista ad Algasiam, nec ipsa Wandalorum meminit, et tamen certo certius, non nisi post anni 406. aliquot saltem menses data est. Cum enim quaestion. X. Rempham mentio incidisset, De eo, inquit, in Propheta Amos plenius disseruimus. Et porro nihil est dubitandum hoc eodem anno, qui sexti Consulatus Arcadii Augusti, et Anicii Probi fastis nomen imposuit, eos Commentarios elucubratos. Igitur sin minus ad anni hujus finem, cujus ultimo pene die in Gallias exercitus Barbarorum irrupit, hae duae simul junctae epistolae referendae sunt, hac poterunt ratione ad anni insequentis 407. initium deduci, ut nondum Hieronymus tam longe dissitae regionis cladem audiverit, cujus tamen fama orbem cito pervasit.

CXXII. Scripta an. 407.—Haec demum epistola, quam ideo ad an 407. distulimus, Barbarorum in Gallias irruptionem ac vastitatem Hieronymus memorat. Ut nempe Rusticum, ad quem litterae destinantur, Artemiae conjugis suae conversae exemplo ad poenitentiam excitet, moneatque jurisjurandi qua testificatione pollicitus erat, ut conjugem ad sancta transeuntem loca vel statim, vel postea sequeretur, miseram provinciae ejus faciem ob oculos ponit: quae annum 407. ut supra ostendimus, designat. Quod si te, inquit, rei familiaris tenent reliquiae, ut scilicet et mortes amicorum, et civium videas, et ruinas urbium atque villarum, saltem inter captivitatis mala, et feroces hostium vultus, et Provinciae tuae infinita naufragia, teneto tabulam poenitentiae.

CXXIII. Scripta an. 409.—Ut Ageruchiam ab ineundis secundis nuptiis dehortetur, praeter Bigamiae incommoda, ea demum exaggerat, quae ejus temporis calamitates inferebant. Ex his Hispaniae jamjam periturae, et Roma ipsa in gremio suo non pro gloria, sed pro salute pugnans; imo ne pugnans quidem, sed auro, et cuncta supellectile vitam redimens. Quae quidem satis apertae notae sunt anni 409. cum scelere semibarbari proditoris, Stiliconis scilicet a Vandalis prognati, sub finem superioris anni ab Alarico obsessa est Roma, quae, ut salutem utcumque redimeret, barbaro Duci ingentem vim auri appendit.

CXXIV. Scripta an. 409. vel 410.—Prima statim epistolae verba, quo scripta sit tempore, palam faciunt. Ante annos, inquit, circiter decem, Sanctus vir Pammachius ad me cujusdam schedulas misit, quae Origenis περὶ Αρχῶν interpretata volumina continerent, etc. LXXXVII Enimvero Pammachii litteras LXXXIII. quas heic Hieron. recolit, ad an. 399. esse revocandas suo loco ostendimus; atque adeo isthaec ad Avitum, post annos circiter decem data, ad 409. vel ad 410. spectabit.

CXXV. Scripta an. 411.—Non possumus quin ad Ruffinum jam fato functum referamus, quae num. 18, de Grunnio dicuntur in hac epistola: Testudineo Grunnius incedebat ad loquendum gradu, et per intervalla quaedam vix pauca verba carpebat, ut eum putares singultire, non proloqui. Et tamen cum mensa apposita librorum exposuisset struem, etc., ad finem usque ejus numeri. Atque hoc uno quidem argumento infringi putamus conjecturas doctorum hominum, qui an. 406. sine ambiguitate epistolam tribuendam, unamque ex iis esse volunt, quas Sisinnius tunc temporis e Palaestina redux detulit in Hispaniam. Nam quae sub epistolae finem de Exuperio Tolosae Episcopo, ejusque eleemosynis dicit, ad praeteritum tempus spectant, ut eas eleemosynas, quas per Sisinnium Aegypti monasteriis elargiendas transmiserat, heic omnino non indicat, sed alias, quas per id quoque temporis erogaret. Quamobrem, cum palam sit, sub finem anni 410. supremum diem Ruffinum obiisse, quae hic ejus jam demortui fit mentio, cogit ut ad insequentem saltem 411. epistolam deducamus; in quem etiam apprime convenit, quae sub ejus finem exprimitur tristissima illa universi orbis facie, post captam, direptamque Urbem, ut juxta, post miserias ejus temporis, et ubique gladios saevientes, satis dives esset, qui pane non indigeret, et nimium potens, qui servire non cogeretur.

CXXVI. Scripta an. 412.—Cum ad Marcellinum Tribunum in Africam hae litterae datae sunt, in Ezechiel commentarios, ut num. 2. perspicuum est in ipso dictandi exordio Hieron. intermiserat, quod nimium animus ejus Occidentalium Provinciarum, et maxime Urbis Romae vastatione confusus esset. Hoc autem anno cum tres explicasset libros subitus impetus Barbarorum sic Aegypti limitem, Palaestinae, Phoenicis, Syriae percurrit . . . ut vix manus eorum misericordia Christi potuerit evadere. Itaque alio ab eo, quo capta Roma est, anno hae litterae consignandae sunt, quod ipse verbis; hoc autem anno apertissime declarat. Hic vero non nisi alter post Urbis vastationem, nempe 412. commode potest intelligi; quandoquidem Commentarii in Ezechielem, quos eodem hoc anno iterum ab exordio ad tertium usque librum perduxit, in annum insequentem 413. differri non placet. Sentio tamen ex epistola heic 131. n. 8. tum alia Augustini 190. c. 6. num. 20 colligi posse, Marcellinum ab Hieronymo non antea sciscitatum fuisse de animarum origine, quam ab Augustino responsionem hac de re accepisset. Hanc autem responsionem non aliam esse quam ejusdem Augustini ep. 143, quae ad August. mensem anni 412 spectat, atque adeo ad insequentem 413. Hieronymi responsionem videri posse transferendam.

CXXVII. Scripta eodem an. 412.—Post aliquot dies ex quo capta Roma est, direptaque ab Alarico anno 410. puta Septembri mense, Marcella diem obiit, LXXXVIII quod sub hujus epistolae finem copiose Hieronymus narrat. Atqui sub ejusdem initium, quod ab ejus morte huc usque laudibus prosequi Sanctae foeminae memoriam distulisset, et biennium praeterisset silentio, tristitiae incrediblis fuisse causatur, qua se romani imperii captivitas affecerat, imo universus orbis et cladibus afflictus, ut nihil dignum Marcellae laudibus dici tunc posse judicaret. Eo igitur expleto temporis spatio, an. scil. 412 melioribus auspiciis Epitaphium ejus memoriae dedicavit, quod Principiae Virgini inscribit.

CXXVIII. Scripta an. 413.—Pacatulam, quam hisce litteris quas postea lectura esset, erudire intelligit, natam biennio, aut triennio antequam epistolam istam scriberet, satis manifesto indicat sub ejus finem, cum sui temporis deflens calamitates, Orbis, inquit, terrarum ruit . . . Urbs inclyta, et Romani imperii caput uno hausta est incendio: nulla est regio, quae non exules Romanos habeat. Et paulo infra: His Pacatula nostra nata est temporibus: inter haec crepundia primam carpsit aetatem, ante lacrymas scitura, quam risum. Haec vero tristissima rerum facies, quam capta jam Urbe, et romani imperii truncato capite, describit, in alium commodius annum, quam 413 convenire non videtur; nec ipsa itidem infantula, quae ut citius sub idem tempus quo, cecidit Roma, in lucem venerit, ex toto superiori contextu, triennium excessisse credenda sit, quippe quae interim in sinu matris garrula voce balbutiret, nec si modo litterarum elementa cognosceret, ultra aliquid posset, quam syllabas jungere.

CXXIX. Scripta an. 414.—Jam duplicis Praefecturae honorem transegerat Dardanus, cum istas ad eum litteras Hieronymus destinavit, ut sub earum finem perspicuum est. Ac primum ille praefectus Praetorio Galliarum fuit, an. 409 notante Gothofredo Cod. Theod. lib. XII, Tit. 1, de Centurionibus, leg. CLXXI. Rursum vero eamdem praefecturam gessit an. 413, ut ex Tironis Prosperi chronico elicitur, ubi Dardani potissimum industria Jovinum tyrannum, averso ab ejus societate Ataulpho Rege, oppressum tradit: Olympio dorus confirmat. Haec autem satis argumento sunt, scriptam non fuisse epistolam ante an. 414. Sed rursus cum eam primo commentariorum in Jeremiam libro cap. 3 a se nuper editam dicat, isque liber ut serius ad insequentem an. 415 revocari queat, ut suo loco monstramus, palam fit, superiori ipso, nempe 414, prodiisse.

CXXX. Scripta an. 414.—Tribus haud obscuris notis, quo tempore ad Demetriadem scriberet, ipse Hieronymus indicavit. Prior illa est num. 2 ubi se ait occupatum in explanatione templi Ezechielis . . . et in ea parte delubri, id qua Sancta Sanctorum, et Thymiamatis altare describitur, maluisse parumper uti hoc diverticulo, ut de altari transiret ad altare, scilicet Demetriadem. Post nempe an. 414 ad quem usque deduci postremi Commentariorum in Ezechielem tres libri vix possunt, censeri nequaquam debet epistola, quae illis intermissis dictata est. Alteram designat, cum Heraclianum Africae Comitem iis verbis describit, ut LXXXIX omnino post ejus necem loqui perspicuum sit. Quem nescias, ait, utrum avarior, an crudelior fuerit; cui nihil dulce praeter vinum et praetium, et qui sub occasione partium clementissimi Principis, saevissimus extiterit tyrannorum, etc. Hic an. 413 quo Luciani V. Cl. collega in consulatu fuit, sub August. mensem, Novarum, ut ait Prosper, in Africa rerum reus honorem amisit et vitam: ex quo facile est intelligere non ante ejusdem an. 413 finem, quae de nequissimis ejus moribus recitavimus, Hieronymum scribere potuisse. Denique sub epist. finem quae tertia nota est, librum de Virginitate servanda ante annos circiter triginta editum a se notat, qui liber, sive epist. XXII cum ad 384 certis argumentis pertineat, hanc propius docet ad ipsum 414 revocandam.

CXXXI. CXXXII. Scriptae an. 415.—Harum aetatem cum Cll. Benedictinis editoribus ad an. 415 referimus, quod nempe occasione Orosii Presbyteri in Palaestinam hoc anno sub vernum tempus navigantis, prima dictata sit, quod ex num. 2 constat. Orosius enimvero ante mensem Julium convincitur in Palaestinam appulisse hoc anno, quando eo mense hujus anni Jerosolymis in aciem descendisse contra Pelagium disputando, nemo inficiatur. Porro alteram, quam simul perferendam idem Orosius accepit, eodem etiam tempore cum superiore scriptam fuisse indicat non modo Augustinus heic n. 1 et in alia epistola CLXIX, cap. 4, n. 13, et lib. 2, Retract. c. 45, sed etiam Hieronymus rescripto suo, quae heic est epistola CXXXIV.

CXXXIII. Scripta eodem an. 415.—Tempus hujus epistolae Orosius, qui superiores ad Hieronymum deferendas acceperat, in Apologetico cap. 4 non obscure significat. Nam de Jerosolymitano conventu disserens, ac de Pelagii errore, quod homo suis viribus posset mandata Dei custodire, si vellet, Hoc, inquit, Beatus Hieronymus . . . in Epistola sua, quam nuper ad Ctesiphontem edidit, condemnavit; similiter et in libro, quem nunc scribit, collata in modum Dialogi altercatione confutat. Habitus porro est Conventus ille sub Joanne ejus orbis Episcopo, an. 415 sub Julii mensis finem, ut ex eodem Orosio colligere est, qui diem 47 fuisse tunc notat ante primum Encaeniorum diem. Encaeniorum autem dies primus, quod alibi notatum est nobis, erat XIV Septembris, teste Nicephoro, lib. 8, Hist. cap. 10. Jam itaque epistola ad Ctesiphontem, quam nuper datam ante Jerosolymitanum Conventum affirmat, si quis eam malit altius evehere, ad ejusdem anni 415 fortasse initium spectabit, certe diutius illum antevertisse, ut vere dixerit Orosius, nullatenus potest. Nec proinde quemquam movere debet nuperi cujusdam Chronologi opinio, qui eam triennio ante scriptam arbitratur, sive an. 412. quod cum omnium primus scriptis Pelagio occurrisse Hieronymus dicatur, sub ipsis Pelagianae haereseos primordiis id praestitisse videretur.

CXXXIV. Scripta an. 416.—Per Orosium, quem statim impense laudat Hier. quique subvernum tempus an. 416 e Palaestina in Africam regressus est, non immerito XC creditur isthaec epistola Augustino reddita. Certe post absolutos tres Dialogorum libros contra Pelagianos, data est; tertium enim citat n. 1. in quo Augustinum laudasset. Certe, inquit, et in Dialogo, quem nuper edidi, tuae beatitudinis, ut dignum fuerat, recordatus sum. Eos porro libros ex Orosii testimonio intelligimus ad superioris anni 415 posteriorem partem spectare, ipsam vero epistolam, quae nuper ab illis dictata est, non nisi ad proxime insequentem 416 hoc etiam argumento referendam censuimus.

CXXXV, CXXXVI et CXXXVII. Scriptae an. 417.—Harum causam intelligere est ex Augustini libro de Gestis Pelagii sub finem; unde etiam tempus recte colligitur, quo datae sunt. De his autem, inquit, quae post hoc judicium (nimirum Diospolitanae Synodi) ibi a nescio quo cuneo perditorum, qui valde in perversum perhibentur Pelagio suffragari, incredibili audacia perpetrata dicuntur, ut servi Dei, et ancillae ad curam Sancti Hieronymi pertinentes, sceleratissima caede afficerentur, diaconus occideretur, aedificia monasteriorum incenderentur, vix ipsum ab hoc impetu, atque incursu impiorum in Dei misericordia turris munitior tueretur, tacendum nobis potius video, et expectandum quid illic fratres nostri Episcopi de his tantis malis agendum existiment; a quibus eos dissimulare posse quis credat? Haec sane mala hisce epistolis Innocentius execratur. Ex ea autem narratione liquet, post Diospolitanam Synodum, quae an. 415 mense Decembri celebrata est, sequenti anno 416 ab illo perditorum hominum cuneo illata in Hieronymum mala, eaque post aliquot saltem ejus anni menses. Sed epistolas ipsas ad anni 417 succedentis initium deferendas esse ex priore illa, quae est ad Aurelium, cruditi viri, et praecipue Cl. P. Constantius contendunt. Nam Aurelius, qui operam videtur dedisse ut Hieronymi litterae, quae jam interciderunt, ad Innocentium pervenirent, et vicissim ab Innocentio jubetur curare, ut Hieronymo istae reddantur, ille est Episc. Carthaginensis, qui cum Collegis Millevitanae Synodi circa anni 416 finem, ad Innocentium, contra Pelagium, atque Caelestium scribens, Hieronymum a Pelagianorum factione quidquam passum esse ignorabat: ut ex Synodica recte colligitur, ubi Hieronymiani pro catholica fide zeli fit mentio. Rursus vero ex ipso Innocentii ad Aurelium familiari rescripto, omnique ejus Papae epistolarum serie, facinoris tam atrocis notitiam, ante hunc eumdem annum 417 eum colligitur non habuisse: neque adeo ejus litterae, de quibus agimus innotuisse videntur Augustino, qui dum hoc incunte anno librum de Gestis Pelagii scriberet, loco supra citato dixit expectandum quid Episcopi de his tantis malis agendum existimarent, a quibus eos dissimulare posse non crederet. Caeterum cum hoc anno 12 martii die vetera monumenta Innocentii obitum consignent, epistolas Februario mensi, ut citius, deputandas nemo non judicet.

CXXXVIII et CXXXIX. Scriptae circ. an. 417.—Idem facinus ab haereticorum satellitibus Hieronymo intentatum, Monasterii incendium, ac domus XCI eversionem renuntiare nobis hae litterae visae sunt, quas ideo ad idem fere tempus pertinere judicavimus. Indicat in priore, pulsum esse non solum de urbe, sed etiam de Palaestinae finibus Catilinam, quo nomine alium, quam Pelagium innuere voluisse, non est verosimile. Mox sibi dicit melius visum esse locum mutare, quam fidei veritatem, aedificiorumque et mansionis amoenitatem amittere, quam eorum communione maculari, quibus in praesentiarum aut cedendum erat, aut certe quotidie non lingua, sed gladiis dimicandum. In altera etiam, quae est ad Apronium, non tam dolet domum suam secundum carnales opes haereticorum persecutionibus penitus eversam, quam gaudet eam Christo propitio spiritualibus divitiis repleri. Caeterum in Locis Sanctis profitetur quieta esse omnia, et haereticos os impietatis non audere aperire: quae indicio sunt, hanc aliquanto post superiorem tempore, temetsi easdem turbas ac motus denotet, esse collocandam.

CXL. Scripta circ. idem tempus.—Praesenti in Sanctis Locis Cypriano data est, et cum non uno in loco Pelagianum dogma impugnet, non tamen acerbe facit, ut non incongrue liceat argumentari, expulso jam de Palaestinae finibus Pelagio, cum quieta essent omnia, ut in superiori epist. notat, hanc pariter fuisse exaratam. Equidem praeponi biennio posse non inficiamur, antequam violentas in Hieronymum manus haeretici injecissent; sed nemo, speramus, moleste feret, nos aliis ex conjecturis hunc ei locum constituisse, in quem pleraque commodius convenire visa sunt.

CXLI et CXLII. Scriptae circ. an. 418.—Induximus jampridem in animum, non ut vulgo creditur, duas Hieronymi ad Augustinum has esse epistolas, sed unam, cujus post subscriptionem quaedam veluti appendix brevior altera putanda sit. Orationis in utraque brevissima series, scriptiunculae posterioris indoles, maxime vero Ms. Vindocinensis monasterii auctoritas persuasit, ut in Notis diximus ad ipsas epistolas CXLI, et XLII. Unde licet por una recensere tantum non ausi simus, ordinem tamen, quem etiam apud S. Augustinum obtinebant, mutavimus, et nedum ferme decennio disjungi, uno atque eidem tempori utramque volumus consignari. Est autem annus circit. 418. cum de Pelagianorum damnatione in Palaestina, satellitio, et motibus fere loquantur, tametsi XCII sub aenigmatibus, ut est illud captae Jerusalem a Nabuchodonosor, quae Jeremiae nolit audire cosilia: laudent quoque Augustinum, qui contra flantes ventos ardore fidei perstiterit.

CXLIII. Scripta videtur versus finem, an. 419.—Patres Benedictini sic argumentantur de hujus aetate epistolae. Earum quas Hieronymus scripsit, Epistolarum omnium novissimam putat Baronius, remittitque an. 420 in quem Hieronymi obitus, juxta Prosperi chronicum, incidit. Certe quidem Eustochii Virginis dormitio, cujus dolore sese vehementer occupatum testatur heic Hieronymus, non multo ante praedictum annum 420, reponi potest: quandoquidem Palladius Lausiacam historiam an. 419 aut 420, scribens, in vivis eam agere credidit cap. 125. Quod vero ad Epistolae perlatorem Innocentium presbyterum attinet, is an. 419, ad perquirendos Nicaenos Canones missus a Patribus Africanis ad Cyrillum, inde rediit in Africam anno eodem, ante 26 Novembris, ut ex Cod. Can. Eccl. Afric. titulo, c. 137 liquet: eaque, dubio procul, occasione viso Hieronymo, epistolam, de qua agitur, afferendam accepit, hoc ipso anno, non subsequenti. Quippe epistolae initio, cum Hieronymus excusat, quod Innocentius anno praeterito, quasi nequaquam in Africam reversus ipsius ad Augustinum scripta non sumpserit, indicat unam et alteram Innocentii peregrinationem in Orientem: quarum prima, siquidem Innocentius de suo in Africam reditu incertus erat, non eadem est cum illa, quam anno 419, Africanae Synodi auctoritate suscepit. Neque recte Baronius iis ex verbis Hieronymi colligit epistolam anno sequenti a legatione Innocentii datam fuisse.»

CXLIV. Scripta initio an. 420.—Hanc denique Augustini epist. sub anni 420 initium datam inde colligimus, quod num. 1, notet se scribere post quinque ferme annos evolutos ex quo in Orientem miserat librum non praesumptionis, sed consultationis suae ad Hieronymum. Hic enim liber ipsa illa est epistola in recensione nostra 131, per Orosium missa in Palaestinam anno 413, ut ex ejusdem Orosii profectione, atque habita Jerosolymis contra Pelagium disputatione ad eam epist. ostendimus. Si adeo annis 415, alios quinque addas, 420 efficies, cui epistolam consignamus.

Tres reliquae Epistolae, quarum tempus minus compertum est.

XCI

XCI Tres in V Classem distulimus Hieronymi epistolas, quibus neque ex probabili ratione, neque ex eruditorum hominum constanti auctoritate certam temporis epocham assignare fuit expeditum. Prior tamen quae est ad Exuperantium CXLV facilius intelligitur post annum 386 data ex Bethlemi, quam antea e Calcidis eremo. Vide quae in Notis ex Palladio observamus. Post eumdem annum, quae sequitur ad Evangelum XCII CXLVI censeri ex eo velim, quod n. 2 se tradit vidisse Romae, Inter presbyteros, absente Episcopo sedere diaconum. CXLVII. Postrema ad Sabianum iis ascribi temporibus solet, quibus barbari imperii terras invaserant. Certe barbarum maritum ejus, quam Sabinianus corruperat, feminae, eumque militem fuisse indicat num. 11.

XCI Jam itaque in recte ordinandis Hieronymi epistolis, qui maximus ferme est editoris labor, summaque inde studiosorum utilitas, quidquid potuimus, in commune contulimus: nunc caetera quae nostrarum partium sunt, conferamus.