Caput X. I. Scribit Vitam Sancti Pauli Eremitae. II. Epistolas quoque ad diversos. III. Et Exhortatoriam ad Heliodorum.

I. Solitudine vixdum arrepta, nihil proposito suo consentaneum magis Hieronymus existimavit, quam insignioribus ejus Vitae exemplis incitare animum ad imitandum. Fecit itaque initium ab enarranda Sancti Pauli Vita, a quo primum eremus habitari coepta est, quique ejus instituti jure meritoque auctor longe insignissimus habetur. Et primum quidem locum inter scriptiones suas omnes huic tribuit in suorum Catalogo operum, in quo concinnando rationem temporis habuisse, nihil mihi dubium est: quin etiam anteponit Epistolae ad Heliodorum, quam sub initium solitudinis datam liquet, et libello Epistolarum ad varios, de quo mox dicemus. Adeo compertum hinc est, errare eos, qui illam existimant scriptam aliquanto postquam ex Syriae eremo S. Auctor exisset. Falsa nempe lectione ejus loci decepti sunt, quam nos pridem ope codicum praestantissimorum emendavimus, ubi pro vidisse me, et vixit, et sustentabatur, in instanti rescripsimus, videre, vivit et sustentatur. Ejus meminit S. Pater etiam in Chronico ad annum 19 Constantii, ubi se ait Pauli Thebaei exitum brevi libello explicasse: nosque iterum mentionem faciemus paulo post, cum Epistolam ad Paulum Concordiensem recensebimus.

II. Interim cum Heliodorus Aquieleiam rediisset, deque Hieronymi rebus, ac sancto proposito certiores amicos fecisset, dedere isti ad eum litteras: et cum primis Chromatius atque Eusebius frater una cum Jovino amico, qui et de illius sorore nonnulla retulere, quae tamen ipse aliquanto antea ab Juliano Diacono Aquileiense resciverat. Hae litterae Antiochiam perlatae, Evagrii diligentia, Hieronymo jam in solitudine degenti transmissae sunt. Is ergo Juliano primum, qui prior de sorore ad meliorem frugem reversa scripserat, dedit Epistolam in nostra recensione VI. enixe rogans ut eamdem quibus potest rebus adjuvet, seque de communi in Christo gloria crebris reddat sermonibus laetiorem. Tum ad Chromatium, Jovinum, atque Eusebium scribens Epistolam VII. Bonosi, de quo ipsi etiam scripserant, laudes admiscet, itemque sororem suam, quae bonos in patria magistros non haberet, illis commendat. His adjecisse videtur VIII. ad Nicaeam Hypodiaconum Aquileiensem veterem sodalem, ac peregrinationis suae comitem, jam in patriam regressum ( Tu, enim inquit, modo a nobis abiens, etc.) eumque ut ad se aliquando scribat, exemplo Chromatii, atque Eusebii fratrum, hortatur. Ex quo colligas, hanc post acceptas ab illis literas perscripsisse; perscripsisse autem eadem occasione, qua illis respondit. Eodem tempore dedit et IX. ad Chrysogonum Monachum Aquileiensem, quem similiter ad scribendum ad se excitat: et X. ad Paulum senem Concordiae (quod est, ut alias diximus, et ne quid adliu cum Victorio putes, Aquileiam inter, atque Altinum 0033 non ignobile Italiae oppidum) ad quem interea adornatam abs se recens Vitam Sancti Pauli Eremitae, quam modo recensuimus, dono mittit. Quae subsequuntur tres, ad Virgines Aemonenses, ad Antonium, et ad Castorinam eodem fortasse anno, sed alia tamen occasione, et aliquanto post superiores datae videri possunt. Dederat quippe illis antea plures alias, quibus respondere cum neglexissent, valde queritur, rursumque his, ut demum rescribant, hortatur. Duas priores quod spectat, notatus primum nobis vetus ille, et qui hactenus invaluit apud Editores, ac Vitae Hieronymianae Scriptores omnes, cavendus est error. Hermonenses enim Virgines istae, ut et Antonius Monachus Hermonensis scribebantur, et persuasum vulgo erat, eos in Hermon Palaestinae montem vitam degisse. Ostendimus autem nos luce meridiana clarius, idque etiam optimae notae codicum auctoritate evicimus, rescribendum Aemonenses, et nequaquam montem Palaestinae, in qua nondum versatus fuerat S. Pater, sed urbem dici in Italiae finibus non ignobilem, Aemonam, sive Hemonam, antiquis Geographis laudatam, sub Norico Pannoniae, et quam incoluit ipse aliquandiu, utpote patriae suae Stridoni, ut videtur, conterminam. Altera, sive XIII. quae est ad Castorinam materteram post annum data est a priore alia, quam ad eam scripserat (intercidit autem) ut illud nescio quid quod cum ea habuerat dissidii, componeret, et ad pacem, quam in hac denuo orat, concordiamque invitaret. Visa adeo est postrema ex his quae supersunt, et quae Epistolarum ad diversos libellum, ut ipse vocat Hieronymus in Catalogo, conficiebant.

III. Succedit his sub peculiari recensione ad Heliodorum exhortatoria, quae omne tulit pietatis atque eruditionis punctum. Videtur etiam fuisse temporis praerogativa nonnullis ex modo recensitis Epistolis praeferenda: siquidem statim ab arrepta solitudine scriptam se prodit; sed huc eam referre singularis titulus cogit, atque ordo quem in Catalogo obtinet. Abiens ab Hieronymo Heliodorus, ut paulo superius innuimus, spem illi reliquerat fore, ut postquam rebus domesticis in patria consuluisset, in solitudinem, in qua tunc detineri propositi socius non potuit, pedem referret. Quin etiam ipsum rogaverat, ut cum eremum penetrasset, ea super re hortatoriam ad se Epistolam scriberet. Hanc itaque S. Pater Calcidis deserta vixdum ingressus, eloquentissimam adhortationem, quemadmodum discedenti promiserat, ad eum misit: in qua Vitae cremiticae beatitudinem praedicans, nihil sibi in eo argumento, vel ex Rhetorica arte, vel ex pietatis cultu, divinisque Litteris reliquum fecit. Tanti profecto facta est, cum Aquileiam atque in publicam lucem venit, ut certatim ab omnibus ejus exempla describerentur, fuerint etiam Romae, qui eam memoriter didicerint. Ejus nec semel alibi mentionem S. ipse Auctor facit. Heliodorus autem, cum eam accepit, etsi nondum in Clero mereret, ad eum tamen vitae ordinem vocatus, ut in Syriam rediret, impetrare ab se ipso non potuit: sed Ecclesiae ministerio devotus, sacrisque postmodum initiatus, 0034 ad Altinensis etiam Episcopi dignitatem per Christianarum, maximeque insignium virtutum gradus processit.