XXXV.—De Libris Cypriano Adscriptis, Ac Primum De Tribus Epistolis A Baluzio Vulgatis.—Recensentur Libri De Spectaculis, De Laude Martyrii, De Rebaptismate, De Pudicitia, Ad Novatianum, Etc.

Ad ea quae de Cypriani gestis et scriptis disseruimus, nonnulla videntur appingenda de adscriptis ipsius nomini operibus, iis praesertim quae sua commendat antiquitas. Tres epistolas ex antiquis codicibus eruit Baluzius, sed eas eruditus criticus genuinas esse non pronuntiat. Prima, quae est Cornelii papae ad Cyprianum adversus pravam rebaptizandi novitatem, praesse fert manifestam fraudis et mendacii notam; quippe cum hanc controversiam sub Cornelio natam non fuisse, ac summam semper consensionem Cornelium inter et Cyprianum intercessisse constet. Secunda prodit sub nomine Cypriani ad plebem Carthaginis; sed aetatem Cypriani non refert, aliud enim nihil loquitur nisi de Scripturarum traditoribus, et ab illius stylo adhuc longius remota est. Tertiam Cyprianus scribere dicitur benedicto et dilectissimo parenti Turasio, ut illius animum dolore commotum de filiae dormitione consoletur. Nonnulla insunt iis quae leguntur in libro Cypriani de Mortalitate simillima, sed stylus omnino diversus. Caeterum monebo hanc epistolam inter opera Hieronymi jamdudum vulgatam, in vetustis et recentioribus editionibus sub nomine Hieronymi ad Tyrasium reperiri.

Non indignum opus Cypriano liber de Spectaculis, sive eloquentiam spectes, sive evangelicum vigorem: multa concurrunt probabilia cur ei tribuatur. Scribit episcopus ad ecclesiam suam, a qua aberat invitus; scribit eo tempore quo mos deferendae domum Eucharistiae vigebat, quo Christianis maxime cavendum erat ab ethnicorum moribus. Multa ex Tertulliano imitatione expressa, qui pridem iisdem de rebus Carthagine disseruerat. Nec mirum est si in magna illa urbe, cui nullum deerat spectaculorum genus, mali contagium ipsos Christianos tentavit. Sed tamen causae non videntur subesse satis graves ut liber de Spectaculis Cypriano adjudicetur. Nulla illius mentio apud Pontium, et quamvis ex his qui inter Cypriani opera editi fuerunt, nullus ad S. Martyris stylum propius accedat, inest tamen quaedam dissimilitudo, quam aures legendo Cypriano assuetae et contritae facile percipiant.

Adscriptus est Cypriano liber de Laude martyrii, quem Erasmus, Dupinus et Fellus otiosi declamatoris foetum esse opinati sunt. At profecto aequius judicandum erat de eximio opere ad cohortandos confessores composito non sine vivido quodam pietatis ardore, quem frigidus verborum artifex non facile imitetur. Illud etiam antiquitatem hujus operis commendat, quod nonnullis locis deploret auctor pestem horrendam quae sub Gallo et Volusiano grassata est. Sed, cum libellus inscriptus sit Moysi et Maximo, quos anno 251, martyrio coronatos esse constat, nec pestis ante Galli et Volusiani imperium exarserit, inde colligit Fellus auctorem libelli in rebus ab aetate sua 0172 remotis parum commode finxisse. At nodum incidit Baluzius, qui hunc titulum, ad Moysem et Maximum, in vetustis codicibus desiderari testatur. His adde observationem Tillemontii, qui ex quodam Dionysii Alexandrini apud Euseb. (lib. VII, c. 11) de diaconis peste consumptis testimonio, quod ad Decii tempora videtur necessario referendum, hanc pestem sub hoc imperatore incoepisse concludit, quamvis sub Gallo et Volusiano potissimum saevierit. Caeterum, etsi hoc opus antiquum esse contendo, non tamen Cypriano adjudicaverim; tanta est huic libello cum Cypriani scriptis styli discrepantia.

Sequitur in editione Baluzii liber de Rebaptismate, sive adversus rebaptizantes, de quo consuli possunt notae Baluzii. Opus a nonnullis tribuitur Ursino monacho, quem Gennadius, adversus eos qui rebaptizabant, saeculo quarto scripsisse testatur. Quae Ursini monachi libro contineri ait Gennadius, ea in hac de rebaptismate pertractatione non difficile est animadvertere, nihil enim aliud agit auctor, quicumque tandem ille sit, nisi ut eos qui in haeresi baptizati sunt non rebaptizandos, sed ad saniorem fidem conversis manus imponendas esse vincat. Sed Ursinus monachus libelli hujus auctor videri non potest, nisi episcopus fuisse tertio saeculo dicatur. Episcopum se esse noster ille scriptor diserte declarat: «Siquidem per nos Baptisma tradetur, inquit (pag. 360) , integre et solemniter et per omnia quae scripta sunt adsignetur, atque sine ulla ullius rei separatione tradatur; aut si a minore clero per necessitatem traditum fuerit, eventum expectemus, ut aut suppleatur a nobis, aut a Domino supplendum reservetur.» Occurrunt in eodem scriptore saeculi tertii perspicuae notae. Sic enim de tota illa controversia loquitur, ut eam recens exortam esse, et adhuc vigere indicet. Ait enim (pag. 354) «monstri simile esse episcopos talia scandala cogitare:» propositum sibi esse turbulentis hominibus ut vel nunc suum negotium agere incipiant persuadere.» In ipso illo loco qui a Baluzio objicitur, utile esse statuit (p. 357) «tot annorum totque ecclesiarum, itemque Apostolorum et episcoporum auctoritati cum bona ratione adquiescere, cum sit maximum incommodum atque dispendium sanctissimae matris Ecclesiae adversus prisca consulta post tot saeculorum tantam seriem nunc primum repente ac sine ratione insurgere.» Colligi ex his verbis non debet auctorem saeculo quarto vixisse, sed tantummodo eum in exaggerando non valde timidum fuisse. Nam, praeterquam quod ne quarto quidem saeculo sine absurda exaggeratione objicere potuit «tot saeculorum tantam seriem,» certe conceptis verbis declarat tunc primum controversiam de baptismo haereticorum exarsisse; quod saeculo tertio proprie congruit. Quinetiam Cyprianum ipsum, tacito nomine, ut adhuc viventem et diversas partes auctoritate sua tuentem oppugnat. Statuit enim (p 353) ejusmodi controversiae nullum alium esse fructum nisi ut unus homo, quicumque ille est, magnae prudentiae et constantiae esse apud quosdam leves homines 0173 inani gloria praedicetur, et haereticorum stupore praeditus, quibus hoc unum solatium est, si non soli peccare videantur, errores et vitia universarum ecclesiarum correxisse apud simillimos sui et compares celebretur. Quis Cypriano tam indignis modis conviciatus fuisset, postquam maculam erroris, quem non sine summa animi moderatione in re nondum decisa defenderat, martyrio abstersit, ejusque nominis, refrigerato contentionis aestu, summa exstitit in omnibus ecclesiis celebritas?

Existimavit Pamelius librum de Pudicitia a Cypriano in secessu scriptum esse, nec sane indignus videtur sancto Martyre, adeo insignis est pietatis notis; et ab episcopo absente ab ecclesia sua scriptum esse constat. Sed ad styli dissimilitudinem accedit Pontii silentium, qui ea maxime commemorare debuit quae in secessu scripta fuerant. Perantiquus est auctor, quicumque tandem ille sit, et persecutionibus nondum sedatis scribebat. «Virginitas, inquit (pag. 4) , persecutionem non potest timere, dum illam de securitate potest provocare.» Conjicit tamen Tillemontius haec de persecutionibus Wandalorum intelligi posse; atque ex praeclaris de Christi gratia testimoniis suspicatur hunc scriptorem Augustino posteriorem esse. Sed minus probabilis haec conjectura, cum apud Cyprianum ipsum multo plura, atque haud scio an expressiora, occurrant ejusmodi testimonia.

Constat auctorem libri ad Novatianum aequalem esse Cypriani, nec dubium esse potest quin in pacificis et Ecclesiae faventibus Valeriani primordiis scripserit. Unam enim tantum persecutionem numerat post eam quae sub Decio saeviit, et eos qui in prima ceciderunt, in secunda victores fuisse dicit (pag. 11) . Videtur etiam Africanus fuisse, tum quia sic ludit in Felicissimi nomine, qui vix notus extra Africam fuit: «Quid ad ista respondeant perversissimi isti Novatiani, vel nunc infelicissimi pauci (p. 9) ?» tum quia, solam Ecclesiam coelesti ratione baptizare pronuntians, haereticorum baptisma non obscure rejicit (pag. 10) . Sola styli dissimilitudo Tillemontium deterruit quominus hoc opus Cypriano tribueret. Sed tamen, praeter hanc rationem, alia videtur afferri posse: nam declarat auctor hujus libri in ipso exordio, «cogitanti (sibi et) intolerabiliter animo aestuanti quidnam agere (deberet) de miserandis fratribus qui vulnerati, non propria voluntate sed diaboli saevientis irruptione, adhuc usque, hoc est, per longam temporum seriem agentes poenas darent, ex adverso» exortum esse alium hostem et ipsius paternae pietatis adversarium haereticum Novatianum. His autem verbis indicat episcopum se esse, ac perhumaniter lapsis jamdudum poenitentiam agentibus consulentem, moleste ferre quod suae lenitati adversarium habeat haereticum Novatianum. Hinc etiam infra, postquam de iis locutus est qui «prima acie, id est Deciana persecutione vulnerati, postea, id est secundo praelio» vicerant, addit eorum «pares, hoc est in eodem crimine lapsus sui adhuc usque constitutos nec ad poenitentiam admittendos» a Novatianis judicari. 0174 Nondum ergo auctor hujus operis pacem concesserat his qui sub Decio lapsi fuerant. Non enim de aliis loquitur; pares illos vocat eorum qui primo in praelio victi, in secundo victores fuerant; ait eos post longam temporum seriem agentes poenas dare, et adhuc usque constitutos in eodem crimine lapsus, quod alii martyrio expiaverant. At Cyprianus instante Galli et Volusiani persecutione lapsos, qui a primo lapsus die poenitentiam egerant, in Dominicum gregem collegerat, ac eis sanguinem Christi dederat, ut illos ad suum pro Christo fundendum armaret.

Novatianus hoc in libro (p. 14) dicitur aliorum delicta, dum in Ecclesia esset, ut propria flevisse. Sed mirum est unde hanc sibi humanitatis et diligentiae in lapsis curandis laudem comparaverit. Videtur repugnare Cornelii testimonium, qui Novatianum in persecutione Decii fratribus auxilio indigentibus succurrere noluisse testatur apud Euseb. (lib. VI, c. 43) . Sed forte haec humanitatis existimatio ad Novatianum pervenit ex praeclarissimis Cleri Romani litteris, inter Cyprianicas XXXI, quae a Novatiano scriptae in totum orbem missae fuerunt, teste Cypriano, Epist. LII.

Librum de Aleatoribus non esse Cypriani inter omnes convenit. Liquet ex initio foetum esse alicujus episcopi, vel etiam, ut Bellarminus existimavit, Romani Pontificis. Antiquum opus esse demonstrat Scripturae citandae ratio. Serius tamen scriptum non immerito videretur, si in ipsis presbyteris, ut nonnulli opinati sunt, vitiosam aleae consuetudinem vituperaret. Sed nihil vetat de laicis intelligi haec verba: «Manus quae ad sacrificium Dominicum admissa; et quod ad salutem totius hominis pertinet, dignatione suscipit, quae divina sacramenta consummat.» Neque etiam controversiam ullam movere possint, liber de Montibus Sina et Sion, duae Orationes Cypriano affictae, liber de duodecim cardinalibus Christi operibus. Celeberrimum est hoc postremum opus, quod Pamelius, aut Cypriani, aut aequalis scriptoris esse contendit. Sed jamdudum ex codicibus mss. adjudicatus est Arnoldo Bonaevallis abbati in dioecesi Carnutensi. Sequuntur quaedam carmina, quae in vetustis codicibus nunc Cypriano, nunc Tertulliano afficta, utrique ab omnibus criticis abjudicantur.