An is sit iste Avitus, qui anno Christi 415. Luciani Presbyteri Opusculum de Inventione Reliquiarum sancti Stephani Protomartyris, in Latinum sermonem per Orosium Occidentalibus edidit, adhuc exploratum non habeo. Quatuor porro aut quinque Aviti coaevi dignoscuntur ex Epistolis Hieronymi atque Augustini. Horum primus est ipse, de quo nunc in Epistola ad Sunniam et Fretelam meminit sanctus Doctor: «Super qua re, inquit, et sanctus filius meus Avitus saepe quaesierat;» et iterum in fine: «Ideo autem, quod et vos in fine schedulae quaeritis, et sanctus filius meus Avitus frequenter efflagitat,» etc. De alio Avito ita idem Hieronymus Epistola IX. ad Salvinam scribebat: «Extrema ( causa) ait, quae et validior, quod filio meo Avito roganti negare nihil potui: qui crebris litteris interpellatricem duri judicis superans, et multorum mihi ad quos super eadem materia scripseram, exempla proponens, ita suffudit pudorem negantis, ut plus considerarem quid ille cuperet, quam quid me facere conveniret.» Avitus igitur in utraque Epistola filius ab Hieronymo est appellatus; in utraque frequenter efflagitat, crebrisque litteris ab eodem multa precatur. Restat ut Afer genere fuerit Avitus iste, et popularis Salvinae, filiae Gildonis Tyranni hoc tempore Africam occupantis. Quod si dixerimus, facile mihi persuadeo Avitum utriusque Epistolae, IX. scilicet et CXXXV. unum eumdemque esse, qui et pro se tractatus in Psalmorum variantes lectiones; et pro Salvina hortativas ad servandam sancte Viduitatem epistolas ab Hieronymo saepe quaesierat.

642

His plane congruunt quae de Firmo Presbytero e Palaestina in Africam redeunte, anno Christi 405. a nobis superius allata fuere: nam Avito filio suo respondit Hieronymus occasione Firmi Presbyteri. «Super qua re, inquit, et sanctus filius meus Avitus saepe quaesierat. Et quia se occasio fratris nostri Firmi Presbyteri dedit, qui mihi Epistolam vestram reddidit a vobis, scribens in commune respondeo, et me magno amicitiae libero foenore.» Sin Avitum seniorem Hispanum hoc loco intelligendum credamus, potuit is adesse in Jerusalem, cum haec ab Hieronymo scriberentur: sat enim temporis in Palaestina commoratus videtur ex iis quae apud Baronium anno Christi 415. Senior ipse Avitus scribit ad Ecclesiam Bracharensem. Neque is alter est duorum Avitorum, qui male audiunt in consultatione sive commonitorio Orosii ad Augustinum. Nunc namque ut haereticum Origenistam Orosius ipse vitasset omnino, postquam de duobus illis Avitis civibus suis ita scripserat. «Tunc duo cives mei, Avitus et alius Avitus . . . . peregrina petierunt. Nam unus Jerosolymam, alius Romam profectus est. Reversi unus retulit Origenem, alius Victorinum.» Et iterum: «Isti vero Aviti duo, et cum his sanctus Basilius Graecus, qui haec beatissime docebant, quaedam ex libris ipsius Origenis non recta, ut nuper intelligo, tradiderunt.» Caeterum Avitus, qui Jerosolymam profectus, Origenem retulit apud Hispanos, ipse est ad quem scripta legitur Epistola Hieronymi 59. At de his suo loco dicemus. Et pro voluntate scriptorum vetus corrupta Editio est. Sic legunt omnes manuscripti codices, sicque legendum contextus ipse suadet: nam Κοινὴ pro locis et temporibus Editio corrupta dicitur; quod non esset, si veterum tantummodo scriptorum negligentia et imperitia vitiata crederetur.

643

Quidquid ergo ab hac discrepat; nulli dubium est, quin ita et ab Hebraeorum auctoritate discordet . Nec mirum cuipiam videri debet exemplaria Graeca LXX. Interpretum in Origenis Hexaplis ad codicum Hebraeorum auctoritatem optime convenisse; quia Origenes ipse collatis Septuaginta Seniorum exemplaribus partim cum Hebraico textu, partim

1259 cum tribus aliis Editionibus, Aquilae scilicet, Theodotionis et Symmachi, errores qui in Septuaginta Seniorum Editionem irrepserant, omnes sustulit, ac interpretationis Graecae rivulum quasi suum ad fontem et scaturiginem regredi fecit. Id ipse testatur Tractatu octavo in Matthaeum his verbis: «In exemplaribus quidem veteris Testamenti quaecumque fuerunt inconsonantia, Deo praestante, coaptare potuimus, utentes judicio caeterorum Editionum. Ea enim quae videbantur apud Septuaginta dubia esse propter consonantiam exemplariorum, facientes judicium ex Editionibus reliquis, convenientia servavimus.» Hinc itaque tanta fluxit Hebraicos inter et Graecos libros Hexaplorum convenientia; etsi diversa in multis fuerint alioqui Septuaginta Seniorum exemplaria ipsa ab iis quae in codicibus Hebraeorum habebantur.

643

Et quaeritis cur Graecus istum versiculum secundo non habeat, interpositis duobus versibus. Insignis omnino locus ad antiquitatis memoriam, quo versuum in Psalmis ordinem distinctum, et eorum seriem numerosam apud Veteres, discimus: partite enim et continue exscripti olim Psalmorum versus, tantis spatiis ab hodierna distinctione separantur, ut qui Psalmi XVII. versiculus 14. numeratur apud nos, in antiquorum Scriptorum libris, 35. vel 36. inveniatur: quique 14. noster unus est, in tres ab eis sit divisus. Hoc manifestissime docet sanctus Hieronymus, eum ait duos interpositos fuisse versus post primum istum versiculum: Grando et carbones ignis. Itaque in hunc modum recitatus Psalmi XVII. locus scriptus habebatur in Hieronymi exemplaribus:

Grando et carbones ignis.
Et intonuit de caelis Dominus.
Et altissimus dedit vocem suam.
Grando et carbones ignis.
In perantiquo codice manuscripto Ecclesiae Carcassonensis, in quo descriptum exstat στιχηρῶς Hieronymi Psalterium ex Hebraeo Latinum, idem ordo versuum numerusque servaretur; nisi primum scriptoris vitio tres versus in contextu Psalmi omissi essent post istum versiculum: Grando et carbones ignis; quos deinde ad marginem inferiorem libri reposuit hoc modo:

Et intonuit de caelis Dominus,
Et altissimus dedit vocem suam; Grando et
carbones ignis.
oram nempe infernam fere totam membranae occupassent hi versus distincti, et non tractim exscripti; quare in unum duos versus ibi coalescere necesse fuit. Quod si non esset, castigandus occurreret locus in Mss. codicibus ex ipsius Hieronymi verbis nunc allatis. Consule Canonem Hebraicae Veritatis Tomo I. Editionis nostrae.

646

De superiori versiculo additum est, in quo legitur: Accingere gladio tuo super femur tuum, potentissime. Deficit prorsus hoc loco fides Editionum Erasmi atque Mariani, qui in emendando Hieronymo copia exemplarium Mss. destituti, corruptissimis adhaeserunt et recentioribus infimae notae. Ad hunc igitur modum legunt illi emendatores post exscriptorem codicis Regii Florentini: De superiori tertio versiculo additum est, etc. Quasi tempore Hieronymi iste versus Psalmi 44. Accingere gladio tuo super femur tuum potentissime, ordine tertius numeratus sit ac scriptus, sicut mos obtinet hodie apud nos in Vulgata Latina et Graeca LXX. Interpretum Translatione. Non tertius apud Hieronymum scribebatur hic versus, sed sextus, vel etiam nonus, si in versus Psalmi titulum dispertias; ut fidem nobis faciunt manuscripti Psalmorum codices, Carcassonensis supra memoratus, San-Germanensis et Memmianus, de quibus alibi diximus.

652.

Hoc enim quod Septuaginta transtulerunt, propter vetustatem in Ecclesiis decantandum est; et illum ab eruditis sciendum propter notiliam Scripturarum. Hanc sententiam decet auro expendi; et utinam attentius verba hujusmodi aurea appenderentur a nuperis Chronologiae LXX. Interpretum vindicibus; qui quod in Ecclesiis semel per annum, cum Martyrologium in choro legitur, juxta Septuaginta Seniorum calculum aetates mundi ab orbe condito ad Christum natum supputari audiant; corruptam illico pronuntiant fontis Hebraei, ac Vulgatae Latinae Editionis Chronologiam, imo ab Ecclesia Christi recto judicio repudiatam: non intelligentes propter vetustatem usurpari adhuc Chronicum in Ecclesia Romana Canonem Eusebianum; notitiam vero Scripturarum non aliunde quam e libris authenticis, Hebraeis scilicet ac Latinis exemplaribus esse mutuandam.

660

Unde si quid pro studio e latere additum est, non debet poni in corpore, ne priorem translationem pro scribentium voluntate conturbet. Propter annotationem unicam Hieronymi, e latere ab aliquo temerario positam in corpore translationis, inter plurimos habitam olim quaestionem

1260 idem Hieronymus docet, qui et latius de eo hic disputat argumento. Quot hodie, si revivisceret sanctus Doctor, annotationes inveniret a librariis positas in corpore scriptionum suarum, quas ille pro eruditione legentis addiderat ex latere? Ita pro scribentium voluntate omnia confusa sunt et conturbata in multis exaratis manu libris atque editis, ut nisi subsidio nobis venisset plurimorum exemplarium Mss. optimae notae copia, integram desperassem Operum sancti Hieronymi restitutionem. Tantam enim in contextum Latinorum Psalmorum hujusmodi annotationum admistionem deprehendi in Mss. antiquis libris, ut propter talium corruptionum frequentiam expavescerem lectitando. Quis credat in uno Psalmi LXVII. contextu, novem e latere positas fuisse Anonymi annotationes, quas ad latus versiculorum exhibent nobis praestantissimi manuscripti codices Ecclesiae Carcassonensis et San-Germanensis noster? Hos nisi nactus essem fortunate, annotationes in textum a librariis inductas quo pacto internoscerem in Psalterio Latino Hieronymi ad Hebraicum fontem expresso? Cum illae annotationes propius accedant ad vocum Hebraearum significantiam, quam alia contextus ipsius verba. Certe editorum librorum fides in Psalmis suspecta mihi esset propter variantes quorumdam manuscriptorum lectiones, ac inscius scriptorum veterum imperitiae, de emendatis inemendata forte scriptitassem: nisi felicissime antiquissimorum jam laudatorum librorum usus suppeteret.

660

Et nescio quid, quod non dicitur, fundatum videatur in terra. Contrario sensu legunt Erasmus ac Marianus; Et nescio quid, quod dicitur, fundatum videatur in terra. Quod falsum esse minus etiam attentis patet. Caetera porro, in quibus perversum ordinem; confictas interpretationes; lacunas rerum praecipuarum, atque loca multis interpolata versibus habent veteres Editiones, praetermittimus: quia sola Epistola lectione ac contentione Editionum haec manifesta sunt. Nec tamen omittendum plura in Vulgatis Latinis Psalmorum exemplaribus remansisse vitia quae Hieronymus ipse tulerat; quaeque a nobis tanquam vel superflua, vel falsa amputanda voluit. Videsis Psalm. 43. et 47, etc.

663

Κατεύθυνον ἐνόπιον σου ὁδόν μου. Sola Κοινὴ Editio hanc olim praeferebat lectionem, ut hic testatur Hieronymus. eamdem nunc habet Romana LXX. Seniorum Editio, quae quantum accedat ad Κοινὴ et Vulgatam Λουκιανὸς dictam, e pluribus Epistolae hujus locis facile probari potest. Ad tales mittimus deinceps consonantias, ne prolixitate nimia observationum nostrarum Lectoris studium terreamus.

644

Ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ δόλος. Addunt veteres Editiones οὐδὲ ἐστίν, et Latine, neque est. Pagina quoque sequenti pro unico Graeco vocabulo, σπεῦσον, integrum Psalmi XXXIX. versiculum recitant Erasmus atque Marianus: et ita per totum Epistolae contextum integros inculcant versus e Graecis LXX. exemplaribus, tanquam ab ipso Hieronymo positos, cum perpauca ille verba solvendis quaestionibus aptiora referat: nihilque amplius, quam Latinas voces in aliis bene multis locis recitet. Id planum facit solus Editionis novae ac veteris conspectus: his itaque observandis neutiquam immoramur.

649

Πάτερ δοξασόν με, etc. Varians haec multis vocibus Graeca Textus Evangelici lectio plane ostendit nullam esse fidem in Editionibus Erasmi, vel Mariani, qui ad Hieronymum emendandum, non Hieronymianos antiquos Mss. codices; sed Plautiniana Biblia, aut Romana semper adhibent, quasi unus fuerit apud Hieronymum idemque Scripturae Hebraeae, Graecae, ac Latinae contextus, cum nostro hodierno Bibliorum sacrorum apparatu.

654

Quod Aquila ἀγγελίας, id est, nuntios tuos, Septuaginta τὰς ἐπαγγελὶας σου, id est, praedicationes tuas, vel promissa, interpretati sunt. Non Hieronymum modo, sed Aquilam quoque apud Hieronymum; Septuaginta ac caeteros saepius interpretes, imperite nimis recentiores aliquot Mss. et veteres Editiones corrumpunt: hoc quidem loco docentes Aquilam fuisse interpretatum ἀγγέλους σου; et Septuaginta τὰ ἐπαγγελματὸ σου. Quod utrumque falsum comprobatur, cum ab una codicum omnium Mss. lectione, tum e sensu inepto Aquilae, si ἀγγέλους σου hic loci eum reddidisse credamus. Nam quis nesciat absurdam et alionam a sensu Scripturarum hanc esse lectionem: «Mihi autem adhaerere Deo bonum est, ponere in Domino spem meam, ut annuntiem omnes Angelos tuos in portis filiae Sion?» Neque vero nuntii et Angeli annuntiantur, sed ipsi sunt annuntiantes atque praedicantes aliis magnalia Dei. Quare nec seipsum praedicare, nec quosvis nuntios annuntiare vult Propheta, sed Dei sui ἀγγελίας, et ἐπαγγελὶας, id est, praedicationes, laudes et promissa, in portis filiae Sion. Advertat Lector in Graecis ac Latinis observationibus, quibus Romanam LXX. Seniorum Editionem Nobilius illustravit,

1261 totum lutulentum fluere Hieronymum. Nam in recitandis hujus Doctoris verbis, fidem Mariano habuit Nobilius: hincque factum, ut infinitos notis suis criticis errores asperserit, cum de corruptissimis libris variantes recitet plerumque lectiones. Sanctus Hieronymus, inquit ille hoc loco, testatur Septuaginta dixisse τὰ ἐπαγγέλματα σου, praedicationes tuas ( quod habet Vulgata) aut promissa: Aquilam vero ἀγγέλους σου, angelos et nuntios tuos. Haec de Nobilio in suis notis prorsus corrupto Lectorem admonuisse operae pretium erat, ne deinceps sedere infida sede contingat, ac falsis e vitiato apud Martianum Hieronymo recitatis lectionibus adhaerere.

669

Ἐνεπύρισαν πάσας τὰς συναγωγὰς τοῦ Θεοῦ. Quam corrupte apud Marianum et Nobilium legatur Hieronymus, manifestissime hic etiam locus ostendit. Nam cum testatus sit sanctus Doctor vertisse Aquilam et Symmachum, ut jam scripsi ἐνεπύρισαν, etc. illi confictam e pluribus Interpretibus, ni fallor, hanc afferunt lectionem: ἐνέπρησαν πάσας τὰς ἑορτὰς Θεοῦ ἕπὶ τῆς γῆς. Sed et scholiastes apud Nobilium, in eo quod Aquilam, ac Theodotionem spectat, diversus abiit ab Hieronymo. Verum his omnibus relictis, illi scriptori adhaesisse praestat, qui Graecas interpretationes recitavit juxta fidem Hexaplorum Origenis.

660

Aquila interpretatus est, ἐν λιπαροῖς αὐτῶν; Symmachus, εὐπώροις τοὺς λιπαρωτέρους αὐτῶν. Hoc modo interpretatos fuisse Aquilam et Symmachum testis quoque est scholiastes apud Nobilium in notis ad Psal. LXXVII. Undecumque igitur, εὐπώροις αὐτῶν; τοῖς εὐπορωτέροις, et consequenter, πληρέσιν, ac ἐψεὺσαντο αὐτὸν, mutuati fuerint Erasmus atque Marianus, ab illis Hieronymum falsatum esse constat.

662

Ὃρος τοῦτο ἐκτὴσατο ἠ δεξιὰ αὐτοῦ, non ut vos putatis, ὅ ἐκτήσατο. Fidem Hieronymi, verba ac sensus hic funditus evertunt emendatores a nobis saepius recantati. Agnoscit quidem Hieronymus in LXX. ὄρος τοῦτο, id est, montem hunc; sed ὅ sequens positum fuisse negat, ut putabant Sunnia et Fretela, qui ex Κοινῇ Latine legebant montem hunc, quem acquisivit, etc. Quod hodie scriptum quoque habetur in LXX. Romanae Editionis. Melius ergo secundum Hebraicam proprietatem interpretatus est Symmachus, qui pro τοῦτο ἐκτήσατο Septuaginta interpretum, ὀ ἐκτήσατο posuit, approbante Hieronymo, significantiae ac proprietatis linguae Hebraicae viro consultissimo. Mirum, si quid alibi non recens, nec confictum in veteri Hieronymo Erasmi et Mariani deprehendas: namque ex hodiernis exemplaribus Graeca hic legunt, et pro neutro articulo ὅ, femininum ἤ ipsi nobis obtrudunt.

Ibid.

Quod Graece ὡς ὀπωροφυλάκιον dicitur. Legit Marianus εἰς ὀπωροφηλάκιον, et infra λιθόριον; Eamdemque lectionem retinet Ms. codex Cluniacensis. Sorbonicus autem λιθόριον quidem habet; sed cum caeteris antiquioribus exemplaribus legit ὡς ὀπωροφηλάκιον. Inter has variantes lectiones, εἰς et λιθύριον praefero nunc vocibus ὡς et λιθαόριον, licet istae jam sint editae in contextu Epistolae superioris.

663

Quod omnes τοῖς ὁσίοις σου, id est, sanctis tuis, transtulerunt. De lectionibus Graecis quantum deperdidimus, et praecedentes vocum mutationes, et praesenti ὁσίοις apud Erasmum Marianum, et Nobilium depravatio, manifeste demonstrant. Volunt illi testatum fuisse Hieronymum, omnes Interpretes Hebraicam dictionem Laasidach transtulisse τοῖς ἀγίοις σου; etsi exploratum nobis sit ex eodem non falsato Hieronymo, nullum Graecorum interpretum ἀγίοις habuisse; sed ὁσίοις omnes reddidisse.

665

Quod Aquila sic interpretatus est, αὕτη ἡ θάλασσα ἡ μεγὰλη καὶ εὐρύχωρος χερσὶν. Hunc integrum Translationis Aquilae versiculum, tanquam pretiosissimum Antiquitatis monumentum, Reipublicae Litterariae restituimus ad fidem omnium Mss. codicum. Cui utinam adhaesissent emendatores Hieronymi: vitassent profecto hic loci enormem contextus perturbationem; mutilati Interpretis Aquilae apud eruditos offensionem; atque inductarum, ut uno verbo dicam, omnis generis in Hieronymum depravationum labem. Postremo non paucas variantes lectiones Graecas veteris, ac novae Editionis praetermisimus. Alia quoque plurima loca seu Graeca, seu Latina, ubi nec mentem Hieronymi, neque sensum assequuntur emendatores nostri, in tempus praesens omisimus: idque consulto agimus, ne forte cum obruerentur Lectores copia observationum mearum, jejunitatem potius et famem se malle dicerent, quam copiam et ubertatem earum.

699

Oser Laphanai Darchach. Sic lego in omnibus manuscriptis libris, et Edito Veneto Andreae de Toresanis. Addunt solum I in fine vocis darchach, leguntque darchachi: quod etiam infra retinent Mss. quamplures in cosachi, pro chosach: manifesto satis scriptorum errore, quo nomen elementi, pro ipso elemento posuerunt; Chi nempe pro CII, ut alibi Qu pro Q, liquebit loco liqebit sive licebit.

1262 De eodem elemento haec scripta leguntur apud Hieronymum lib. de Locis Hebraicis: «Hucusque, inquit, per C litteram, id est Graecum Kappa legere debemus. Exin per elementum chi, quod aspirationem in se continet, et a Latinis minime habetur, scribendum pariter ac legendum.» Quae cum a librariis perperam intelligerentur, chi facile pro ch pronuntiare ac scribere potuerunt. Porro hunc Psalmi quinti versiculum legebat sanctus Hieronymus, punctis vocalibus exceptis, ut est in Hebraeo hodierno oser laphanai darchach, id est, dirige in conspectu meo viam tuam: quod omnes voce simili transtulerunt veteres Interpretes; etsi in communi Editione ac Vulgata LXX. Seniorum lectum videatur oser laphanach darchi, id est dirige in conspectu tuo viam meam. Quantum depravata sint, et quam corrupte legantur Hebraica Hieronymi verba apud Erasmum atque Marianum, multiplex istius loci corruptela demonstrat. Neque vero cum sancto Doctore legere volunt: oser laphanai darchach; sed cum Massorethis, vel hodiernis Grammaticis: haiesar lephanai darchecha. Quasi necesse sit Hieronymi lectiones Hebraicas ad keri et cetib Massoretharum aut Grammaticorum tricas accommodari; et non potius Massoretharum interpunctiones, criticasve notas, ex Hieronymo omnibus illis multum superiore, castigari. Legit itaque sanctus Doctor oser pro hodierno haiesar; laphanai morem antiquorum secutus, pro lephanai: et more Chaldaico darchach pro darchecha.

644

In Hebraeo habet Mod, id est, vehementer. Scheva Grammaticorum hujus temporis Hieronymus ignoravit, quare mod, non meod cum illis scribere consueverat. In Ms. Regio Florentino, et Editione Veneta pro mod Hebraeo, Latinam vocem modum legimus: rudes adeo fuerunt in Hebraica lingua hujus Editionis Auctores et exscriptores antiqui. Namque cum Hebraeum mod seu meod significet vehementer; ad mod illi addiderunt um, ut sit modum adverbialiter pro admodum, id est, vehementer. Ex quo animadvertat Lector ineptam sciolorum multorum praesumptionem, qui ut Latinis aut Graecis litterulis imbuti fuerint, nihil non audent in restituendis veterum Scriptorum lucubrationibus, nimio scilicet laudis tumentes amore.

Ibid.

Sedeci habet. Locus non uno modo corruptus ab Erasmo et Mariano qui legunt zideki contra quam scribere solebat Hieronymus, cujus haec sunt verba libro de Nominibus Hebraicis: «Quod in principio dixeramus in vocalibus litteris observandum . . ., hoc nunc quoque in s littera sciendum est; siquidem apud eos tres s sunt litterae: una quae dicitur Samech, et simpliciter legitur, quasi per nostram litteram describatur: alia Sin, in qua stridor quidam non nostri sermonis interstrepit: tertia Sade, quam nostrae aures penitus reformidant,» etc. Idem infra de aliquot litteris etiam ista a nobis observari voluit. « H autem, inquit, a plerisque aspiratio putatur esse, non littera. De k superfluum est facere mentionem, cum etiam apud Latinos. exceptis Kalendis, superflua judicetur.» Neque igitur sibi constaret Hieronymus, nisi hoc loco sedeci legisset; et non zideki cum suis emendatoribus, qui formam nominis etiam sedechach, mutant consequenter in zidekathecha.

Ibid.

Biom, id est, in die. Sic pro beiom hodierno legit Hieronymus, et infra brucho, sphannim, idaim; pro berucho, sephannim, et jedaim. Causa lectionis hujusmodi manifesta est apud antiquos Scriptores, qui elementa saepius posuerunt pro litterarum sono, b, pro be: unde krus pro karus; qi, qae, qid, pro qui, quae, quid, etc.

647

Scriberetur Baffio. In Mss. legimus bafficho, ut moris est apud librarios antiquos; hi enim duas inter vocales, densas aspirationes posuerunt: michi, nichil, bafficho, merucha, merechim; et multa his similia.

649

Scriptum est, Batthoch Meai. Commovet hic cachinnos Florentinus codex et Editio Veneta, ubi pro batthoc meai, scriptum legimus batthos meae; quasi Hebraice venter diceretur bas, bantos, et esset gen. fem. Namque sermo cum sit de istis verbis: In medio ventris mei, putarunt imperiti nullis aliunde Hebraeis litteris imbuti, c vocis batthoc esse sigma Graecum, et meai pronomen possessivum primae personae positum pro meae; sicut aulai, et musai, pro aulae, et musae. Attendentes igitur ad Latinam translationem, ventris mei; barbara quaedam, et ut ita dixerim, Sarmatica vocabula imperitissime nobis obtrudunt, quae huc usque inaudita erant tam apud Hebraeos, quam Graecos, et Latinos. Videant nunc scioli nostri, quam periculosa semper fuerit praesumptio sibi similium, qui in doctum Hieronymum manus indoctas mittere non dubitarunt: pudeatque ipsos futilis illius garrulitatis, quae tanta cum inepto contemptu effutit de studiosis codicum Hebraeorum.

650

1263 In Hebraeo Malachotach scriptum habet. Hic paululum corruptam lectionem habere videntur Mss. codices, ubi malochochach legimus: proclivi sane librariorum lapsu, qui pro lh, scribebant saepius eh; ac prout cuique fuit libido, h et c addunt, vel subtrahunt. Hinc malochochach, pro malochothach, fluxisse nullus dubito. Etsi difficultate nec locus iste vacet, si attentius malochochach inspiciatur. Certe Nahum cap. 2. V\ 14. scriptum legimus , quod appositis vocalibus ipsum malochochach Mss. codicum esse videtur: maxime una cum sit vocis malochochah sive malachechech. et malachecha significatio.

659

Sarphu Chol Moedau El Baares. Manifeste apparet pro hodierno moade, legisse Hieronymum in suo exemplari Hebraico moedau, vel moedav. Quod sive pleonasmum, sive paragogen vau affixi dixeris, varians exsurgit hic loci Hebraica lectio, a nemine adhuc, ut sciam. in Psalmo isto observata.

660

Habetur Bathabunoth. Manuscripti libri non bathabunoth, sed omnes, Athacunuth, legunt; in qua voce omittitur praepositio textus Hebraici, B, et in medio C pro B scriptum reperitur: in fine quoque uth pro oth. Hanc proinde lectionem in Mss. pejorem in partem versam esse, et ab omni parte contaminatam ac corruptam putabunt non pauci. At librariorum veterum attendenti consuetudinem et usum, facile Athachunut transit in Batcabunoth. Quod planum facere in promptu nobis est ex uno Regiae Bibliothecae manuscripto codice. Regius igitur scriptus liber Epistolarum sancti Hieronymi numero 3999. hujusmodi formis litterarum Graecarum utitur in Epistola ad Evangelium de Melchisedeco, Bpb)-(.Idque legit Abram, impositis Latinis elementis, et interjecta desuper linea, Bhpcheu, Barcheu similiter, et cbp θ h, Sarath. Quibus manifeste ostenditur, h litteram in describendis Hebraicis verbis, pro a vocali scriptores veteres usurpasse. Praeterea B et C sive k promiscue apud eos accipiuntur ob utriusque elementi similitudinem et formam. Nam B hoc modo in Mss. scriptum B, ipsum K videtur esse. Denique in confesso est apud omnes studiosos o mutatum fuisso saepius in u; unde epistulam, sosunde, praestu: pro epistolam, sosonde, et praesto, Itaque bathabunoth primitus hisce litteris scriptum forte bθ akunuθ h; ab his quidem legi poterat Athacunuth; ab aliis autem bthabunoth. Ut ut tamen scriberetur a librariis, bathbabunoth Hieronymum legisse non dubium est; cum vocem hanc ubique sit interpretatus, in intellectibus. Scio Chaldaeum, Syrum, et alios in singulari legere quasi fuerit bathabunuth, in prudentia, et in intellectu, sed nunc de Hieronymiana lectione sermo noster est.

663

Liin scriptum habet. Sic Micheae cap. 111. v. 12. eodem sensu legimus : quamvis hic etiam liim queat legi, quia scriptores m saepissime mutant in n, ut in Cherubin et Seraphin.

Ibid.

Laasidach habet. In Hebraico hodierno scriptum est labasidecha sine iod otioso in fine; quod a Pagnino vel ab Aria Montano, misericordi tuo, interpretatur. Cui lectioni refragatur Hieronymus, omnesque veteres Interpretes, qui similiter in plurali reddunt, filios tuos, sanctos tuos, vel justos tuos. Hujus lectionis fides sit penes Chaldaeum Paraphrastem, apud quem legitur pluraliter lahasidaich, seu laasidach Hieronymi.

664

Meolam Ad Olam Ath El. Variantem istam lectionem Hebraei contextus Psal. LXXXIX. v. 12. nullus observavit; etsi aliquot locis pro positum Grammatici doceant.

665

Verbum Bos scriptum est. Nos Cos ergo, ut hodie in omnibus exemplaribus Antiquorum legebatur: nisi litterarum beth et caph similitudine hallucinatum Hieronymum credamus; aut certe mutatum fuisse K, in B, id est, C, in B, ut paulo superius observatum est. Verum inspecta diligenter vocis hujus Bos significantia, statim occurrit baz, sive boz in lingua Arabica, quod apud Arabes legitur bisi, significatque falconem, accipitrem, et alias aves rapaces. bua quoque Noctuam, ac Bubonem Rabbini appellant. Quae profecto lectioni Bos hujus loci multum favere nemo negabit: idque praesertim, quod Hieronymus ipse Sextam Editionem secutus, Bos Latine verterit Noctuam: testeturque eamdem vocem a plerisque contentiose Bubonem fuisse interpretatam. Nec refert utrum bas vel boz legamus, quoniam apud Orientales, et maxime Arabes, litterae quiescentes, necnon ejusdem organi, saepius inter se mutantur. Sed de Bos, aut Cos doctiorum hic esto judicium.

666

Non habet Ephsav. Pro ephsav Eras. et Marian. legunt hephzi. Et hanc vocem hephzi interpretatam aiunt a

1264 sancto Doctore, voluntatis suae. Pudendus error, et incogitantia emendatoribus Hieronymi minime condonanda; quippe quae viro apprime docto supinam ignorantiam impingat; sensumque Scripturae ac Interpretum tollat omnino. Hephzi enim quis nesciat, voluntatem meam, et non voluntatem suam, vel ejus significare apud Hebraeos? vera est igitur ac genuina omnium manuscriptorum lectio; depravata autem et prorsus corrupta in editis antea libris.

667

Dicitur Bachaffi. Non bachaffi, sed bachaffai in plurali legisse Hieronymum aliquando suspicatus sum. Latinam vero Psalmorum interpretationem ex Hebraeo cum evolvissem, germanam esse lectionem bachaffi ab eodem Hieronymo didici: nam Psalm. CXVIII. versiculo 109. ipse Latine reddit hoc modo: Anima mea in palma mea jugiter. Nec quemquam moveat, quod in hac Epistola, in manibus meis, positum ab eo legamus: namque cum unus sit Scripturae sensus, veterum hic interpretum secutus est consuetudinem. Super qua re non uno loco Lectorem monuit: «Sed et in hoc nulla est in sensu mutatio, et nos antiquam interpretationem sequentes, quod non nocebat, mutare noluimus.

672

Caeterum admonendus videtur Lector studiosus, litteras nonnullas, sive aspirationes H et Ch, e vocibus aliquot Hebraeis fuisse a nobis ablatas, ubi antiquorum librariorum usu scriptas et inductas esse exploratum omnino habuimus: sed intacta atque integra omnia manent, cum incerta et dubia visa est Hieronymi lectio, ut in Brucho, etc. aut cum nihil sensui verborum nocet, veluti in Hod et Lahed. At de rebus Hebraicis ac de Epistola ad Sunniam et Fretelam hactenus.

674