De Unitate Ecclesiae Liber.

De Unitate Ecclesiae. Liber hic, ad solvendum Novatiani schisma conscriptus, non tantum Cypriano asseritur ex Pontii, et D. Augustini l. II, cont. Cresc., c. 33, aliorumque e veteribus ejusdem mentione: sed ipsius Cypriani Ep. LIV (ad Pamelii numeros 51), 1113B testimonio. Is enim ibidem agnoscit libellum a se compositum, qui expressit catholicae Ecclesiae unitatem. Quae verba volumen hoc respicere, nemo facile dubitaverit. Vocis Catholicae in libelli titulo additamentum quod passim obtinuit, suffrangantibus mss. quamplurimis omisimus, praesertim cum Pontius etiamnum contraxerit, singulari unitatis vocula tractatum hanc designans. Porro D. Aug., loco praelaudato, disertis verbis librum hunc Epistolam de Unitate appellasse certum est. Cui nomenclaturae accedere videtur Facundus l. I, p. 16, loco a librariis (quod recte observat Eruditissimus Lombertus) male mulctato: non enim librum Cypriani de Trinitate qui nullus erat, sed de Unitate laudare voluit, quod locum ipsum inspicienti erit manifestum. Remboldi editio aliam reposuit formulam. scil. de simplicitate Praelatorum, a principio libelli petitam; ubi dicitur moneri nos, esse ad innocentiam simplices, et tamen cum simplicitate prudentes. Tale quiddam accidisse in praecedente 1113C Tractatu observavimus, apud illos qui titulum instituerunt: De disciplina et habitu Virginum. Tempus quod attinet elucubrati operis; ex illius argumento et Epistola superius laudata; post Cornelli pontificatum, Novatiani schisma, et Confessorum defectionem conscriptum: porro ante ejusdem Cornelii martyrium, immo ante confessorum reditum in Ecclesiam, nempe an 251 Romam transmissum fuisse constare censemus.

VI.— Hi tres unum sunt. Faustus Socinus Commentariis suis in hanc periochen ait: satis constare illam esse adulterinam, et ab hominibus qui suum dogma de trino et uno Deo, quacumque ratione defendere ac propagare volebant in locum hunc infartum. Addit porro, quod Hieronymus, ut is qui, ut recte de eo Erasmus alicubi scribit: non satis prudenter saepe ad victoriam, et ad causae suae defensionem et favorem multa trahebat, nactus forte exemplar aliquod, aut etiam plura exemplaria in quibus particula ista (nempe triplicis testimonii Patris, Verbi, et Sp. 1113D sancti in coelo testantium) ita adjecta fuerat ut, fraus animadverti non possit, adversus fidem aliorum omnium exemplarium, tam Latinorum, quam Graecorum, lectionem particulae illus tamquam germanam defendere et promovere coepit, conquerens publice, cum culpa et fraude haereticorum abrasam a vulgatis codicibus fuisse. Cui gravissimae calumniae de D. Hieronymo falsario, et S. Scripturarum interpolatore, amoliendae: sufficere poterit, Cyprianum citasse non modo ante Hieronymi tempora, sed Arii ipsius, et litem de dogmate illo (quod adeo displicet Socino) de trino et uno Deo, scriptorem, qui tamen hic loci, et in Epistola ad Jubaianum hanc pericopen agnoscit. Immo hoc a Tertulliano praestitum, libro adv. Prax. cap. 25. Interim mirari subit, hanc D. Hieronymi Epistolam, quae crucem primum Erasmo, et dein Socino et ejus sequacibus figebat quaeque non modo ab ipsis, sed libris mss. passim, et fere omnibus codicibus impressis antiquioribus, et interpretum 1114A commentariis agnita est. Et, ut distinctius paulo agam, habetur in Bibliis latinis quae prodierunt Nurembergae an. 1475. Venetiis an. 1498. Basil. an. 1506. Lugduni an. 1520. Paris. an. 1563. Lugdun. au. 1589. Antuerp. an. 1617, hoc nostro saeculo, quasi praestigiis quibusdam oculos perstringentibus prorsus disparuisse. Utrum hoc ex casu. an maleficio contigerit, dispiciant eruditi. Epistolam ipsam quia brevis est, neque nunc dierum in promptu habetur, apposuisse non pigebit. Incipit Prologus in Epistolas canonicas Non ita est ordo apud Graecos, qui integre sapiunt, fidemque rectam sectantur, Epistolarum septem, que canonicae nuncupantur sicut in latinis codicibus invenitur. Ut quia Petrus est primus in ordine Apostolorum, primae sint etiam ejus Epistolae in ordine caeterarum. Sed sicut Evangelista dudum ad veritatis lineam correximus, ita has proprio ordini, Deo juvante, reddidimus; est enim una earum prima Jacobi, duae Petri, tres Joannis, et Judae una. Quae si sicut ab eis digestae 1114B sunt, ita quoque ab interpretibus fideliter in latinum verterentur eloquium, nec ambiguitatem legentibus facerent nec sermonum sese varietates impugnarent, illo praecipue loco ubi de Unitate Trinitatis in prima Joannis Epistola, positum legimus. In qua etiam ab infidelibus translatoribus, multum erratum esse a fidei veritate comperimus, trium tantummodo vocabula, hoc est, Aquae, Sanguinis et Spiritus, in ipsa sua editione ponentibus; et Patris Verbique ac Spiritus testimonium omittentibus, in quo maxime et fides Catholica roboratur, et Patris ac Filii et Spiritus sancti una divinitatis substantia comprobatur. In caeteris vero Epistolis, quantum a nostra, aliorum distet editio, lectoris judicio derelinquo. Sed tu, virgo Christi Eustochium, quam me impensius Scripturae veritatem inquiris meam quodammodo senectutem invidorum dentibus corrodendam exponis, qui me falsarium, corruptoremque sanctarum pronuntiant Scripturarum. Sed ego in tali opere, nec aemulorum meorum invidiam 1114C pertimesco, nec sanctae Scripturae veritatem poscentibus denegabo.

VII.— De superiore parte. De seipso, et doctrina sua, et regeneratorum nativitate secunda, ἄνωθεν sive superne venientibus, passim agit Dominus noster, Ad eamdem ergo mentem vocem illam hic loci trahit D. Cyprianus; et Unitatem, ceu coelo lapsam, tunica Christi, quae ἄνωθεν ὑφαντὸς δι᾽ ὅλου adumbrari statuit. Hujus interpretamenti meminit Chrysost. Homil. πέ. Sed concludit τοῦτο δὲ ἐμοὶ δοκεῖ λέγειν αἰνιττόμενος τὸ ἐυτελὲς τῶν ἱματίων.

IX.— Cum generant, simul filios edere. Amor utrique soboli aequalis, inquit Plinius, qui l. X, c. 34, late columbarum oeconomiam describit: Pudicitia illis prima, et neutri nota adulteria, conjugii fidem non violant, communemque servant domum. Nisi coelebs aut vidua nidum non relinquit, etc.

X.— Episcopi sibi nomen assumunt. Qualis nimirum erat Novatianus Per temerarios convenas intelligendi 1114D veniunt tres ex Italia evocati episcopi, qui ordinationi Novatiani manus suas commodabant.

Tractatus Sermones. Sic Epist. LXXVII (ad Pamelii numeros 78) dicitur, non desinis tractatibus tuis sacramenta occulta nudare. Et statim, Omnibus in tractatu major, in sermone facundior. Quin hoc ipso opere. Tractatu longo. Hinc fluentibus saeculis tractatores dicebantur, qui conciones coram populo haberent. Gloss. Cyr. ὃμιλητικός, tractator.

XI.— In substantia mea. Ponitur pro eo quod LXX habent έν ὑποστήματι, qui legisse videntur Hesychius per πλῆθος explicat ὑπόστημα.

Quando aliud Baptisma. De dogmate hoc alibi dabitur dicendi locus.

XII.— Corruptores Evangelii. De hoc haereticorum sacrilegio videndi sunt Iren. l. III, c. 5; Tertul. de Praescript. c. 17 et 33, Adv. Marc. l. v. c. 18; Euseb. Hist. l. v, c. 28; Augustin. haer. 46. de Manich. et haer. 70; Theodorit. l. II Haeret. fab. c. 5.

1115A Spiritu roris. Irrorati erant Spiritus refrigeriis Sed si haec verborum mens sit, accommodatius diceretur, ipsos Spiritus roris animatos fuisse. Unde suspicio subit, auctorem scripsisse, Deum simplices atque inter se unanimes, spiritu oris animasse. Quae loquendi formula in S Litteris satis est usitata.

XIV.— Tales etiamsi occisi. Effatum hoc, quod perpetuo inculcat Cyprianus, Ecclesiam orientalem permeavit De illo enim D. Chrysost in Ep. ad Ephes. Serm. 11, huc respiciens ait Ἀνήρ τις ἅγιος εἶπέ τι δοκοῦν εἷναι τολμηρὸν, πλὴν ἀλλ᾽ ὅμως ἐφθέγξατο τὶ δὴ τοῦτο ἔστιν; οὐδὲ μαρτυρίου αἷμα ταύτην δύνασθαι ἐξαλείφειν τὴν ἁμαρτίαν ἔφησεν. Quantum nefas et prorsus inexpiabile sit schisma, reliqui Patres nos passim docent. Clem. Ep. ad Corinth., ignat. Ep ad Smyrn. et Ephes., Iren l. IV. c. 62. Dionys. Alex. ap. Euseb. l. VI. c. 45, Firmilian Ep. ad Cypr., Optat. l. I, Fulgent. ad Monim. l. II, August. cont. Parm. l. II c. 2, Vincent. Lirin. c. 34, Prosp. de Prom. et praedict. impl. c, 5.

1115B XV.— Merita nostra mercedem. Merces ista ex Dei beneplacito, qui sua dona in nobis coronat. Quando de meritis apud auctorem nostrum mentio habetur, recurrendum est ad celebratissimum ejus lemma, a D. Augustino, tamquam oraculum saepius laudatum l. III ad Quirin. c. 4: In nullo gloriandum, quando nostrum nihil sit.

Compendio breviante. Eamdem phrasin habet auctor noster, in Praefatione primi libri ad Quirin.

XVI.— Habentes deformationem religionis. Μόρφωσιν εὐσεβείας, inquit Apostolus. Deformationem pro descriptione saepius ponit Tertull.: Utriusque exitum deformans, Herodis tormenta, et Joannis refrigeria, Adv. Marc. l. IV, c. 34; Simulachrum non prius argilla deformat, Apol. c. 12.

XVII.— A semetipso damnatus. Certe nullis mortalium magis quam Novato et Novatiano haec Apostoli verba quadrant, illi enim non prius ab Ecclesia quam a seipsis secessum fecere. Alter postquam in Africa 1115C lapsos omnes sine mora admittendos contendisset, Romam navigans contrarium dogma proposuit, nimirum pro inexpiabili scelere habendum si umquam admitterentur. Alter qui judicio cleri Romani de recipiendis larsis non interfuit modo sed etiam praefuit: propria manu scripsit, proprio ore publice legit litteras ad Africanam Ecclesiam ea in causa transmissas, in illa ipsa Roma, sententiae istius, hoc est suae assertores, apostatis et lapsis adnumerandos docuit; ibique cum episcopatum abjurasset invasit.

XVIII.— Ubi signantur qui Dominum promerentur. Non tantum inter Baptismi solemnia, frontibus crucis signum imprimebant Christiani, Sed ad omnem progressum atque ad lumina motum, ad omne aditum et exitum, ad vestitum et calceatum, ad lavacra, ad mensas, ad lumina, ad cubilia ad sedilia, quacumque illos conversatio exercet, frontem crucis signaculo terebant. Referente Tertul. de Corona Mil. c. 3. Interim cultus religiosus aberat. Cruces, inquit Octavius apud Minut. 1115D nec colimus, nec optamus.

XIX.— Plenis satisfactionibus. Quid plena satisfactio, infra in libro de Lapsis discutietur.

XX.— De confessoribus quosdam. Perstringit Maximum. Nicostratum Evaristum, aliosque, qui litteris suis Novatianum ad episcopatum commendabant, partesque ejus fovebant.

XXII.— Exciderunt a fide. Ἠπίστήσαν, non crediderunt, reddit vulgatus interpres, sed noster rectius virius concepisse; vox enim illa respicit, quod supedetur dicebatur, ἐτιστεύθησαν τὰ λόγια τοῦ θεοῦ.

XXIII.— Concordiae glutino. Nimirum uno episcopo, Ep. ad Pupianum ait: Ecclesiam esse plebem sacerdoti adunatam, et pastori suo gregem adhaerentem. Optatus episcopum vocat, sponsum coagulum pacis.

XXVI.— Nec decimas damus. Ex naturae prius multo, quam legis Mosaicae praescripto decimas solutas; si minus fidem faciant quae in lectione LXX Interp. habentur, Genes. IV 7, οὐκ ἐὰν ὀρθῶς προσενέγκῃς, 1116A ὀρθῶς δὲ μὴ διέλῃς, ἥμαρτες; certe quae leguntur capite XIV, 18. de decimis ab Abrahamo pensitatis, id evicerint: praesertim cum mos iste per universum terrarum orbem, quasi publico humani generis decreto, olim invaluerit. Cujus rei testes locupletissimi Herodot. l. I, 2, 3, 9, et passim; Dionys. Halic, l. I, 4, 6. Pausan., Eliac., et Phoc.; Diod. Sic. l. I; Plut in quaest. Rom., in Camil., Syll., Lucull., etc.; Arist Oecon. l. II; Thucyd. l. III; Justin. l. XVIII 20; Cicer. de Nat Deor. l. III; Liv l. V, c. 21. Cum primum luce Evangelica perfunderetur orbis, oblationibus, primitiis, sportulis, et totius rei familaris in Ecclesiae subsidium venditionibus, nihil decantatius. Immo Patres antiquissimi de decimis solvendis verbis disertissimis mandant. Iren. l. IV, c. 20. ait: Sacerdotes sunt omnes Domini Apostoli, qui neque agros, neque domos haereditant hic, sed semper altari et Deo serviunt. De quibus et Moyses: Non erit sacerdotibus Levitis in tota tribu Levi pars, neque substantia cum Israel: fructificationes Domini substantia eorum manducabunt 1116B eas Propter hoc et Paulus: Non inquiro, inquit, datum, sed inquiro fructum. Et in eodem lib. c. 27: Propter hoc Dominus, pro eo quod est non moechaberis. non concupiscere praecepit: et pro eo quod est: non occides, neque irasci quidem: et pro eo quod est decimare, omnia quae sunt pauperibus dividere. Haec omnia non dissolventis legem erant, sed extendentis et dilatantis. Porro c. 34: Illi quidem decimas suorum habebant consecratas, qui autem perceperunt libertatem, omnia quae sunt ipsorum ad dominicos decernunt usus; hilariter et libere dantes, ea quae non sunt minora, utpote majorem spem habentes. Sic Origen. in c. XVIII Numer.: Nemo licite nec legitime utitur fructibus quos terra produxit, nec animantibus quae pecudum protulit partus, nisi ex singulis quibusque Deo primitiae, id est, sacerdotibus offerantur. Hanc ergo legem observari etiam secundum litteram, sicut et alia nonnula, necessarium puto. Et deinceps addit: Dominus dicit in Evangeliis: Vae vobis scribae 1116C et pharisaei hypocritae, qui decimatis mentham, hoc est decimam datis menthae, et cymini et anethi, et praeteritis quae majora sunt legis: hypocritae, haec oportet fieri, et illa non omitti. Vide ergo diligentius quomodo sermo Domini vult fieri quidem omnimode quae majora sunt legis, non tamen omitti et haec quae secundum litteram designantur. Quod si dicas quia haec ad pharisaeos dicebat, non ad discipulos; audi iterum ipsum dicentem ad discipulos: Nisi abundaverit justitia vestra plusquam pharisaeorum et scribarum, non intrabitis in regnum Coelorum. Quod ergo vult fieri a pharisaeis, multo magis et majori cum abundantia vult a discipulis impleri, etc. Mora esset singula huc spectantia percurrere: consulat is cui otium est, Hilar. in Matt. c. XXIV, Explan. Psal. CXVIII, Octon. He, Nazianz. Orat. V, Hieron. in Malac III, Chrysost. Hom. 35, in Genes. XVIII, in Act. Apost. XIV et Hom. 4, in II, c. ad Eph., Ambr. Com. in Luc. c. XI. l. VII. Serm. 34. in Fer. 1116D III. Serm. in die Asceas., Augustin. in Psalm. CXLVI. Serm. de Temp. 166 et 219. Hom. 48. Immo videantur quae auctor noster habet. Ep. I, ad Pamelii numeros 66, ubi ait Leviticam tribum de fructibus qui nascebantur decimas recepisse: quod totum fiebat de auctoritate et dispositione divina, ut qui orationibus divinis insistebant, in nulla re avocarentur, nec cogitare, aut agere saecularia cogerentur. Quae nunc ratio et forma in clero tenetur, ut qui in Ecclesia Domini ordinatione clerica promoventur, in nullo ab administratione divina avocentur, etc.