Cap. XVII. I. In Orientem Hieronymus navigat. II. Quo proficiscuntur S. quoque Paula et Eustochium. III. Una omnes invisunt Palaestinam, et Loca Sancta. IV. Aegyptum etiam et Nitriae Monasteria lustrant. V. Bethleemi se recipiunt, ibique sedem figunt.

I. Hieronymianae in Orientem navigationis historia percipi haud potest per partes melius, quam ab ipsomet, qui ejus perquam attente memor est lib. III. in Ruffinum, eamque ad aemuli retundendas cavillationes, luculentissimis verbis narrat: Vis, ait, nosse perfectionis meae de Urbe ordinem? Mense Augusto, flantibus Etesiis, cum S. Vincentio presbytero, et adolescente fratre, et aliis Monachis, qui nunc Jerosolymae commorantur, navim in Romano portu securus ascendi, maxima Sanctorum frequentia prosequente. Veni Rhegium: in Scyllaeo littore paululum steti, ubi veteres didici fabulas, et praecipitem fallacis Ulyssis cursum, et Syrenarum cantica, et insatiabilem Charybdis voraginem. Cumque mihi accolae illius loci multa narrarent, darentque consilium, ut non ad Protei columnas, sed ad Jonae portum navigarem (illum enim fugientium et turbatorum, hunc securi hominis esse cursum) malui per Maleas, et Cycladas Cyprum pergere, ubi susceptus a Venerabili Episcopo Epiphanio, cujus tu testimonio gloriaris, veni Antiochiam, ubi fruitus sum communione Pontificis Confessorisque Paulini: Et deductus ab eo media hyeme et frigore gravissimo, intravi Jerosolymam. Vidi multa miracula, et quae prius ad me fama pertulerat, oculorum judicio comprobavi. Inde contendi Aegyptum, lustravi monasteria Nitriae, et inter Sanctorum choros, aspides latere perspexi. Protinus concito gradu Bethleem meam regressus sum, ubi adoravi praesepe, et incunabula Salvatoris. Vide quoque famosissimum lacum, nec me inerti tradidi otio, sed multa didici quae ante nesciebam. His totam rerum suarum ab Urbe ad Bethleem historiam complectitur S. Pater, quam hoc nos capite latius et per partes descriptum imus.

Sed prius quaedam de Pauliniano Hieronymi fratre (Vincentius enim, quem alterum nominat itineris sui socium, satis ex superioribus innotuit monenda sunt. Hunc S. Pater videtur paulo ante, cum scilicet Romam accessisset, de patria Stridone, ad sui contubernium evocasse. Quod ejus nulla, cum pariter in Urbe degerent, facta sit mentio, puerili ejus aetati adtribuimus, qui, nisi rationibus subducendis fallimur, ne hoc quidem anno, quo Roma in orientem navigavit, vigesimum videtur aetatis attigisse. Frustra itaque sunt, qui num accessisset necne tunc Monachi proposito, disputant: strenue autem falluntur qui multo etiam pridem, et Syriam adeunti Hieronymo 0059 comitem fuisse, ibique in eremo pariter servisse Christo, arbitrantur. Recurret de eo sermo iterum. et saepius. Caetera prosequamur.

II. S. Paula, quam multo antea Jerosolymae invisendae cupido incesserat, (siquidem abeuntibus Epiphanio et Paulino e Romana Synodo, cum ipsis in orientem navigare optaverat) postquam eo contendit Hieronymus, statim iter una cum Eustochio filia sua arripuit. Statim, inquam, nam et ante Hieronymum, si per alias dudum initas rationes liceret, dicenda esset viae se dedidisse. Si enim cum fato functa est initio anni 404. Augusto sexies et Aristeneto Coss. in Bethleem, annos viginti jam degerat, ut in ejus Epitaphio S. ipse Pater testatur, jam ante 385, atque adeo ante ipsum Hieronymum, Roma debuit discessisse. Sed termino utroque incluso, et rotundo praeterea numero (quod facere in his amat) S. Doctorem ibi usum, credere nos alius cogit ejusdem locus, nisi interpolatus ille est, in fine dudum laudatae ad Asellam Epistolae, ubi discedens e Romano portu, inter caeteras sanctas feminas salvere ipsam quoque Paulam et Eustochium jubet. Quin etiam cum ipsis pariter navigasse videri possunt, siquidem unus idemque est, quem et ipse tenuit, earum itineris ordo, qui Epist. CVIII. describitur, per Maleam et Cytheram sparsasque per aequor Cycladas, Cyprum usque et Seleuciam, et denique Antiochiam. Atque hac quidem in urbe nihil est dubium, quin una fuerint, et quin reliquum ab ea per Palaestinam, perque Aegyptum iter una confecerint. Nam et media hyeme, et a Paulino aeque atque ipsae, deductae illae dicuntur Jerosolymam: et se Bethleem advenisse cum Paula, ac deinde ejus rogatu Alexandriam perrexisse, testatur S. ipsemet Pater, alterum in Praefatione ad Osee, alterum laudata dudum Epistola: in qua etiam accuratissima illa descriptione locorum, per quae transierant, et rerum quas Paula admirata est, gestorum denique in singulis, dictorumque ejus pro re nata: comitem se lateri ejus, nullo non loco prodit. Quod igitur ibi sub Paulae nomine iter describit Antiochia ad Palaestinae, atque Aegypti civitates et monasteria, suum quoque iter est, et nos perinde atque de seipso narraret, huc referemus.

Nominat vero ea tantum loca, quae Sacris Voluminibus continentur. Ducto initio a Sareptae littore, per arenas Tyri venit Acco, et per campos Mageddo ad terram Philistiim: intravit deinde Dor, sive Stratonis turrim, et Antipatrida, et Lyddam, Arimathiam quoque et Nobe, ad Joppem usque, fugientis portum Jonae. Hinc itinere Nicopolim versus, sive Emmaus, repetito, ascendit Bethoron, ad dexteram aspiciens Ajalon, et Gabaon, inque ipsa Gabaa urbe, ad solum usque diruta, paululum substitit. Intravit denique Jerosolymam; cumque Proconsul Palaestinae, qui familiam Paulae optime noverat, praemissis Apparitoribus, jussisset parari Praetorium, elegit illa, atque ipse adeo, qui lateri ejus adhaerebat Hieronymus, humilem cellulam; et cuncta loca tanto ardore ac studio circumivit, ut nisi ad reliqua festinaret, a primis non posset abduci. 0060 Longum nimis esset ea persequi quae propemodum innumera a singulis quibusque locis captat mysteria. Ita nempe ille omnia perlustravit diligenter, ut comites etiam sibi adjunxerit sapientissimos ex Judaeis, ad loca potissimum, quae in Scripturis memorantur, eorumque nomina, quibus ipsa rei significatio continetur, penitius internoscenda: maxime quia de vetere illa denominatione, saepe etiam statu fuerant pleramque partem, postquam Romanorum Imperio subjecta sunt, aliis nominibus donata, et pristina fere deleta vestigia. Adeat ipsam Epistolam, qui haec recenseri sibi omnia desiderat. Sed non illud praetermittamus, videri eum scilicet hac occasione omnes Veteris Testamenti libros ex Origenis Hexaplis descripsisse, quorum antiqua exemplaria in Caesariensi Bibliotheca repererat. Horum ope illam deinde Emendationem ex Graeco adornavit, quae tametsi jamdiu olim, ipsoque advivente Hieronymo, maxima ex parte interciderit, in magna tamen continuo fuit Ecclesiarum aestimatione, qua parte superavit, et nullis non probae recensionis laudibus abundavit. Redibit de eadem inferius sermo.

IV. Lustrata perquam diligenter Palaestina, in Aegyptum Hieronymus, eadem socia itineris Paula contendit, ut Nitriae Monasteria, quorum fama ingens percrebuerat, et ad quae omni studio pariter ferebantur, inviseret. Occurrit illis Sanctus et venerabilis Hermopoleos Episcopus Isidorus, tum innumerabiles Monachorum turbae, quorum aspectu valde quidem ad gloriam Domini laetati sunt: indignos autem se tanto honore fatebantur. Viderunt Macarios, Arsenios, vel Arsisios, Serapionas, et reliqua columnarum Christi nomina, quorum et cellulas intravere, per singulos Christum se videre credentes. Verum Hieronymo in Aegyptum proficiscendi non illa unice caussa fuit, ut Nitriae monasteria perlustraret; sed ea quam in Praefatione Commentariorum in Epistolam ad Ephesios tradit, Ob hanc, inquiens, vel maxime caussam Alexandriam perrexi, ut viderem Didymum et ab eo in Scripturis omnibus quae habebam dubia sciscitarer. Alibi, sive Praefatione in Oseam rogatu Paulae illud se ait iter suscepisse. Ante annos, inquit, circiter vigintiduos, quum rogatu sanctae et venerabilis, socrus, imo matris tuae Paulae . . . essem Alexandriae, vidi Didymum, et eum frequenter audivi, virum sui temporis eruditissimum, rogavique eum, ut quod Origenes non fecerat, ipse compleret, et scriberet in Osee Commentarios: qui tres libros, me petente, dictavit. Hos libros et sibi ab eo inscriptos, testatur ipse de viris Illutribus cap. CIX. et Apologia ultima contra Ruffinum. Qui alios praeterea quinque in Zachariam, et tres in Michaeam eidem dedicatos existimant, falsa lectione, ut suis locis notatum est, decipiuntur. Sed ad propositum ut revertamur. Epistola quoque LXXXIV. ad Pammachium, Perrexi, inquit, Alexandriam, vidi Didymum, et in multis ei gratias ago: quod nescivi, didici: quod sciebam, illo docente, non perdidi. Nimirum sibi minime persuaderi passus est ((.....)) ejus dogmata, quae errores Origenis confirmatum 0061 ibant, quos jam solerter deprehenderat. Subinde etiam Didymi videntis discipulum se gloriatur: et Epistolam observantiae plenam ad eum dedisse, ex Ruffino colligimus. Et huic tamen si credimus (nihil autem est, quod hoc vetet) Non totos triginta dies Alexandriae, ubi erat Didymus, commoratus est (Invect. lib. II) . Neque hac ex parte S. ipse Pater repugnat, quin potius verbis illis consentit: Protinus concito gradu Bethleem meam reversus sum (Lib. II. contr. Ruff.) : quibus etiam indicat se antequam ad Didymum accederet, non postquam ab eo discessit, ut alii sentiunt, Nitriae Monasteria lustrasse. Ut ut se res habuerit, nulli se unquam illum, in peragrandis regionibus, labori subduxisse apparet, vel ut ex pluribus arriperet exempla pietatis, vel ut eximios rerum divinarum scientia magistros audiret. Insignis in eam rem locus ejus est in Praefatione ad Librum Paralipomenon juxta Septuaginta, quem et supra innuimus ex parte. Quomodo, inquit, Graecorum historias magis intelligunt, qui Athenas viderint, et tertium Virgilii librum, qui a Troade per Leucaten et Acroceraunia ad Siciliam, et inde ad ostia Tiberis navigarint: ita Sanctam Scripturam lucidius intuebitur, qui Judaeam oculis contemplatus est, et antiquarum urbium memorias locorumque vel eadem vocabula, vel mutata cognoverit. Unde et nobis curae fuit, cum eruditissimis Hebraeorum hunc laborem subire, ut circumiremus provinciam, quam universae Christi Ecclesiae sonant.

V. Ab hoc itaque itinere reversus statim est Bethleem suam, ubi primum adoravit praesepe et incunabula Salvatoris, tum loci captus religione, cum sanctissimis, qui aderant, Monachis, sedem ibi figere deliberavit. Olim Ephrata vocatus est locus iste, quemadmodum et in Quaestionibus Hebraicis ipse testatur, et in Libro Locorum ex Eusebio: Ephrata, regio Bethleem civitatis David, in qua natus est Christus . . . . . juxta viam ubi sepulta est Rachel, quinto milliario ab Jerusalem (Dial. I) . Uno plus dicit, sive sex passuum millibus abfuisse ab Jerosolyma, Severus Sulpitius, qui oram illam aliquando invisisse dicitur, sexque ibi degisse apud Hieronymum menses. Omnino autem posita erat Bethleem in meridiana plaga juxta viam quae ducit Chebron, et tribui Juda, non Benjamin adnumerata, sexdecim ab Alexandria mansionibus distans, ab Joppe quadraginta sex millibus (Epist. CXXIX) . Neque vero in civitatis tunc censu erat, sed ignobilis viculus, cui succedebat vastissima solitudo plena ferocium barbarorum. Verum quod fuerit Salvatoris nostri Jesu Christi ortu nobilitatus, eaque etiam de caussa esset eo concurrentium religione percelebris, caeteris praefertur omnibus orbis civitatibus, atque ipsa dicitur augustior Roma. Super ipsum specum, unde Salus mundi emersit, Ecclesia constructa erat, et super ipsum praesepe, in quo Agnus Dei reclinatus est, erectum altare. Proxime ab illo specu sita erat cellula S. Patris, ex qua illud cum ingredi olim prohibitus est, commode aspicere tamen potuit. Procul tamen erat a via publica, in diverticulo, cujus semita ab Archelai regis quondam Judaeae (Lib. Loc.), 0062 seu verius Ethnarchae, tumulo incipiebat. Construxit ibi, triennio post, Paula duplex Monasterium, et diversas excipiendis peregrinis mansiones. Monasterium unum virgines incolebant, quas illa e diversis provinciis congregarat tam nobiles, quam medii, et infimi generis, et ut vulgo editi libri praeferunt, in tres turmas, monasteriaque divisit. Earum hoc erat vitae genus, ut in opere et cibo separatae, psalmodiis, et orationibus jungerentur. Die tantum Dominico ad Ecclesiam procedebant, ex cujus habitabant latere; et unumquodque agmen matrem propriam sequebatur. Unus omnium habitus. Linteamine ad tergendas solum manus utebantur. A viris tanta separatio, ut a Spadonibus quoque sejungerentur. Alterum Monasterium viris tradiderat gubernandum: nec dubium est, quin praecipue Hieronymo curam ejus dereliquerit. Eadem quoque plus minus eorum fuerit administratio, atque illa mulierum. Et vero de his quaedam attigimus in eam rem, ut possint huc etiam pro sexus ratione atque vitae referri, cum reliquis, quae late S. Pater in ea Epistola CVIII. ad Eustochium persequitur, et repeti ab eo loco velim.

Caeterum nihil magis ad ejus solitudinis indolem percipiendam facit, quam quae ab iisdem Paula, filiaque ejus Eustochio ad Marcellam missa est Epistola in nostra recensione XLVI. cui conscribendae sensus atque ipsa identidem verba praestitisse Hieronymus videri possit. Scripta certe est uno eodemque animo statim atque in Bethleem pariter constiterunt, sedemque ibi perpetuam figere deliberarunt. Nullas non loci laudes, et recessus opportunitates, ad sanctissime transigendam vitam, commemorant, quo animum eo commigrandi Marcellae accendant: quae si, relicta demum Roma, Bethleem se conferat, fruitura sit omnibus Christi monimentis in locis, in quibus pleraque religionis nostrae mysteria peracta sunt. Id vero neque ante hunc annum 386 gestum censeri ullo modo potest, cum sub praecedentis proxime anni finem Paula Jerosolymam navigarit: neque postponi commode, cum ex ipsius Epistolae initio satis appareat, scriptam fuisse cum primum mittendarum occasio litterarum incidit. Nec tamen diffiteor, parum credibile videri posse, Marcellam ante Albinae matris obitum fuisse ab iis ad Bethleemi recessum evocatam, ne quam ejus maxime contubernio atque ope ob senectutem indigere sciebant, hortari ut desereret, viderentur. Indicio etiam esse, illam cum haec data est Epistola, jam diem suum obiisse, neque enim a filia salutem ei dici Paula et Eustochium jubent: id quod sub Epistolae saltem finem, si advixisset, par credere est, minime praetermissuras. Fato autem functa est Albina, ut inferius constabit, insequenti anno 387, illaque adeo Epistola post aliquod temporis intervallum ab illius obitu, et subsequenti, ut citius, anno scripta videatur. Verum minime adduci ego possum ex rerum serie, ut credam, Paulam et Eustochium Marcellae in spiritu, ut ita dixerim filias, passas biennium saltem effluere, antequam ad eam, a qua tam se aegre divulsas ferebant, literas darent, et illud 0063 tamdiu compressisse desiderium quod ejus consuetudinis faciendae impatientia gerebant. Sed neque ita opinari permittunt prima statim Epistolae ipsiusmet verba: Mensuram caritas non habet, et impatientia nescit modum, et desiderium non sustinet. Et paulo post: Quod solum absentes facere possumus, querulas fundimus preces, et desiderium nostrum non tam fletibus, quam ejulatibus contestamur, et caetera, quae tute huc referas.