Caput XXIX. I. Ruffinus in Occidentem reversurus cum Hieronymo in templo Anastasis ex inimicitia redit in gratiam. II. Annus, quo id contigit, novis argumentis adstruitur. III. Num hoc tempore, et Ruffini Melaniaeque cum primis opera extinctum penitus schisma Jerosolymitanum, sartaque pax sit inter Joannem quoque et Monachos reliquos? IV. Argumentis pro asserentium parte respondetur, aliaque afferuntur quae id negant. V. Quaedam obiter de Palladio. VI. Interea S. Pater in adversam valetudinem incidit, et febri per tres menses laborat. VII. Scribit nihilominus quaedam quae recensentur. VIII. In his Commentarios in Matthaeum. IX. Et contra Joannem ad Pammachium, et ad Theophilum. X. Tempus scriptionum istarum asseritur, et vindicatur. XI. Demum instaurata inter omnes pace, scribit ad Fabiolam de Veste Sacerdotali.

I. Post actam tot annos in Oriente vitam, Ruffinus, sive turbarum, quae Jerosolymitanam Ecclesiam exagitabant, pertaesus: sive, quod propius ad verum est, ut Melaniae, iter Romam aliis de causis meditanti, obsequeretur, et lateri comes adhaereret, in Occidentem remeare ad patrias sedes constituit. Antequam vero se itineri daret, suarum esse partium duxit, sollicitare ad pacem concordiamque Hieronymi animum, ut ne offensum ac dubium de sua fide hominem, nova injuria cumularet, privatumque inimicum, a quo sibi valde metueret, in Palaestina relinqueret. More itaque solemni in Anastasi, post Missae sacrificium, junxit cum Hieronymo dexteram, atque animis utrinque ad pacem compositis, ex inimicitia redit in gratiam. Sunt qui putant in hac pace errores Origenis silentio damnatos: alii Ruffinum nullius erroris compertum fuisse dicunt; se enim ille magnifice jactat lib. II. Invectivarum, Nunquam ego sequutus sum errantem aut alium quempiam, nisi Ecclesiam Catholicam sequar. Numquid mea aliquid proferre potes scripta, in quibus me vel in juventute errasse convincas? Sincere Hieronymus ac bona fide, In Anastasi, inquit, immolato Agno, dexteras junximus: et paulo ante, Pacem dedimus, non haeresim suscepimus: junximus dexteras, abeuntes prosecuti sumus, ut a privata dumtaxat simultate tunc se animos recollegisse, indicet. Caeterum quod Anastasim nominat, locum in quo ad concordiam coaluerunt, Templum Dominicae Resurrectionis significat, a Constantino Magno olim exstructum, et Christi Resurgentis memoriae dedicatum. Duo quippe Jerosolymae templa sive basilicas magnus ille Imperator exstruxit, quorum alterum in loco Passionis, quod et Crux et Martyrium, appellabatur, alterum in Resurrectionis loco, cui proprium Anastasis 0112 ex Graeco idiomate nomen fuit. Peccatum itaque a Benedictino Editore satis supine, qui Anastasii in laudato Hieronymi textu pro Anastasi Legit: quam nos vocem restituimus. Alibi S. Pater libro contra Joannem, Nonne, inquit, cum de Anastasi pergeretis ad Crucem etc. ubi et Graecis literis Ἀναστάσει codices nonnulli praeferunt. Sed haec hactenus.

II. Annus, quo haec contigerunt, seu quo Rufinus in Occidentem navigavit, quin hic ipse fuerit 397 ad quem demum per rerum Hieronymianarum narrationem devenimus, minime inter eruditos ambigitur. Id ipse etiam nuperus Vitae Ruffinianae scriptor Fontaninus pro certo habet, in eamque rem multa ex Antiquis testimonia congerit, et Paulini Nolani cum primis, cujus etiam Epistolarum ac Natalium ordinem et Chronologiam refigere ex hac praeconcepta opinione audet. Pace tamen doctorum hominum dixerim, videntur hi nobis hallucinari, partim quod minus accurate expenderint, qua proprie anni parte dederit Ruffinus se viae, partim etiam quod haec cum aliis ex Hieronymo testimoniis comparare neglexerint. Pendent enimvero multa cum Hieronymianae Vitae, tum historiae eorum temporum, et Origenianae cumprimis causae momenta ex recte consignata Ruffini discessus epocha: quae causa est, cur his tantisper immorari nos deceat. Primum itaque ex Palladio, qui Melaniae iter, quacum erat Ruffinus, describit in Historia Lausiaca, compertum certumque est, eos percito cursu fuisse ex Oriente in Italiam transvectos. Navem, inquit cap. CXVIII. ascendit, et Caesarea navigans, viginti dierum spatio Romam venit. Comperta deinde est ex Paulino, cum illi terrestri itinere Romam versus, Nolam in Campania advenerunt, quae anni tempestas agebatur. Initium nempe veris. Cum enim Epistola XXIX. ad Sulpitium Severum dicat, Victorem monachum ejusdem Severi tabellarium, Nolam iis diebus advenisse, quibus Melania quoque advenerat e Palaestina, in praecedenti ad eundem scribit, illum abs se Nolae susceptum decedente jam Hieme. Igitur sub hiemis finem, quibus verbis Februarii exitus, potius quam Martii exordia significantur, ut Victor ille, de quo Paulinus id refert, ita et Melania cum Ruffino suo Nolam, ad familiae suae cognatos diverterat. Placet audire Paulinum iterum. Reliqua, inquit, ejus (Melaniae) negotia ac tempora transibo, et hoc ipsum, quo remeans navigavit, ut cursum ejus aemuler, transfretabo, quo citius sermonem meum in ejus Adventu exponendo determinem: in quo magnae Dei gratiae spectator fui. Neapolim urbem brevi spatio a Nolana, qua degimus, civitate distinctam, advecta est, ubi filiorum nepotumque occursu excepta, mox Nolam ad humilitatis nostrae hospitium festinavit. Porro autem si hieme decedente (Epist. XXIX.) Nolam venerunt, et ante viginti dies navim in Caesareae portu conscenderant, par utique est credere, cum pridem Jerosolyma discederent terrestri itinere, imo et antequam discederent, cum pacem abs Hieronymo impetrarunt, annum vix tum coepisse. Sentio autem, nisi his fallor rationibus subducendis, eum 0113 397, ut volunt, cujus nempe primus adhuc mensis Januarius ageretur, credi nequaquam posse. Multa enimvero sunt scripta Hieronymi et gesta, quae huicmet anno non ineunti tantum, sed et satis adulto, nemine jam dissentiente, tribuuntur, quae tamen pacem cum Ruffino praecessisse, certo certius liquet. Ejusmodi sunt quae superiori proxime capite recensuimus, et Epistola cum primis illa S. Patris ad Theophilum, ubi Sanctis displicere ait quod super nefaria haeresi multam patientiam gereret (Ep. LXIII) . Series quoque rerum Hieronymianarum ab adornatis in Jonam Commentariis, quos intra praecedentis proxime anni fines conjicere vix potuimus, ad haec usque tempora, haud sane potest paucissimorum, qui intercedunt mensium spatio comprehendi.

Sed jam suis proprie argumentis opinionem illam confutemus, et qui ab ea stant, haud statis constare sibi, ostendamus. Librum S. Patris ad Pammachium contra Joannem Jerosolymitanum fuisse hoc anno 397 conscriptum autumant: Quin imo id magno conatu agunt, et ut vere quod res est, dicam, per vim atque invitum huc eum cogunt, qui post ferme biennium scriptum se prodit. Fuerit tamen, ut volunt, hoc anno scriptus, quando neque altius ipsi repeti posse ullo modo, sentiunt, neque ut hypothesi suae inserviant, epocha vetustiore opus habent. Hoc ego ipsum evincere aio palamque ostendere, nondum illo anno Ruffinum ex Oriente in Italiam trajecisse. Enimvero si advenit ille decendente hieme, liber circa autumnum exaratus omnino est: et siquidem uno eodemque anno 397, cum illius adventus, tum ejus elucubratio contigit, haec tamen illo posterior dimidio ferme anno est, quantum scilicet ab hiemis fine ad finem aestatis, sive autumni exordium intercedit. Dabo rei testem ipsummet sanctum Patrem, qui sub ejus finem libri, scribere eum se post paucos menses a Pentecoste, puta augusto aut septembri mense, significat. Nos, inquit, ante paucos menses circa dies Pentecostes, cum obscurato sole, omnis mundus jamjamque venturum judicem formidaret, quadraginta diversae aetatis et sexus Presbyteris tuis obtulimus baptizandos. Atqui omnino praecedere Ruffini discessum in eorum hypothesi debet, idque est eorum disputationis praecipuum, tum aliis de causis, cum praesertim, ut quo tempore ille in Occidentem remeavit, sublatum jam penitus dicant schisma Jerosolymitanum, sartamque inter omnes gratiam. Igitur post eum Librum, qui scribi ante annum 397 omnino non potuit, Ruffinus advenit: advenit adeo subsequentis anni 398 initio.

Haec ex illorum, quae contra se pugnant, rationibus. Caeterum hocce demum altero anno Melaniam cumque ea Ruffinum in Occidentem navigasse, pleraque alia Veterum testimonia sunt, quae facile persuadeant. Palladius cap. CXVIII Melaniam affirmat post annos viginti septem, ex quo ex Urbe se in Aegyptum contulerat, patriam repetiisse: qui nimirum temporis tractus ab ipso, inclusive, ut aiunt, anno 372 quo transvecta eo est, in 398 terminatur: Certum est enim a Palladio hunc una supputari, tametsi duntaxat inchoatum, 0114 maxime cum unum et alterum mensem primae navigationi impensum, ingruente jam hieme praecedentis anni 371, puta a novembre mense, eo numero comprehendisse, perquam sit verosimile. Adeo cum Paulinus rotundo usus numero reducem Melaniam dixit post quinque lustra, perspicuum est ex ipso computandi modo, minus eum fuisse accurate, ut fieri in his amat, locutum: unde intelligi ad Palladii summam, atque explicari eum oporteat. Fontaninus tamen praepostero studio ad Paulini rationes redigere Palladium jubet: Qua in re falli eum et fallere, ut praeconceptae opinioni suae inserviat, nemo non videt. Quippe alias Paulinus ipsemet hocce anno 398 non praecedenti, ut interpretantur, Ruffinum advenisse notat. In fine Epistolae dudum laudatae se ait, Vitam S. Martini, olim a Sulpitio Severo adornatam, Melaniae hospiti tunc suae recitavisse, quemadmodum recitaverat illam antea Venerabili Episcopo atque doctissimo Nicetae, qui ex Dacia Romanis admirandus advenerat (Epist. XXIX) . Advenerat hic autem hieme: adfuit enim die 14 Januarii, quo sancti Felicis festo solitum quotannis Natale carmen Paulinus cecinit. Quorum quidem Natalium, ut est erudite notatum Baronio, atque ab ipso S. auctore colligitur, quintum illud erat, cui primum Nicetas interfuit: atque adeo anni erat 398, utpote a priore quintum: siquidem ab anno 394, ut certis argumentis Chiffletius et Pagius evincunt, condi coepta illa sunt. Hujus igitur initio anni post Nicetam, Melania cum Ruffino suo Nolae accesserunt: atque haec verior eorum ex Oriente ad Patrias sedes regressus est epocha. Cur haec nos latius persecuti sumus, quae praeter rem esse, prima statim fronte videbantur, ex consequentibus intelliges.

III. Persuasum vulgo eruditorum est, compositis Hieronymum inter ac Ruffinum animis, dataque invicem atque accepta salute, sublatum eo ipso fuisse, atque extinctum schisma Jerosolymitanum, sartamque gratiam inter omnes, Monachos inquam reliquos et Joannem. Cujus quidem rei sane luculentum proferunt testimonium ex Palladio in Lausiaca ex antiqua versione Heraclidis cap. CXVIII ubi de Ruffino et Melania loquens, conciliatam eorum opera pacens inter omnes praedicat. Illos, inquit, etiam quadringentos numero monachos, qui propter Paulinum se ab Ecclesia separabant, sanctae rursus Ecclesiae reddiderunt. Nec sane diffitendum, quin pro Paulino legendum ibi sit Paulinianum, quemadmodum Vastelius olim admonuit, Hieronymi scilicet fratrem, cujus ordinationem ab Epiphanio factam Joannes abrumpendae communionis causam praetexebat. Congruit et numerus Monachorum, quem sane ingentem fuisse, cum perstarent adhuc in schismate, significat sanctus iste Pater Libro contra Joannem his verbis: Tantam fratrum multitudinem, et Monachorum choros, qui tibi in Palaestina non communicant. Alia ex parte par credere est, eos, sicuti Hieronymum auctorem habuerunt cum secessionem a Joanne facerent: ita ejus exemplum, siquidem in concordiam ipse se primum restitrerat, 0115 statim secutos. Itaque aiunt post triennale denique spatium sublatum schisma Jerosolymitanum quod solum caelitus tolli posse videbatur.

IV. Contrarium nobis scriptionum rerumque Hieronyminianarum series persuadet, et nedum ad Ruffini usque discessum e Palaestina (atque eum quidem 398 anno, non superiore proxime, ut illi sentiunt) sed et per aliquod adhuc temporis spatium, puta unius ferme anni, abstinuisse S. Doctorem, cumque eo Monachos Bethleemitas ab Joannis communione, existimamus. Non quod vere ineundae pacis parum Noster esset sollicitus, sed quod orthodoxa fides causa cadere videretur, si cum his qui haereseos suspicione laborabant, facile communicaret. Denique instauratam ex integro concordiam, non Ruffini quidem aut Melaniae, sed quemadmodum visum est etiam Baronio, Theophili opera, qui novo se studio interposuit, et quod pridem Isidori culpa non potuit, merito suo demum et gratia obtinuit. Constabit sententiae hujus veritas evidenti propemodum argumento paulo post, ubi subsequenti anno 399, aut certe quidem isto, in quo versamur, ad finem properante, quaedam ostendemus fuisse a S. Doctore contra Joannem scripta, atque ea quidem acriore quam alias stylo atque offenso magis animo, quae profecto scribi, percussa jam pace potuisse, nemo sibi in animum inducat. Epistolam, inquam, ad Theophilum in recensione nostra LXXXII, et proprie librum hoc titulo ad Pammachium Contra Joannem Jerosolymitanum: quae cum evicerimus post Ruffini discessum edita, illud etiam quod urgemus, plane constabit, non eodem atque ille tempore, Joannem ad concordiam gratiamque cum Hieronymo ac sociis suis rediise. Eo itaque loci referenda pars isthaec disputationis est, sive quae de illarum scriptionum epocha argumenta conteximus, huc revocanda.

V. Quanquam ex his etiam quae dicta sunt hactenus, ferre hac de re judicium congrue jam licet. Nequae enim aut Ruffinus aut Hieronymus cum mutuam pacem illam commemorant, sive exprobrant sibi invicem, plus aliquid dicunt, quam quod privatae simultati significet finem impositum. Imo aperte, et conceptis, ut aiunt, verbis, S. Pater, Pacem, inquit, dedimus, non haeresim suscepimus. Junximus dexteras, abeuntes prosecuti sumus, ut vos essetis Catholici, non ut nos essemus haeretici: quibus tantum abest, ut redditam inter omnes pacem, ut vix aliud quam Christianae inter duos urbanitatis, restitutae dudum officia amicitiae notet. Palladii testimonium quod spectat, haud equidem scio quanti illud hac in re sit. Nihil certe veriti sunt doctissimi viri, quorum agmen Baronius ducit, ejus, utpote Rufino ac Melaniae, quibuscum aliquando vixit, amicissimi, eorumque addictissimi partibus, auctoritatem imminuere. Nec ignoramus, falsos tamen in hoc eos esse, quod hunc Historiae Lausiacae auctorem, primo Helenopolitanum, ut ferunt, in Bithynia, deinde Asponensem in prima Galatia Episcopum probatissimum, cum cognomine alio Palladio Galata confuderunt, quem servilis nequitiae 0116 hominem (Prol. Dial. cont. Pelag.), et Pelagianae haereseos instauratorem Hieronymus vocat, et Epiphanius indigere ait, misericordia Dei, quia Origenis haeresim praedicat et docet (Epist. inter Hier. LI.) . Ut autem hinc illi fidei derogandae nulla sit causa, maxima est tamen, quod nimium se Ruffini ac Melaniae studiosum prodit, totusque est in hujus laudibus praedicandis, in cujus etiam domo, cum Romae diversaretur, omni officiorum genere cumulatum se, indeque profisciscentem liberalissime adjutum testatur. E contrario iniquior in Hieronymum fuit, cumque Bethleemi ageret toto anno 388, obloquenti contra S. Doctorem Possidonio solitario aures accommodavit (cap. XXI.) , eique summa omnia prae Hieronymo tribuit: quae minime ipse capitibus LXXVII. et CXXII. Historiae suae diffitetur. Praetereo fortassis posse etiam eo sensu verba ejus explicari, ut exemplo quidem Melianae ac Ruffini, quae secuta postmodum est Monachorum reconciliationem, non praesenti eorum operae attribui velit.

VI. Abstinebat itaque adhuc Hieronymus, ejusque socii Bethleemitae ab Joannis Communione, cumque duriore fortuna illa, quam diximus paulo ante, conflictabantur, cum hoc ipso anno 398 novus laborum cumulus accessit, et adversa S. ipsum Patrem valetudo invasit. Corripuit eum primo febris vel ab exeunte superiore proxime Decembri, vel certe quidem primis statim hujusce anni diebus per subsecutos tres menses, initio quidem toleranda, deinde ingravescens in dies magis, ut tenue ejusque fractumque laboribus corpusculum lecto adegerit, et miserum in modum depopulata sit. Tandem melius ei fuit, et in diebus Quadragesimae assurgere ex morbo coepit et recreari. Ego, inquit Epist. LXXI. ad Lucinium, longo tentus incommodo, vix in diebus Quadragesimae, quibus Notarii proficiscebantur, respirare coepi. Et in Prologo Commentariorum in Matthaeum ad Eusebium, Imminente, inquit, jam Pascha dictare me cogis, cum scias me ita tribus mensibus languisse, ut vix nunc ingredi incipiam. Tum Epistola LXXIII. ad Evangelum, Ego post longam aegrotationem, vix in Quadragesimae diebus febri carere potui, et cum alteri me operi praepararem, paucos dies qui supererant, in Matthaei expositione consumpsi, tantaque aviditate studia omissa repetivi, ut quod exercitationi linguae profuit, nocuerit corporis valetudini. Hinc statim in febrim, et languorem, ex quo nondum bene convaluerat, relapsus, tenaci morbo ad anni fere finem continenter laboravit. Quo tempore ad Ruffinum Romanum Presbyterum (alium utique ab Aquileiensi) rescribens Epist. LXXIV. eum ipsum mensem, sive paucos dies Quadragesimae, quibus respirare tantillum coeperat, cum his computat, quibus est continenter cum adversa valetudine conflictatus. Nos, inquit, et haec ipsa in lectulo decumbentes, longaque aegrotatione confecti, vix Notario celeriter scribenda dictavimus. Et paulo post, Ora pro nobis a Domino sospitatem, ut post duodecim menses, quibus jugi languore confectus sum, possim aliquid dignum vestrae scribere voluntati: et ignosce, si scatens oratio cursu nonsolito fluat.

Nihilosecius a scribendo penitus abstinuisse illum, 0117 ne putes. Imo vero quoties licuisset per febrium intervalla, aut scribere sua ipse manu, aut notariis dictare aliquid, nunquam praetermisit. Tot sane hoc ipso anno, quo fere continenter languit, et lectulo tentus est, habemus ab eo scripta, quanta hodie vix aliquis nostrum, qui litteris operam damus, integris viribus, et secunda valetudine, fortasse adornaret. Epistolae ex his supersunt in nostra recensione a LXXIII. ad LXXV. quarum unaquaeque non inter amicos officia, sed de rebus gravissimis Tractatus continent. Prima cuidam Magno, cujus et Sidonius videtur meminisse, Rhetori Romano respondet, quaerenti, cur in opusculis suis S. Pater saecularium litterarum testimoniis uteretur (Lib. V. Epist. X) : redditque facti rationem, et quatenus id liceat, et quorum exemplo id faciat. Noverat autem satis bene, cujus ille subornatus insusurrationibus quaestionem sibi proposuisset. Ruffini scilicet, quem ibi, ut vero ejus nomini parcat, propter amorem historiarum Sallustii Calpurnium cognomento Lunarium vocat. Et libro I. contra eumdem, Nimirum, inquit, iste est Calpurnius Sallustianus, qui nobis per Magnum Oratorem non magnam moverat quaestionem. Advenerat jam itaque Romam Ruffinus, et creare nomini Hieronymiano invidiam satagebat. Altera est ad Lucinium Boeticum, quem, ut in proposito castitatis, adsentiente uxore ejus Theodora, perstet, hortatur, et, quemadmodum proposuerat, cito adnaviget Jerosolymam. Tum de jejuniis, de Eucharistiae sumptione, deque Ecclesiasticis traditionibus disputat. Mentio, quam aegrotationis suae facit, ex qua tum demum convalescere tantisper coepisset, de anno hoc scilicet, cui Epistolam adtribuimus, dubitare non sinit. Accedit tamen alia eaque insignior temporis nota, ubi decem Isaiae visiones valde obscurissimas, quas dono ad Lucinium mittit, se ait nuper historica explanatione disseruisse. Nos quid illud nuper valeat, superius ostendimus. Idem character est subsequentis ad Vitalem Presbyterum de Salomone et Achaz qua multis docet pro certo habendum, Salomonem, et Achaz undecimo aetatis anno filios genuisse, quamquam minime inficias eat, posse Scripturam, quae id asseverat, alia ratione explicari. Rursum aegrae valetudinis suae meminit in subsequenti ad Evangelum de Melchisedech, qua anonymi Auctoris librum refellit, negantem fuisse Melchisedech ex hominum genere, sed spiritum Sanctum vel Angelum. Ipse nedum hominem fuisse ostendit ex veterum maxime Christianorum sententiis, sed et Chananaeum genere, ac si praestet Judaeis hac in re fidem adhibere, Sem ipsum fuisse primum Noe filium. Denique et LXXIV. ad Rufinum, quem Romanum diximus, dedit sub anni finem, quam ait se non tam lectulo decumbentem, quam longa aegrotatione, et duodecim mensium jugi languore confectum Notario dictasse. Disserit autem in ea perquam erudite de judicio Salomonis, ac jurgio duarum meretricum, quod allegorico sensu de Ecclesia ex Gentibus congregata, ac Judaeorum Synagoga exponit. Haec nos Epistolarum veluti argumenta paucis perstrinximus, ut mirari subeat, tantis de rebus hominem lectulo decumbentem disseruisse.

0118 VII. Sed et Scripturas, quod rei caput est, luculentissimis libris in eodem illo tempore exposuit. Commentarios inquam in Matthaeum, a priore trium mensium febri vixdum recreatus (cum subito ex Oriente Romam navigaturus Cremonensis Eusebius, hanc sibi veluti sitarciam dari petiisset) quatuor solidis libris, vix autem quindecim dierum spatio, imminente jam Pascha, profudit. Has notat ipse operis circumstantiae S. Pater dudum laudatis Epistolis, ut illa ad Lucinium, Et longo tentus incommodo, vix in diebus Quadragesimae respirare coepi. Et alia ad Evangelum, Ego post longam aegrotationem vix in Quadragesimae diebus febri carere potui; et cum alteri me operi praepararem, paucos dies qui supererant, in Matthaei expositione consumpsi: tantaque aviditale studia omissa repetivi, ut quod exercitationi linguae profuit, nocuerit corporis valetudini. Omnium autem luculentissime in eorumdem Commentariorum Prologo: Satis, inquit, miror, Eusebi dilectissime, cur Romam subito navigaturus hanc tibi a me quasi sitarciam dari volueris, ut Matthaeum breviter exponens, etc. . . . . Si meminisses responsionis meae, numquam in paucis diebus rem annorum peteres. Et paulo post; At tu in duabus hebdomadibus, imminente jam Pascha, et spirantibus ventis, dictare me cogis: ut quando Notarii excipiant, quando scribantur schedulae, quando emendentur, quo spatio digerantur ad purum, minime attendas: maxime cum scias me ita tribus mensibus languisse, ut vix nunc ingredi incipiam, nec possim laboris magnitudinem brevitate temporis compensare. Porro autem Pascha eo anno Aprilis decima octava die contigit; nec sane est praeter verisimilitudinem, et Sanctum Patrem sub praecedentis Martii exitum dictare coepisse hoc operis, et Eusebium alia ex parte, non nisi post exactos Paschatis dies, quod est Maio ineunte, navigationi se commisisse. Intererat hanc temporis notam sedulo animadvertere: siquidem negotium facessit, ut postmodum explicabimus, quod videtur S. Doctor asserere, post annum a Ruffini profectione, trajecisse Eusebium in Occidentem.

VIII. Jam vero quod ait, alteri se operi antea praeparasse, quam in Matthaeum scriberet, locum divinationibus facit, quid isthuc tandem operis fuerit. Nobis nihil ad verum, aud certe veri similitudinem propius videtur, quam Librum innui ad Pammachium contra Joannem Jerosolymitanum, cujus Apologia illa quaqua versum missa, multorum jam animos in diversa distraxerat, ut pati diutius non posset S. Pater, veram ac genuinam contentionis causam explodi, falsam autem ab eo iracundiae suae praetendi. At enim invidiae plenum opus hoc erat, stylum in Episcopum suum acuere: adeo S. Pater de industria scriptionis ejus argumentum reticuit. Ad haec non videtur summa illi ab Auctore manus imposita: atque hoc etiam in rem nostram cedit; primo enim ille est scribendis in Matthaeum Commentariis interpellatus, dein febri recidiva oppressus, intereadum Librum premere morbo cogitur, Theophili studio tandem instaurata inter omnes pax est. Denique Ruffinum Tractatus hic 0119 latuit, in quem certe ferri toto irarum aestu non destitisset in Invectivarum libris. Nimirum neque cum elucubratus est, agebat ipse adhuc in Palaestina, sed Romae, neque ad ejus devenire manus potuit, quippe qui nec ab auctore perfectus, neque ab eo in vulgus est editus. Haec autem nos omnia in ea qua sumus mente confirmant eo magis, fidemque opinioni accrescunt, non alio, quam quo diximus anno, hoc scilicet 398, elucubratum videri, in quem unum perquam commode adjuncta rei omnia conveniunt. Ejusdem porro atque ille (nemine jam dissentiente) anni est ut et argumenti S. Doctoris Epistola ad Theophilum LXXXII. quam aut praeferre illi ordine mavis, aut postponere, per nos licet, tantum ne longo, atque ultra anni ejus terminos, intervallo separes. Illius itaque est novis adhuc argumentis epocha comprobanda, ex qua tanta rerum Hieronymianarum memoria, et certus, ut notatum superius est, schismatis Jerosolymitani finis innotescit.

IX. Ipso statim exordio Libri se ait S. Pater, ut ne possit vel impatientiae, vel temeritatis reprehendi, haec demum contra Joannem post triennium loqui. Paria habet infra num XIV. ubi de Epiphanio, quem Joannes multis offenderat, ille, inquiens, per totum exinde triennium, suas injurias devorat, privataque simultate contempta, fidei tantum correctionem postulat. Quibus notat ipse, initium ejus triennii unde ducat, ab anno scilicet 395, post Pauliniani consecrationem, postque datas ab Epiphanio ad Joannem litteras. Ab eo enim tempore lacessitum tum palam se ab Epiphanio Jerosolymitanus Antistes reputans, jactare in eum maledicta, et qua voce, qua scriptis convicia ingerere, nunquam destitit: quas ille injurias, tantum de fidei correctione sollicitus, tacitus devoravit. Scio, passim eruditos a superiori proxime anno 394, quo ordinatus est Paulinianus, triennium illud ita exordiri, ut in 397 ineunte exeat. Sed pari utique ratione poterant, a praecedenti 393 sumere initium; siquidem tunc primum Joannem inter atque Epiphanium dissensio coepit, atque ab eo jam inde est iste conviciis proscissus. Quod cum minime tamen praestent (rationes enim eorum omnes ab illa epocha everterentur) manifestum est, eos ita calculos subducere, ut hypothesi suae inserviant. Sanctus vero Pater non aliud pro eo ac debuit, tempus manifesto denotat, quam quo in apertam simultatem Joannes erupit, post datas ad eum ab Epiphanio litteras, humanissimas quidem, et παραινετικὰς, quas ille tamen contumeliis, ac virulentis obtrectationibus proscidit: postque diu exspectatam ab eo fidei satisfactionem, ad quam praestandam cum adduci nunquam potuerit, haeresis suspicione gravissima laboravit, causamque Hieronymo et qui sub eo erant, Monachis praebuit, ut ab ejus se communione separarent. Uno verbo, ab eo repetit Hieronymus tempore, quo schisma Jerosolymitanum conflatum est, quod anno factum 395 ex historia praescripta liquet. Praeter quam quod in eo etiam splendide falluntur qui a praecedente 394, triennium hoc repetunt, quod ineunte 397, concludunt, 0120 ac porro concludere ex eorum hypothesi coacti sunt: cum liquido tamen constet, sub finem ferme anni, sive post paucos menses a Pentecoste conscriptum Librum. Alterum nec minoris sane ponderis argumentum ex eo sumitur, quod ait S. Pater num. XVII. abs se ante annos ferme decem Commentarios in Ecclesiastem elucubratos. Probatum nempe nobis est suo loco invictis argumentis, quae hic replicare longum esset, ad anni 388 finem Commentarios illos pertinere: cui si decem intermedios praeterea addideris, ad hunc nimirum pervenies, cui Librum contendimus adscribendum. Denique palmare illud est in rem nostram, quod his qui aliter atque nos sentiunt, crucem figit ubi num. XLI. Joanni calumnianti, quod proprium sibi faceret principatum S. Pater, respondet, Si de me et de Presbytero Vincentio dicis, satis multo dormisti tempore, qui post annos tredecim, nunc excitatus haec loqueris. Ob id enim et ego Antiochiam, et ille Constantinopolim, urbes celeberrimas, deseruimus, non ut te in populis praedicantem laudaremus, sed ut in agris et solitudine adolescentiae peccata deflentes, Christi in nos misericordiam deflecteremus. In hac enimvero, quam nos procudimus, ejus Libri chronologia docere est in promptu, ex quo tredecim illi anni supputandi sint, ut sibi perquam bene et rerum series, et temporis ratio constet. Econtrario torquent se misere, qui illum initio praecedentis anni adscribunt, nec tamen conciliare invicem possunt, atque eo tandem adducuntur, ut vel Hieronymum de incuria in computandis annis incusare audeant, vel ejusdem textui temere manus inferre, ac pro tredecim rescribi sexdecim velint. Atqui S. Pater accuratissime rationes iniit, voluitque omnino, quod res erat, supputari tredecim eos annos a 386, quo uno verissime de se illud affirmare potuit, Antiochenae Ecclesiae honoribus agros et solitudinem se praetulisse. Nam cum ordinatus est, haud equidem ut solitariam vitam ageret, ab ejus se amplitudine ac servitio subduxit, sed ut libere studiorum maxime causa peregrinaretur. Cum vero eo anno post Damasi mortem una cum Vincentio Antiochiam reversus est, utique ut in eremum concederet, eam Ecclesiam deseruit, ad quam Ordinationis quoque jure pertinebat, et in qua satis splendide, si libuisset, Presbyteratus frui gradu poterat: facile etiam, ut eo munere fungeretur, Paulini Episcopi, atque amicorum adhortationibus alliciebatur. Omnino igitur ab eo anno tredecim isto numerat, ac termino utroque una supputato, quod accuratissimarum rationum est, ostendit ipse manifesto, et tamquam digito notat, annum quo haec scriberet, 388 fuisse.

X. Ejusmodi haec sunt argumenta, quae nisi admodum fallimur, assensum ab invitis extorqueant. Fatendum est nihilominus, quaedam posse objici quae negotium facessere videantur. Atque illud cum primis quod ait S. Pater hoc ipso Libro et numero dudum laudato de Pauliniano Fratre, Vides eum Episcopo suo esse subjectum, versari Cypri, ad visitationem nostram interdum venire non ut tuum, sed ut alienum, ejus videlicet, a quo ordinatus est. Quod quidem, si ut constituimus, 0121 anno 398, scribebat, vix conciliari posse videtur, ut ne vix quidem cum alio ejusdem testimonio lib. III. contra Ruffinum, ubi calumnianti aemulo, quod accusatores sui Romam submisisset, respondet, Paulinianus et Eusebius post annum vestrae navigationis profecti sunt. Nempe hoc ipso anno 398 fere medio Romam navigasse Eusebium, acceptis in Matthaeum Commentariis, definitum est supra: unde quod tota disputatione ista contendimus, Ruffinum hoc ipso ineunte ad Urbem accessisse, constare difficile potest: minime autem, si, quod videtur affirmare S. Pater, Paulinianus una cum Eusebio navigavit. Hactenus enim id egimus, ut sub anni finem conscriptum hunc ab eo Librum ostenderemus, in quo fratrem suum dicit versari Cypri; et ad visitationem sui interdum venire, qui dicendus fuisset jam ante aliquot menses in Occidentem se contulisse. Huic enimvero cuidam veluti scopulo allisa Criticorum ingenia sunt: quem declinare tamen commode poterant, si quid istuc rei esset, penitus inspexissent. Est autem cumprimis sedulo animadvertendum, diverso inter se Eusebium et Paulinianum tempore navigasse, atque illum quidem valde isto citius, quem nonnisi subsequenti anno 399 remeasse discimus in Occidentem. Salva hac animadversione res erat: ad hunc enim proprie refertur, quod sit post annum a Ruffini navigatione profectus Romam, tametsi alius, sive Eusebius eodem venerit post aliquot tantum menses. Occurrunt ejusmodi alia apud Hieronymum locutionis exempla, in quibus uni aut alteri e pluribus, quas simul conjungit, rei veritas perfecte convenit. Unum proferam ex I. contra eumdem Ruffinum libro num. II. Laudavi, inquit, Eusebium in Ecclesiastica historia, in Digestione temporum, in descriptione Terrae sanctae: et haec ipsa opuscula in Latinam vertens, meae linguae hominibus dedi. Et compertum est tamen, numquam fuisse ab illo Ecclesiasticam Eusebii Historiam Latine explicatam, sed alia duo tantum, quae suis locis recensuimus, opera, Chronicum inquam Canonem, et de Locis Scripturae librum. Commodo est itaque intellectu accipiendus, ut haec quidem in Latinum vertisse, illud autem, sive Historiam Ecclesiasticam laudasse dumtaxat se dixerit. Haud alia in qua versamur, res est; vere enim post annum a Ruffino Paulinus discessit; eumque proprie notatio illa temporis spectat. Imo et verius multo in hac habet: tametsi enim Eusebius, Cremonensis scilicet, quem cum Pauliniano S. Pater conjungit, non intermedio solido anno, sed post aliquot tantum menses a Ruffino navigarit, post eum tamen ἀπλῶς navigavit, quod satis huic parti est, ut veritas sententiae constet. Accedit quod posse videatur illud post annum accipi perinde atque, anno post: quod si probabatur, facile alia ex parte potuit Hieronymus initia Rufinianae profectionis respexisse, quae praecedente utique anno exeunte, puta Decembri mense contigerint: illudque de Eusebio quoque dictum constabit. Utut se res habeat, haud sane haec sunt ejus momenti objecta, quibus moveri non deceat, ceterisque hactenus constitutae sententiae argumentis refragari. Redeamus ad Hieronymum.

0122 XII. Restituta, post satisfactionem utique fidei, ut par credere est, ex Joannis parte, sincere atque ex animo hunc inter et Hieronymum, atque alterutrius partis gregales pace, vetus obliterata penitus simultas est, atque ita reditum utrinque in gratiam, ut et familiarium deinceps se illi invicem loco habuerint Illico Ecclesiam in loco Dominicae Nativitatis positam, a cujus diu fuerat ingressu prohibitus, S. Pater recepit, quam pietate loci colere in dies magis, et cordi habere non destitit. Atque hoc facile est, quod sibi Postumianus voluit apud Sulpicium in Dialogo, ubi Ecclesiam loci illius (Bethleem) ab eo regi dixit, parochiam Episcopi qui Jerosolymam tenet (Dialog. 1) . Neque enim aut curam animarum egisse illum, aut debita nomini suo exercere sacrificia voluisse unquam, quod est Presbyteri officio defungi, superius cap. XVIII. ostendimus. Porro nec praetermisit Hieronymus, quam praeclare secum ageretur, arrepta occasione, amicos certiores facere. Scripsit enimvero hoc ipso exeunte anno, seu subsequentis 399 initio ad Fabiolam de Veste Sacerdotali Epistolam, in qua de percussa jam pace, deque prospera qua uteretur fortuna exsultans, ejus vitae salivam, ut vulgo dicitur, eidem movet. Tu quidem, ait, optato frueris otio: et juxta Babylonem (Romam) Bethleemitica forsitan rura suspirans. Nos in Ephrata, tandem pace reddita, vagientem de Praesepi audimus Infantem, et querimonias ejus ac voculas ad tuas aures cupimus pervenire. Quin ipsa haec verba, ut Epistolam ad haec usque tempora differremus, fuerunt argumento nobis: quamquam alias, et in chronologicis ad eam Notis, juxta receptam vulgo sententiam, eam ipsi nos praecedenti anno affixerimus. Habemus nunc pro certo, pacem quam nominat, non aliam ab hac esse, quam cum Joanne Episcopo iniit. Nam quod nonnulli putant, eam dici quae Hunnorum irruptiones (de quibus paulo ante egimus) consequuta est, alienum plane a S. Doctoris mente ostendunt quae continuo ipse de Praesepi, deque vagiente ibi infante subdit: quibus gratulari videtur ipse sibi de recepta per reconciliatas amicitias loci ejus Ecclesia, cujus pridem ingressu ipso prohibebatur. Prohibitus autem fuerat ad id usque temporis, quo Librum contra Joannem scribebat: quod deflet ipse ibi, Usque in praesentem diem, inquiens, videmus tantum specum Domini; et haereticis intrantibus, procul positi suspiramus. Ipsa itaque ad Fabiolam Epistola post paucos menses ab eo Libro data videri debet: differri autem serius omnino non potest.