Caput XXXI. I. Theophilus in Origenistas declamat Paschali Epistola. II. Tum de Nitriae monasteriis, coacta ibi Synodo ejicit. III. Synodicam quoque, sive Generalem contra illos Epistolam scribit. IV. Alia ejus, atque aliorum ea de re scripta. V. Quae Hieronymus Latine omnia vertit. VI. Incipiens a Paschali. VII. et VIII. A qua aliarum ejus interpretationum chronicus ordo restituitur. IX. Et germanitas Hieronymianae in iis operae comprobatur.

I. Quod pone sequitur ab iis Occidentalis Ecclesiae motibus biennii circiter spatium, Orientem Origeniana factio turbis, ac gestis omni diritate teterrimis exagitavit. Nos dumtaxat, quae maxime sunt cum Vitae Hieronymianae serie conjuncta, paucis perstringemus: quanquam omnis fere causae ejus historia, vel scriptis Hieronymi primigeniis, vel aliorum ab eo Latine explicatis continetur. Theophilus simul atque Anastasii deperditas modo litteras accepit, quibus, ut notatum videtur S. Patri, significabat, damnatum in Occidente, quod in Oriente damnatum fuerat (Epist. XCVII) , animos sibi sumens atque audentior factus, novum multoque acrius contra Origenistas bellum indixit. Erat Alexandrinae Ecclesiae, cujus ipse thronum obtinebat, Episcopis jamdiu olim in more positum, ut quotannis initio futurum proxime Pascha praenuntiarent encyclicis ad totius Episcopos Aegypti Epistolis, quibus est etiam ea de causa nomen Paschalibus. Illa occasione ad rectae fidei caute custodiendum depositum, sancteque traducendam vitam, prout res Ecclesiae ferrent, hortabantur. Annum hunc itaque primum de tribus quas Hieronymus Latine interpretatus est, locum in Recensione nostra obtinet: suum, inquam, contra atque habent Editiones ante nos omnes, in quibus omnium praeposterus et confusus ordo est. Sed de his postea. In ea quidquid ad creandam Origenianis opinionibus invidiam, ipsumque Auctorem diris devovendum, jactari 0134 poterat, conviciis odiosissimis tertio quoque verbo intermixtis, congessit. Hic temeritatis eum notat impudentissimae, alibi, erroris manifesti, tum insaniae, imperitiae, superbiae, impietatis, delirii, vecordiae, et si quae alia sunt quae malevolentiam lectorum acuant. Denique et daemoniaco actum spiritu, et fautorem daemonum, perpetuo autem blasphemum, et blasphemiarum auctorem nequissimum vocat. Nec fere mitioribus sectatores ejus doctrinae verbis perstringit, quos facessere jubet, stultissimos mortalium, ac descendere in Infernum, ut praeceptorem impietatis suae ibi esse oculis suis cernant. Et paulo superius: Quiescant ergo, ait, aliquando, qui regni Christi finem somniantes, verbositatis Origenis cupiunt esse parasiti, nec cum fidelibus ambulantes, fidem quam non habent, simulent, etc. Et prope finem: Capti, inquit, eloquentiae (Origenis) sono, non intuentur dogmatum veritatem, erubescunt errorem pristinum confiteri, et arrogantiae tumore caecati, nolunt esse discipuli, ne postquam correcti fuerint, prius errasse videantur. Carpit his verbis Nitrienses praecipue Monachos, Origeni perquam addictos, qui synodicae praecedentis anni damnationi ejus minime acquieverant. Sed neque modo obsecuti sunt; ut enim errores illos ultro exsecrarentur, non tamen Origenis esse contendebant, sed haereticorum, qui adulteratis ejus operibus de suo inseruissent.

II. Movit haec Monachorum pertinacia Theophili stomachum, hominis suapte etiam natura irarum impotentis: qui satius tamen in praesentia statuit reponere odium, ut commodum ultioni suae illos mactaret. Diu quippe erat, quod Ecclesiae causam privatis simultatibus praetexebat, si Palladio, Auctori Vitae S. Joannis Chrysostomi (alio utique ab historiae Lausiacae Auctore) Socrati etiam et Sozomeno credimus. Atque invisos certe cane pejus et angue habebat germanos notissimos fratres, cognomento Longos ita a proceritate corporis appellatos, cumque his memoratum superius saepe Isidorum, variis quidem de causis, ut proditum est ab Antiquis, sed quarum nulla de nimia illum severitate excuset. Quo autem irarum processerit, sive obtentu Origenismi, sive ut privatas injurias persequeretur, ex Palladio capite VI. sub finem audiamus: Theophilus mittit literas ad vicinos (Nitriae) Episcopos, et jubet quosdam e primariis a monte et ab interiori eremo expelli, eosque praecipuos monachos, minime addita causa. Qui monachi cum senioribus Alexandriam cum descendissent, orabant Theophilum, causam ut diceret, ob quam condemnati ejectique essent. Ille autem sanguinolentis oculis draconum instar intendens, torvum taurino more intuebatur; modo quidem lividus, modo pallidus, modo autem amare subridens. Ab immodica ira abreptus, Ammonio viro grandaevo omophorium manibus ipse suis injicit in collum, cum malis ejus plagas inflixisset, et pugnis nares ejus cruentasset, inclamans his vocibus, Haeretice anathematiza Origenem; cum nihil esset propositum de Origene praeter postulationem Isidori causa. Tali enim ira est, veluti canes, caeca et dicta et facta parit 0135 Igitur sic sanguine aspersi, et sine responso reversi ad sua monasteria, propositum vitae institutum persequebantur, Scripturarum scientia ingenium acuentes, per quas salus acquiritus; illius insaniam eo curantes minus, quod nullius mali sibi conscii essent. His non adquiescens Theophilus, mittit ad vicinos episcopos, et adversus monachos cogit Concilium, neque ad defensionem vocatis ipsis, nec facta illis dicendi potestate. Tres viros ex praecipuis excommunicat, veritus simul contra multitudinem poenam decernere, praetexens dogmatum perversitatem; et quos plusquam episcopos honoraverat ut magistros propter vitam, doctrinam et aetatem, eos non puduit appellare praestigiatores, eo quod erga Isidorum optime affecti essent. Refert deinde, quemadmodum subornatis quinque ex ipso Nitriae Monasterio, ut libellos darent adversus tres illos senes, falsae accusationis verba ipse contexit: et ingressus ad Augustalem petiit, ut militari manu expellerentur ii homines ex universa Aegypto. Et accepto (pergit) in speciem milite, una cum mandato, sceleratorum multitudinem congregat, qui circa potestates versantur ad omnia parati, et repente monasteria noctu invadit, cum prius pueros qui secum erant, vino ingurgitasset. Et paucis interjectis de Dioscuro: Inde praedatur montem, Monachorum reculas junioribus praedam addicens. Expilatis cellulis, tres illos inquirit, quos in puteum dimiserant, imposita ori putei florea. Cum autem non invenisset, eorum cellulas sarmentis incendit, combustis una libris omnibus, etc. Cum autem impotens ejus ira paululum deferbuisset, Alexandriam repetit, locum fugae dans sanctis illis viris, qui sumptis statim melotis suis, in Palaestinam profecti, Aeliam adventant. Cum iis egressi sunt, praeter Presbyteros et Diaconos, illius montis trecenti optimorum Monachorum; alii vero per diversa loca dispersi sunt. Operae pretium fuit haec paulo licet diffusiora, atque ex Auctore non usque adeo probatae in his fidei descripsisse, ut quae item de fugatis e Nitriae monte Origenistis Theophilus in Synodica, sive Generali Epistola sua narrat, quanquam in sui gratiam serie gestorum composita, huc tamen omnia spectare videas, neque aliam eam esse, neque alterius temporis narrationem.

III. Scripsit itaque statim Theophilus Synodicam, ut Noster vocat, sive encyclicam, generalem atque uniformem Epistolam ad Episcopos Palaestinos, et ad Cyprios, atque eos quidem in Aeliae Encaeniis congregatos, quibus nuntiat, quod e vicino Episcopis congregatis, qui prope (fort. probe) implerent numerum Synodi, perrexerit Nitriam, et coram multis Patribus, qui de tota pene Aegypto convolaverunt, lecti sint libri Origenis, in quibus impio labore sudavit, et consensu omnium condemnati. Errores deinde praecipuos notat, quos et pridem anathemate perculsos abs se indicat. Cujus quidem ait rei causa, cum Monachorum quidam Nitriae indigne ferrent, auctorem mali tanti cum suo errore damnari, manu facta, advolasse Alexandriam, ac de se interficiendo cogitasse: quosdam, inquit, inopes et servos spe gulae sollicitatos suo junxere comitatui, et facto cuneo, sedenti in Alexandria 0136 vim facere conati sunt. Et, Praetermitto quomodo nobis necem inferre tentaverint, et quibus insidiis id machinati sunt, etc. Tum illos quasi transfugas, non abs se autem exactos de monasteriis, significans, addit, Condemnati sunt, et ejecti de Ecclesia; sed fatuitati juncta superbia, Episcoporum judiciis contradicunt, cohaereticum suum nitentes seditione defendere, et per alienas provincias suberrantes, damnati damnatum habent ducem (puta Isidorum) et hujus operis eriguntur. Obsecro itaque vos, Fratres carissimi, ut si isthuc veniunt, praeceptis Evangelicis eos ad lacrymas provocetis . . . . . Sed ut audio imitantes Zabulum, huc illucque discurrunt, et quaerunt quos suis impietatibus devorent . . . . . . Sicubi ergo fratres et plebem, quae vobis credita est, turbare tentaverint, custodite gregem Domini, et insanos impetus eorum reprimite.

IV. Verba haec ipsa sunt, quae ex Theophili Graeco textu Latine refudit Hieronymus, ut et illa, quae superius ex Paschali prima decerpsimus. Sanctus enimvero Pater cum miro odio Origenismum aversaretur, suamque ad eum exstirpandum conferre operam, et saepius flagitaretur, et sponte vellet, nihil in eam rem satius duxit, quam eorum, qui auctoritate sua in Origenistas animadverterant, sententias et scripta proferret latius, et suae linguae hominibus communicaret. Cujus certe rei maxima debetur ei gratia, ut sicubi etiam peccatum humanitus sit in ea peragenda causa, privatis odiis ad Ecclesiae partes accedentibus; monimenta illa tamen, quibus haeretica profligata est factio, et S. Pater est interpretatus, ab hac etiam sint labe immunia. Accedit, quod Graecis jamdiu olim earum scriptionum deperditis exemplaribus, totus ferme ab his fructus repetendus est Origenianae historiae, assertaeque tunc temporis Catholicae Fidei, quae authenticis libris Acta continebantur. Neque enim Paschalem tantummodo illam et Synodicam Epistolam convertit, sed pleraque alia in eadem causa, cum Theophili, tum aliorum scripta, Synodi, inquam, Jerosolymitanae responsum, et Dionysii Liddensis, et Epiphanii, atque alia, utque est verosimillimum, omnia, quae hoc anno fuerunt contra Origenistas elucubrata. Quae quidem nos primum maximam certe partem in lucem protulimus, et cum aut nescirentur plane antea, aut deperdita jamdiu crederentur, Hieronymianis reliquis utpote germanam procul dubio ingenii ejus sobole adcensuimus. Alio autem respectu inter se atque ordine ibi recensentur, ab eo qui nunc magis adrideret, et ad quem heic loci exigere, non abs re videtur, tametsi, ut aperte quod sentio dicam, neque hic satis probetur, neque porro videam, si quis in tanta pugnantium contra se invicem testimoniorum diversitate, quantam haud facile credet, qui hisce monimentis manum non admoverit, certus excudi possit.

V. Fecerit itaque Sanctus Pater ab interpretatione Paschalis Epistolae initium: quae prima in Editione nostra est, et juxta certissimas Cycli Paschalis regulas hujusmet anni 401 Pascha denuntiat, quod nonodecimo die mensis Pharmuthi, id est, Aprilis decimo 0137 quarto designatur. Et primo quidem Vere, si placet, Latine hanc refuderit, ut ab eo tempore ad subsequentis anni aestatem, cum tertium adversus Ruffinum Librum exararet, vere dixerit, ferme biennium intercessisse. Locum infra laudabimus. Huc autem referre illud liceat, quod primam tempestatem illam anni S. Interpres notat, cum Epistola XCVII. ad Pammachium et Marcellam, mittens Paschalem alteram, Rursus, ait, Orientalibus vos locupleto mercibus, et Alexandrinas opes primo Romam Vere transmitto, ut illud primo vere ad utramque Paschalem, hujus, inquam, et subsequentis anni, vi adverbii rursus, quod utrumque sententiae membrum afficiat, referatur. Ita nos rerum ordo componere rationes jubet, ut lex deinde aliqua affulgeat.

VI. Caeterum non Paschalem, sed Synodicam priore ipse loco nominat, ex his, quae insigni testimonio illo lib. III. contra Ruffinum de Theophili scriptis se ait transtulisse. Duas, inquit, Synodicam et Paschalem ejus (Theophili) Epistolas contra Origenem illiusque discipulos, et alias adversus Apollinarium et eumdem Origenem per hoc ferme biennium interpretatus sum, et in aedificationem Ecclesiae legendas nostrae linguae hominibus dedi. Potest in eam quoque rem sumi argumentum ex loco, quem in Ambrosianae Bibliothecae manuscripto codice auro contra ac gemmis aestimando, obtinet: in quo cum omnia ferme Origenianae causae ac damnationis monimenta abs Hieronymo in Latinum translata contineantur, Synodica proxime Paschalem hujus anni Epistolam antecedit. Antecedit autem non imprudentis Antiquarii lubitu aut casu, sed dedita, ut colligere licet ex consequentibus, opera; nam alioqui gestorum ordo, et materies postulabat, ut illam pone subsequeretur Synodi Jerosolymitanae responsio, non Paschalis illa Epistola, quae inter utramque conjecta, ad fidem vetustissimi exemplaris, ac temporis facile Hieronymiani, ita olim collocatam se indicat. Quae quidem ideo replicamus, quod adhuc re ipsa nos moveant, atque expendi ab eruditioribus velimus: denique ut ne videamur olim, cum Synodicam ipsam edidimus, leviter ex hoc ordine conjecturam fecisse de translationis praerogativa. At enim si priore loco redditam Latine Synodicam dicimus, quae nisi post Septembrem mensem Hieronymo innotescere omnino non potuit (eo siquidem mense fere medio, Graece adhuc perscripta ab auctore ad Palaestinos Episcopos in Aeliae Encoeniis congregatos missa est) minime illa biennii ratio, quam notat S. Interpres, constabit, nisi si eam putemus praecedenti anno 400 scriptam. Quae quidem sententia olim nostra erat; sed obstare postmodum visa est rerum, quae subsequutae sunt, series, atque illud cum primis quod de transfugis Monachis, deque tot motibus quos Synodica memorat, Paschalis silet: quae sequioris temporis nota est, cum ea contigerunt. Igitur post novem fere ab hac menses scripta illa videri potest, et haud multo post, eodem vertente tamen anno 401 aut subsequentis initio in Latinum versa abs Hieronymo.

0138 VII. Sed interpretationem ipsam quod spectat, duae aliae, nisi admodum fallimur, Epistolae praecesserunt, quarum attera Theophili ad Hieronymum, altera hujus ad illum Responsio est: illa numero LXXXIX, haec LXXXVI in Editione nostra praenotantur. Scribit Theophilus per Theodorum monachum, qui Romam navigaturus, facile ad ferendum Anastasio de profligatis Origenistis nuntium, noluit ante proficisci, nisi Hieronymum et sanctos fratres, qui cum eo erant in Monasterio, quasi sua viscera amplexaretur, et inviseret. Quem, subdit, cum susceperis pro Ecclesia tranquillitate laetare. Vidit enim cuncta Nitriae Monasteria, et referre potest continentiam et mansuetudinem monachorum: quomodo extinctis et fugatis Origenis sectatoribus, pax Ecclesia reddita sit, et disciplina Domini conservetur. Atque utinam apud vos quoque deponerent hypocrisim, qui occulte dicuntur subruere veritatem. Hae primae videntur Theophili ad Nostrum literae, quibus de ejectis e Nitriae monte Origenistis monachis nuntiatum est. Intercesserat vero jam aliquod ab re gesta temporis spatium: siquidem et qui Nitriae remanserunt Monachi ex seditione jam se in tranquillum contulerant, et ad eos qui fugae se dederant, persequendos, submiserat Theophilus in Palaestinam legatos, Priscum atque Eubulum, quibus nihil ad se litterarum dedisse, blande Hieronymus quaestus est; Unde, inquiens, licet per Sanctos Fratres, Priscum et Eubulum tuus ad nos sermo cessaverit: tamen quia, etc. Haec porro S. Doctoris Epistola, altera, inquam, ex his de quibus disputamus, quemadmodum multis videtur, nec sane est praeter verisimilitudinem, ad Theophilensem illam Responsio est: eamdem certe multo luculentius temporis notam designat. Nuper, inquit, tuae Beatitudinis accepi scripta, emendantia vetus silentium, et me ad solitum officium provocantia. Nimirum scripta ista non alia sunt, quantum intelligo, a Synodica toties laudata Epistola: qua nuper accepta, provocatum se ait Sanctus Pater ad solitum officium, transferendi scilicet in Latinum. Vetus autem illud silentium, quod scripta emendabant, non erga se habitum cumprimis dicit, sed in Origeniana utique causa, quod subsequens contextus declarat. Ostendisti, inquit, quod hucusque taciturnitas dispensatio fuit, non consensus. Libere enim Reverentiae tuae loquor. Dolebamus te nimium esse patientem, et ignorantes magistri gubernacula, gestiebamus in interitum perditorum. Sed, ut video exstendisti manum diu, et suspendisti plagam, ut ferires fortius. Vides quo silentium illud, totusque loci contextus spectet. Siluit enimvero post conditam Paschalem primam, sive ab hujus initio anni hucusque Theophilus, seque continuo satis patienter gessit adversus contentiosum illuc ac pugnax Monachorum genus, qui frequentibus Synodis ac monitis Episcoporum nunquam paruerant. Hoc autem anno circa Septembrem tacuisse jam satis se, jamque facto opus esse intelligens, extendit manum, coepitque in eos poenas: quas quidem paulo iniquiore animo Palladius, Socrates ac Sozomenus narrando exaggerant: non alia ab hac tamen res est, quam Synodica 0139 Epistola ipsa indicat. Omnino itaque nuperus Scriptor, qui laudata Hieronymi verba ad aliud tempus respicere autumat, quam quo exacti sunt de Nitriae Monasteriis Origenistae, et Synodica contra illos condita, a veri specie omni aberrat.

VIII. Videri autem adhuc duae possunt ante Synodicam Epistolae abs Hieronymo in Latinum versae, quarum alteram Theophilus ad Epiphanium, alteram ad Nostrum Epiphanius dedit. Quamquam parum equidem refert, de translationis praerogativa scrupulosius investigare, cum intra paucos menses, et ante insequentem annum, aeque omnes Romano cultu donatae sint. Priore illa Theophilus Epiphanio nuntiat, egredientes de cavernis suis Origenis colubros Evangelico ense truncatos: et secundum Nitriae Monachorum agmen contagione pestifera liberatum. Tum ait, Pauca ergo ex his quae gesta sunt, in Generali (Synodica scilicet) Epistola, quam ad omnes in commune direxi, prout patiebatur angustia temporis comprehendi. Dignationis tuae est, quae in hujuscemodi certaminibus saepe ante nos pugnavit, et positos in praelio consolari, et congregare totius insulae Episcopos, ac Synodicas litteras tam ad nos, quam ad Constantinopolitanae urbis Episcopum (eo enim intellexerat transfugas Monachos navigasse) et si quos alios putaveris, mittere, ut consensu omnium et ipse Origenes nominatim, et haeresis nefaria condemnetur. Altera, quae hanc proxime data est, significat Epiphanius Hieronymo gaudium ex Origenistarum proscriptione perceptum, cui et mittit Generalem Theophili Epistolam, facile ut Latine interpretetur, et latius proferat. Denique auctor est, ut quos adversus eam haeresim scripsisset libros, in vulgus edat. Indicio autem haec sunt, et nondum abs Hieronymo fuisse Synodicam, sive Generalem, ut vocant, Epistolam Latine explicatam, et post exiguum ab ea temporis spatium has etiam literas scriptas. Dicemus paulo post, quibus testimoniis de harum quoque translatione vere Hieronymiana constet.

IX. Postea igitur et Synodicam centies laudatam, et cujus gratia haec disputata sunt hactenus, vertit. Vertit autem, nisi nos series verosimilis rerum fallit, Octobri, aut Novembri mense: certe rationes ita subducere illud nos cogit, quod ipsam autographam ab Alexandrino Antistite missam in commune ad Episcopos sub initium Septembris, jam constituimus. Transtulit autem simul, eademque opera Synodi quoque Jerosolymitanae ad illam Responsum, Synodicam, inquam, aliam ab Episcopis in Aeliae Encaeniis congregatis Epistolam ad Theophilum. Incipit illa, Domno et honorabilissimo Episcopo, Theophilo, Eulogius, Joannes et caeteri Episcopi, qui Ierosolymis in sancta Encaeniorum die reperti sunt. Summa contextus, Omnem propemodum Palaestinam gratia Christi ab haereticorum alienam esse scandalo, praeter paucos qui Apollinaris erroribus adquiescerent. Exsecrari tamen se, quos suis ille litteris errores denuntiaverat: et quos vel propter dogmatum pravitatem, vel propter alias causas a communione sejunxerat, non recepturos, donec ipse poenitentiae eorum, si tamen voluerint damnare perversa, veniam 0140 dederit. Postremo et aliud ad eumdem Theophilum Latine tunc Noster vertit Responsum Dionysii Liddensis Episcopi, quo eidem gratulatur de ejectis (Ms. electis) sceleratissimis blasphemis (fort. blasphemi) Origenis discipulis, atque ut nullum persequendi eos finem faciat, hortatur. Has quoque duas quantivis pretii inter omnia Ecclesiasticae eruditionis monimenta, Epistolas nos de situ ac pene interitu ipso in lucem salvas protulimus: quae Hieronymianorum Operum partem, qua hactenus caruerunt, longe nobilissimam explent.

Enimvero, quod aeque omnes ab illo fuerint Latinitate donatae, ut pleraque alia nunc praetermittamus argumenta, ipsomet S. Interprete fide jubente, compertum est. Nihil eo clarius testimonio, quod et supra laudavimus ex tertio ejus contra Ruffinum libro: Duas, Synodicam, et Paschalem ejus (Theophili) Epistolas contra Origenem, illiusque discipulos, et alias adversus Apollinarium et eumdem Origenem per hoc ferme biennium interpretatus sum, et in aedificationem Ecclesiae legendas nostrae linguae hominibus dedi. Reliquas quod spectat, nihil eo luculentius quod habe Apologetico lib. I. adversus eumdem Ruffinum, num. 12. ubi, Si, inquit, quidquid contra Origenem, et sectatores ejus dicitur, in te dictum putas, ergo et Epistolae Papae Theophili, et Epiphanii et Aliorum Episcoporum, Quas Nuper, ipsis jubentibus, Transtuli, te petunt, te lacerant. Quippe alii praeter laudatos de nomine Episcopi in Origenem ejusque sectatores Epistolas scripsisse, quas per id temporis Hieronymus Latine explicarit, minime innui possunt, si Jerosolymitanae cumprimis Synodi Patres, et Dionysius iste Liddensis non sunt, quorum literae proferuntur. Res praeterea ipsa postulabat, ut quando Theophili Synodicam ad eos verterat, horum etiam ad eum Responsa, quae plurimum Ecclesiae causam contra Origenistas promovebant, transferret. Dionysium enim quod spectat, ut ejus Epistolam interpretaretur, ratio alia accedebat quod ei scilicet junctus pridem erat amicitia, ut quo tempore ab Joannis Jerosolymitani se communione separaverat, ad eum miserit baptizatum Competentes, quos in Monasterio habebat. Quos, inquit, nos Diospolim ad Confessorem Episcopum misimus Dionysium baptizandos. Diospolim autem et Liddam unam esse sub diverso nomine civitatem, nemo est qui nesciat.

His itaque series Hieronymianarum interpretationum hujus anni concluditur: quas et ponere ob legentium oculos ad indicis instar praestabit.

Theophili Paschalis Epist. I.

Ejusd. ad Hieronym. quae incipit Didici.

Hieronym. ad Theoph. cujus initium Nuper.

Theophili ad Epiphanium.

Epiphanii ad Hieronymum.

Synodica Theophili ad Episcopos Palaestinos et Cyprios.

Synodica Jerosolymit. Concilii ad Theophil.

Dionysii Liddensis Episcopi ad eumdem.