Caput XXXV. I. Nuntio de capta Roma, et Marcellae obitu consternatus, despondet animu. II. Caeptos tamen in Ezechielem Commentarios postea resumit. III. Et ad Marcellinum respondens, queritur de irruptione Saracenorum, a quibus vix salvus effugit. IV. Scribit deinde ad Principiam Marcellae Epitaphium. V. Ad Rusticum quoque, et ad Gaudentium Epistolas. VI. Commentarios in Ezechielem absolvit. VII. Scribit ad Demetriadem, et ad Dardanum. VIII. Quaedam alia scripta ejus et gesta.

Alaricus ingentem vim auri a Romanis quum exegisset, Urbis libertatem cum iis pactus, insequenti proxime anno 409, foedus violavit, et Romam praepotenti cum exercitu Barbarorum reversus, eam miserum in modum die mensis Augusti XXIV. totoque biduo insequenti diripuit, ferro atque incendiis vastavit. Narrant teterrimam stragem Olympiodorus apud Photium Cod. LXXX. Ruffinus Praefatione Homiliarum Origenis in Numeros apud Valesium, et Palladius in Lausiaca cap. CXVIII. Quorum nos sequuti rationes, ad hunc annum cum eruditissimo Chronologorum Pagio Urbis casum revocavimus. Caetera scimus, vulgo obtinere aliorum sententiam, quae in annum insequentem 410 transfert: quam quidem et nos olim amplexi sumus. Tantae autem cladi proceres Romani complures ex eorum numero, qui Hieronymo juncti amicitiis erant, succubuerunt. Hos inter Pammachius, quem de nomine laudat S. Pater: et Marcella, cujus postea ipse, ut mox dicemus, Epitaphium condidit. Sed harum nuntium calamitatum ubi accepit, ita animo consternatus est, ut propemodum obstupuisse, de se ipse testetur. Diu certe multumque, puta solidum annum, et quod excurrit, moerore superatus conticuit, et quem vixdum occoeperat in Ezechielem Commentarium excidere e manibus passus est.

0165 II. Id vero praestat ab ipsomet intelligere, quum ad ejus se demum elucubrationem recepit. Finitis, inquit Prologo primo in Ezechiel, in Isaiam decem et octo Explanationum voluminibus, ad Ezechiel, quod tibi, et sanctae memoriae matri tuae Paulae, o Virgo Christi Eustochium, saepe pollicitus sum, transire cupiebam, et extremam, ut dicitur, manum operi imponere Prophetali: et ecce subito mors mihi Pammachii atque Marcellae, Romanae urbis obsidio, multorumque fratrum ac sororum dormitio nuntiata est. Atque ita consternatus obstupui, ut nihil aliud diebus ac noctibus, nisi de salute omnium cogitarem: meque in captivitate Sanctorum putarem esse captivum, nec possem prius ora reserare, nisi aliquid certius discerem: dum inter spem et desperationem sollicitus pendeo, aliorumque malis me crucio. Postquam vero clarissimum terrarum omnium lumen extinctum est, imo Romani imperii truncatum caput: et ut verius dicam, in una Urbe totus orbis interiit, Obmutui, et humiliatus sum, etc. Verum quia et tu indesinenter hoc flagitas, et magno vulneri cicatrix paulatim inducitur: Scorpiusque (Ruffinus) inter Enceladum et Porphyrionem Trinacriae humo premitur, et hydra multorum capitum contra nos aliquando sibilare cessavit: datumque tempus, quo non haereticorum respondere insidiis, sed Scripturarum expositioni incumbere debeamus, aggrediar Ezechiel Prophetam, cujus difficultatem Hebraeorum probat traditio, etc., quae huc referas. Jam itaque Ruffinus fato functus erat, quem ait S. Pater Trinacriae jam humo premi: Messanae scilicet, ad quam ultimam Italiae urbem, barbaricam procellam effugiens, sese cum utraque Melania atque aliis receperat, inter Sicanos, utique gigantibus Encelado et Porphyrioni (perperam lectum ante nos Porphyrio) juxta fabulas Poetarum montes superimpositos. Mortuus autem hic est ab illa cum Romae tum Latii, subinde et magnae Graeciae depopulatione anno insequenti, sive 410, eoque fere medio, si fidem Martyrologio illi adhibemus, quod Bolandiani socii sub nomine Florarii Sanctorum, identidem laudant, et in quo ejus memoria die XIV. Junii consignatur. Denique nactus jam erat Hieronymus tantum otii, quo sibi quieto esse ab haereticorum insidiis liceret, et posset aequo animo Scripturarum explanationi incumbere. Quae omnia devenisse jam illum ad anni 411 exordia satis manifesto indicant.

III. Quae subsecuta est rerum suarum, ac Vitae seriem S. idem Pater Epistola CXXVI, quam hocmet anno (post plures alias quae interciderunt) ad Marcellinum et Anapsychiam scripsit, persecutus est. Cumque narrasset pluribus, voluisse olim se volumen Ezechielis explanare, malis autem ingruentibus, fere despondisse animum, diuque tacuisse, quod tempus esset lacrymarum, addit, Hoc autem anno (utique 411) cum tres explicassem libros, subitus impetus Barbarorum, . . . . . sic Aegypti limitem, Palaestinae, Phoenicis, Syriae percurrit ad instar torrentis cuncta secum trahens, ut vix manus eorum misericordia Christi potuerimus evadere. Duos itaque libros misi Sanctae filiae meae Fabiolae (juniori scilicet, quae se Urbis et patriae devastationi 0166 subducens, in Africam receperat) quorum exempla si volueris, ab ipsa poteris mutuari; pro angustia quippe temporis alios describere non potui. Facile quod et tertium describere non potuerit, causae fuit, quod confugientium ad se de toto orbe frequentia incredibili pressus, obeundis erga omnes hospitalitatis officiis distineretur. Nimirum hoc ipse in ejusdem Praefatione libri causatur, Quotidie, inquiens, sancta Bethleem nobiles quondam utriusque sexus atque omnibus divitiis affluentes, suscipit mendicantes. Quibus quoniam opem ferre non possumus condolemus, et lacrymas lacrymis jungimus: occupatique sancti operis sarcina, dum sine gemitu confluentes videre non patimur, Explanationem in Ezechiel, et pene omne studium omisimus, Scripturarumque cupimus verba in opera vertere, et non dicere sancta, sed facere.

IV. Interim S. Pater saepe et multum rogatus a Principia virgine, ut memoriam sanctae Marcellae litteris commendaret, cum hucusque moerore affectus incredibili reticuisset, et biennium ab illius obitu praeteriisset silentio, quod nihil tunc sibi videretur promere posse laudibus ejus dignum: denique opportunitatem nactus, Epistolam ad eam dedit in recensione nostra CXXVII, qua debitum Marcellae virtutibus officium una lucubratione persolvit. Atque eam sane nulli secundam, cum nobilissimi generis, tum pietatis in Deum laude mulierem magnifice praedicat, quod septimo a nuptiis mense viro orbata, Cerealem Consulem secundas ejus nuptias ambientem rejecerit, et Monachae Vitam prima nobilium feminarum ausa sit Romae profiteri, suoque exemplo multas ad idem institutum pertraxerit. Tum illud pluribus exornat, quod sanctarum Scripturarum studiis accensa, abs se Romae tunc agente divinas Litteras diligentissime didicerit, utque altius infigeret menti, saepius ad absentem scripserit, quaestiones in difficiliora loca flagitans, ut sibi edissereret. Ad haec ejus narrat factum opera, et intemeratae Religionis amore, ut factio Origenistarum, quae Romae coeperat invalescere, prodita atque extincta sit. Denique et in Romanae ejusdem urbis direptione, suique captivitate impense laudat, quod constantem animum gesserit, ut caesa fustibus flagellisque videretur non sensisse tormenta, et inter cruentos gladios invenerit pietati locum, et post aliquot dies sano integro vegetoque corpusculo obdormierit in Domino.

V. Per id quoque temporis scripsisse putandus est S. Pater Epistolas duas alias, alteram ad Rusticum Monachum, ad Gaudentium alteram. Illa quemadmodum oporteat instituere vitam Monacho dignam, per partes docet; cumque paupertatem cum primis amplectendam moneat, Caeterum, ait, juxta miserias hujus temporis, et ubique gladios saevientes, satis dives est qui pane non indiget. Non alias autem se quam modo narratas calamitates designare (contra atque alii autumant, qui eas huc referunt, quae ante quinquennium contigerunt) paulo superius prodit, ubi Ruffinum jam fato functum significat, tarditati ejus sub Grunnii nomine insultans. Testudineo, inquit, Grunnivius incedebat ad loquendum gradu, et per intervalla quaedam, 0167 vix pauca verba carpebat, ut eum putares singultire, non proloqui. Et tamen quam mensa posita, librorum exposuisset struem, adducto supercilio, contractisque naribus, ac fronte rugata, duobus digitulis concrepabat, etc., quibus tute fatearis, non alium voluisse, quam Ruffinum, eumque non ita pridem vita defunctum perstringere. Altera, qua infantulam biennium circiter natam, Pacatulam nomine, praeceptis, quae postmodum lectura sit, ad Christianam pietatem instituit, eadem temporis indicia praefert. Inter alias quas deflet saeculi calamitates, Orbis, inquit, terrarum ruit . . . . . Urbs inclyta, et Romani imperii caput uno hausta est incendio; nulla est regio, quae non exules Romanos habeat: Et paulo post: His Pacatula nostra nata est temporibus: inter haec crepundia primam carpsit aetatem, ante lacrymas scitura quam risum. Illa vero vix tertium tunc annum iniisse putanda est: dicitur quippe interim in sinu matris garrula voce balbutire, nec si modo litterarum elementa cognosceret, ultra aliquid posse, quam syllabas jungere.

VI. Recepit continuo se ad Ezechielem suum S. Pater, et lentescente per tempus dolore, opus a quarto ad nonum usque librum, 12, supra 400 anno vergente ad finem, et subsequentis initio, persequutus est. Tanti autem ei labor hic stetit, ut vix posset lucrativis imo furtivis noctium horis coepto insistere. Fateor, ait (Praef. lib. VII) , me Explanationes in Ezechiel multo ante tempore promisisse, et occupatione de toto huc orbe venientium implere non posse: dum nulla hora nullumque momentum est, in quo non fratrum occurramus turbis: in tantum ut aut claudendum sit nobis ostium, aut Scripturarum, per quas aperiendae sunt fores, studia relinquenda. Itaque lucrativis, imo furtivis noctium horis, quae hieme propinquante, longiores esse coeperunt, haec ad lucernulam qualiacumque sunt, dictare conamur, et aestuantis animi taedium interpretatione digerere: et paulo post: Accedit ad hanc dictandi difficultatem, quod caligantibus oculis senectute; ad nocturnum lumen nequaquam valeamus Hebraeorum volumina relegere, quae etiam ad Solis dieique fulgorem, litterarum nobis parvitate caecantur. Sed et Graecorum Commentarios fratrum tantum voce cognoscimus. His praepeditus difficultatibus, et novis subinde injectis, ubi tantisper ab una respirasset, occupationibus et moris, reliquos libros per intervalla dictavit, ut nedum reliquum quod erat hujus 413 anni in illa expositione transegerit, sed et magnam insequentis partem. Et vero sub illius finem nonum librum se indicat adornasse, ubi Heraclianum Africae Comitem, hominem prae Barbaris ipsis impium, Nuper dedisse poenas perfidiae suae refert. Hic scilicet illo anno 413, quo Luciani V. Cl. Collega in Consulatu fuit, jam ultra medium excurrente, sive Augusto mense, Novarum, ut Prosper ait, in Africa rerum reus honorem amisit et vitam (In Chron.). Ut proinde minimum putes nuper illo adverbio, temporis anteacti spatium designari, postremos prope dixerim dies ejusdem anni, ut notet necesse est. Hinc reliqui libri in subsequentem 414, facile differendi. Quod quidem de postremis 0168 duobus, qui Visionem Templi edisserunt, liquido constat. Quum enim pervenisset ad eam partem delubri, in qua Sancta sanctorum, et Thymiamatis altare describitur, se testatur Sanctus Interpres maluisse opus parumper intermittere, ut ad virginem Demetriadem scriberet, quod est, ut ipse ait, De altari transiret ad altare.

VII. Hanc itaque Epistolam paulo antequam finem Commentario illo imponeret, dedit ad eximiam eam virginem, Julianae filiam, et Probae neptim, quam spretis illustribus nuptiis, cum se Christo dedicasset, hortatur ut in sancto proposito perseveret, et quibus id praestet officiis ac studiis, docet. Quod autem annus tunc ageretur 414, pluribus ipse locis satis manifesto prodit, atque illo cum primis, ubi se ait ante annos triginta cognominem huic librum ad Eustochium de Virginitate servanda elucubrasse. Caetera in chronologicis Notis satis abunde persequuti sumus. Sed et ad Dardanum de terra Promissionis Epistolam in nostra recensione CXXIX, hocmet anno vergente ad exitum, scripsit, Commentario in Ezechielem jam, ut videtur, absoluto. Dicitur enimvero Dardanus jam duplicis Praefecturae honorem transegisse, Praefecti scilicet Praetorio Galliarum: quarum primam obierat jam anno 409, alteram 413 gessit, ut ex Prosperi Tironis Chronico liquet, qui ejus potissimum opera oppressum Jovinum tyrannum, averso ab ipsius societate Rege Ataulfo, tradit. Serius ne differatur, vetat aliud S. Patris testimonium libro I. Commentariorum in Jeremiam: quem certo certius insequenti proxime anno adornavit, et cap. III. eam nuper ab se editam refert (Gothofr. cod. Theod. lib. XII. tit. I. de Centurionib. Lege 171) .

VIII. Coeptum deinde est inter Ecclesiasticos viros de Animae origine disputari: cujus ad Hieronymum disputationis arbitrium delatum est. Paulus Orosius, Origenismi labe corripi sensim Hispanias animadvertens, ad Augustinum in Africam trajecit, eumque suscitatus est inter alia multa de illa quaestione, utpote ab Adamantii fontibus derivata. Sed minime ausus Hipponensis Episcopus ferre sententiam, ei auctor fuit, ut in Palaestinam ad Hieronymum, quasi petiturus oraculum, navigaret. Duas quoque ei dedit in eam rem deferendas ad illum Epistolas, quae numeros in recensione nostra CXXXI. et sequ. obtinent. Harum prima recensens varias de animae origine sententias, petit doceri, quae potissimum tenenda sit, et quomodo adversus Pelagianorum dogma illa ejus defendi possit, quam Epistola ad Marcellinum et Anapsychiam insinuaverat, singulas animas novas nascentibus creari. Altera consulit de loco ex Jacobi Epistola, Qui offenderit in uno, factus est omnium reus. Advenit Orosius circa vernum tempus, ibique aliquandiu commoratus est: aderat enim, ut mox dicemus, ejusdem anni 415, adhuc mense Julio, quo Jerosolymis contra Pelagium in aciem descendit. Hieronymo ad Augustini Epistolas respondendi, otium defuit tot undequaque concertationibus contra haereticos occupato: id quod et narratum nos imus, et 0169 ipsemet anno insequenti ad illum scribens Epistola CXXXIV causatur.