85

(14Ε_362> Ἀτελής μέν: Ὅτι οὐδεμία σύναξις τελεσιουργεῖ δίχα τῆς μεταλήψεως.

Καί τό κεφάλαιον: Καί ἐνταῦθα τό κεφάλαιον ἐπί τοῦ ἀναγκαίου καί καιρίου εἴληπται.

Ἐπωνυμίαν αὐτῇ: ∆ιά τί λέγεται φώτισμα, καί ὅτι δικαίως. Ἐκ τοῦ τελουμένου: Καί ἐνταῦθα κατά παράλειψιν τοῦ ὑπάρχειν λαμβάνεται. Β'. Ὁ μέν ἱεράρχης: Ἡ τάξις αὕτη ἐν τοῖς χρόνοις τοῦ Πατρός ἐπολιτεύετο

ἴσως ἐν ταῖς κατά τόπον ἐκκλησίαις. Ἁγιογράφων δέλτων: Ἁγιογράφους δέλτους καλεῖ τήν Παλαιάν καί τήν Νέαν

∆ιαθήκην. Καί πρός αὐτοῖς ἐνεργούμενοι: Τουτέστιν ὑπό πνευμάτων ἀκαθάρτων. Τῶν λειτουργῶν δέ: Λειτουργούς φησι τούς διακόνους καί τούς νῦν

ὑποδιακόνους λεγομένους. Ἔκκριτοι: Ἔκκριτοι οἱ πρῶτοι διάκονοι, ἱερεῖς δέ οἱ πρεσβύτεροι. Προτιθέασι: Τοῦτο κατά τήν ἐν Ρώμῃ κρατοῦσαν συνήθειαν. Ἐκεῖ γάρ ἑπτά

μόνοι διάκονοι τῷ θυσιαστηρίῳ λειτουργοῦσιν, οὕς ἐκκρίτους, οἶμαι, καλεῖ, τούς δέ ἄλλους ἄλλην τινά ἐκτελεῖν λειτουργείαν· καί σημείωσαι κἀντεῦθεν τόν ἀρχαϊσμόν τοῦ Πατρός, καί ὅτι σύν τοῖς διακόνοις τόν ἄρτον οἱ πρεσβύτεροι προτιθέασι. Τοῦτο δέ καί πανταχοῦ γίνεται, ὀλίγων ὄντων διακόνων· ἐν Ρώμῃ δέ, οἶμαι, πάντοτε εἰκότως, διά τό μόνους ἑπτά τούς ἐκκρίτους τῷ θυσιαστηρίῳ λειτουργεῖν· τυχόν δέ καί βίῳ τῶν ἄλλων οἱ ἑπτά τυγχάνουσιν ἔκκριτοι.

Τῆς καθολικῆς: Ὅτι καί τότε πίστεώς τι σύμβολον προελέγετο, ἤ μᾶλλον ὅπερ τότε παρελάμβανον μάθημα καί συμμάθημα τῆς πίστεως.

Τῶν ἱερῶν πτυχῶν: Ὧδε οὐ πρῶτα τά δίπτυχα παρ' ἡμῖν, (14Ε_364> ἐπί δέ τοῦ Πατρός τούτου μετά τόν ἀσπασμόν τά δίπτυχα ἐλέγετο, ὥσπερ καί ἐν Ἀνατολῇ.

Οἱ τῶν λειτουργῶν ἔκκριτοι: Ὅτι οἱ πρῶτοι τῶν διακόνων μόνοι παρίστανται τῷ θυσιαστηρίῳ· τάχα δέ καί οἱ ἐν βίῳ τούτων ἔκκριτοι.

Καί ὑπ' ὄψιν ἄγει: Τουτέστι σαφηνίζει τά ὑμνούμενα· οἷον, ὅτι τόδε καί τόδε Χριστοῦ, καί τόδε Χριστοῦ. Ὑποδείκνυσι δέ καί τάς ἐπί τούτοις θείας δωρεάς, οἷον, ὅτι εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, καί εἰς ζωήν αἰώνιον, καί ὅσα τοιαῦτα μυστικά. Τάχα δέ τό ὑπ' ὄψιν τοῦτο σημαίνει, ὡς τότε ἀποκαλυπτομένων τῶν ἁγίων δώρων, μετά τάς εὐχάς, μενόντων δέ κεκαλυμμένων, ἕως καιροῦ μεταλήψεως· ἤ τάχα τόν κουφισμόν καί τήν ὕψωσιν τῆς μιᾶς εὐλογίας τοῦ θείου ἄρτου φησίν, ὅν ὑψοῖ ὁ ἱερεύς, λέγων, «τά ἅγια τοῖς ἁγίοις», ὅπερ καί μᾶλλόν ἐστιν ἀληθές, ὡς περί τό τέλος τοῦ κεφαλαίου εὑρήσεις εἰρημένον.

Γ'. § 1. Τάς εἰκόνας ἐν τάξει: Εἰκόνας ἐκάλεσε τῶν ἀληθῶν τά νῦν τελούμενα ἐν τῇ συνάξει.

Ὡς οὐδέ τῶν συμβόλων: Ὅτι σύμβολα ταῦτα, καί οὐκ ἀλήθεια. Αἱ μέν γάρ ἱερώταται: Τί οἱ ψαλμοί καί τά ἀναγνώσματα. Εἰς μνήμην: Ὅτι «μετά τό δεῖπνον λαβών ἄρτον», καί τά ἑξῆς· καί ὅτι ὁ

θάνατος αὐτοῦ καταγγέλλεται, ἄχρις οὗ ἔλθῃ, κατά τόν Ἀπόστολον καί αὐτόν τόν Κύριον φάσκοντα· «τοῦτο ποιεῖτε εἰς τήν ἐμήν ἀνάμνησιν», καί τά ἑξῆς. Καί σημείωσαι ὅτι ἀρχισύμβολον ἔφη τό μυστικόν τοῦ Κυρίου δεῖπνον, τῶν νῦν θείων μυστηρίων· καί ὅτι τόν ἀναξίως μεταλαμβάνοντα τοῦ ἄρτου· καί τοῦ ποτηρίου, οὐδέν ἡ μετάληψις ὠφελεῖ, μᾶλλον μέν οὖν καί εἰς κρῖμα αὐτοῦ λήψεται, κατά τόν Ἀπόστολον. Ἐκ δέ τῶν ἑξῆς εὐλόγως ἄν τις φαίη, ὅτι μετά τό ἐξελθεῖν τόν Ἰούδαν (14Ε_366> ἐκ τοῦ δείπνου παρέδωκεν ὁ Χριστός τοῖς μαθηταῖς τό μυστήριον.