Super humeros hyacinthina laena. Locus omnino corruptus in editis libris, qui legunt; Et per humeros, hyacinthina laena forte volitans, vel, Et per humeros hyacinthina laena Mavorte volitans. Nihil exstat in exemplaribus Mss. de hyacinthina laena, haecque verba conficta sunt ab iis qui contextum non intellexerunt. Legendum itaque, Et super humeros Maforte volitans. Est autem Maforte, vel potius Marphote, velum sericum tenue, quod nunc vocamus la coeffe, in Vasconia vero la Marsovile, quod velum in Virgunculis est album, in aliis mulieribus nigrum. Volitat saepius super humeros cum caput laxius ligatum est. Hoc nomen derivatum non dubito a Graeca voce μορφὴ, quae formam et faciei pulchritudinem sonat. Nam adhibetur istud ornamentum ad componendam faciem mulierum et virginum. Qui volunt Maforte vocem esse Aegyptiam, non satis attendunt Hieronymum Romae scripsisse hunc libellum, et de Virginibus Romanis fuisse locutum, non de Monachis Aegypti.

97

Humilis sedeas. In Ms. Codice Cluniacensi legitur, in humili sedeas loco, scabello te, etc. Alii non pauci legunt, humi sedeas, scabello te, etc.

111

Et nudi impatientia. Exemplaria tria vel quatuor Mss. et nudi ad impatientiam frigoris pedes.

112

Probat, et altilis geronepopam. Locus obscurissimus et qui restitui vix possit subsidio veterum librorum manuscriptorum. Neque tamen dubitaverim genuinam esse lectionem Codicis Cluniacensis, si vera est in antiquis Exemplaribus: sensus enim hujus lectionis mentem Hieronymi nobis repraesentat, et in eo consequentia sermonis perspicua mihi videtur. Prandium, inquit, nidoribus probat, et altilis geronepopam quae vulgo pappezo nominatur. Certe si geronepopa sive gerontopopa, fuit senum puls sive cibus confectus ex succo altilis pingui et farina triticea, qui vulgo diceretur pappezo, Cluniacensis Codex vetustus et optimae Notae retinet fere quod Hieronymus ediderat. Jam quia nesciat pappam esse puerorum cibum sive pultem, et pappare, idem significare quod cibum sumere?

1230 Persius Satyr. 3. Et similis regum pueris pappare minutum Poscis, et iratus mammae lallare recusas? Hic pappare minutum significat puerorum pultem, quam et nos papet dicimus, ut ante nos viri docti observarunt apud Calpinum. Sicut autem cibus ille antiquissimus fuit ex farina, aqua, melle seu caseo, et ovo decocto factus; ita pultes senum potuerunt ex farina et juribus altilium confici et carnium caeterarum, unde senex importunus prandium et ejusmodi pultem nidoribus altilis et carnis probare solitus fuit. Huic lectioni ac sensui favent caeteri Mss. Codices, legunt enim omnes accusativum casum, opopan et pepan hoc modo: Prandium nidoribus probat et altiles vulgo papizo nominatur: vel, et altilis genere pepam vulgo papizo nominatur: aut denique, et altilis geronepepan vulgo papizo nominatur. Cluniacensis Codex quem secuti sumus, addit super vocem pappezo, vel papio. Aliam lectionem mihi subministrare in promptu fuisset, si quid de antiquis lectionibus mutare voluissem: ita vero legendum conjicerem, salva superiori lectione, prandium nidoribus probat ut altilis geronepopa, quae vulgo pappezo nuncupatur. Certum namque ac exploratum mihi est ab adolescentia, upupam aviculam spurcissimam, quam fimus boum et stercora delectant, prandium nidoribus probare, et praepeti penna volitare in prata illa quae bovinis infecta sunt fimis et stercoribus. Potuit igitur Hieronymus senem, cui inimica castitas, inimica jejunia, dicere geronepupam vel geronepepan, quae prandium nidoribus probaret, in similitudinem upuparum veterum nidoribus et fimis gaudentium. Si ad Graecas voces confugere voluerimus et linguae peregrinae auxilia quaerere, tertio hocce diverso modo legendum erit: prandium nidoribus probat et altiles γέρων ὁ τόππα; vulgo pappizo nuncupatur. Hoc est, senex ille, venter popa, gulosus et insatiabilis, probat altiles prandiumque nidoribus carnium ac fumo, et libenter accurrit ad popinales delicias. Haec sunt, ni fallor, quae possunt excogitari ad restitutionem hujus loci. Hincque videas frustra laborasse eos qui per juniores grues hunc locum multis sermonibus restituere et interpretari studuerunt. Caeterum upupa quae vulgo pappezo dicta erat apud Romanos secundum lectionem secundae restitutionis, nunc dicitur la plupe apud Vascones: aves enim cristatas plumis, vocant aves plupades. Venatores eas insectantur, quia obesae sunt et pingues, et capiuntur ultima aestate cum ficedulis et caeteris aviculis quae hoc tempore valde pinguescunt. Ne quid vero desiderari possit post diuturnam meditationem nostram et laborem improbum, addamus et quartam hujusmodi lectionem quae sensum habet optimum: Prandium nidoribus probat et altiles, vulgo papezo nuncupatur. Vocabatur vulgo pappezo, id est, pappedo, quod nos Gallice diceremus, vieux gourmand, aut, père-gourmand; sicut in proverbio dicimus, un vieux singe, un vieux barbon, un vieil ivrogne, un maitre ivrogne. Si quis meliorem ac veriorem invenerit restitutionem, libenter suspiciemus, modo doceat et non detrahat. Meminisse etiam juvat lectionem hanc ultimam esse Codicis Colbertini num. 2397. qui cum omiserit vocem geronepopan videtur nonnihil corruptus, quamvis aliunde optimum sit exemplar ac vetustum. Ex eodem tamen post inextricabiles difficultates, et isto modo legendum censeo: Prandium nidoribus probat et altiles γέρων ὁ πάππας, vulgo pappezo nuncupatur. Nulla est tam facilis et expedita lectio sive in verbis, sive in sensu: nam senex erat ille Clericus qui prandium et altiles nidoribus probabat, unde dicitur geron o poppas, Gallice, ce vieux papa idemque vulgo papezo per jocum et contemptum nuncupabatur, sicut infans dicitur pusio apud veteres Latinos.

112

Quod Remoboth dicunt. In Mss. Codicibus haec vox non uno modo scribitur, in quamplurimis legimus Ronnuoth, in aliis Remnevoth, vel Remnoth. Tertium istud Monachorum genus vocat S. Pater noster Benedictus, Sarabaitarum; et quartum genus addit vocans illud gyrovagum, Regulae Capite 1. Legat qui voluerit Cassianum Collatione 18. quae est Priamonis, cap. 4. et cap. 7. ubi de hisce Monachis disputatur. Quod autem sequitur, in nostra provincia, non intelligas in Pannonia Hieronymi patria, vel in Italia, sed in Syria vel Palaestina, ubi vitam Monachi primum professus est Hieronymus. Consule Sulp. Severum in Dialogo de Hieronymo loquentem.

118

Ut nemo dehabeat. Omnes Mss. Codices, nullo excepto, hanc retinent lectionem: voce quoque dehabere utuntur antiqui Scriptores lib. 3. de Vitis Patrum cap. 20. Maxime si dehabent, et egentiores sunt. Ubi vides dehabere, idem esse quod minus habere, et non valde habere, ut putavit Marianus. Sensus itaque Hieronymi hic est, ita oeconomus universa in Coenobio moderatur, ut nullus indigeat rebus necessariis, nemo quid postulet, nemo minus habeat quam necesse sit. S. Benedictus, qui plura Regulae suae Capitula ex hoc loco contexere videtur, sic habet Cap. LV. de

1231 Vestimentis et Calceamentis Fratrum: Dentur ab Abbate omnia quae necessaria sunt . . . ut omnis auferatur necessitatis excusatio.

120

Novem mensibus. In Codice Ms. Cluniacensi recentior manus novem posuit pro decem: sed prima scriptoris manu positum fuerat decem, quod caetera retinent Exemplaria vetustissima. De novem autem mensibus vel decem, quibus infantes in utero gestari solent, vide Medicos et rerum naturalium Scriptores.

123

Pone me sicut umbraculum in corde tuo. Multa post haec attexuit codex Ms. Bibliothecae Eminentissimi Cardinalis Chizii; sed cum sint manifesto supposititia, ea negleximus.

126