Elige presbyteros. Sensum Scripturae non verba posuit hoc loco Hieronymus; nisi ex veteri aliquo exemplari haec recitaverit, ubi legebant Antiqui, «Elige presbyteros quos tu ipse scis presbyteros Israel, quos tu ipse nosti, quod hi sunt presbyteri.» Depravatus autem fuit iste locus apud Erasmum et Marianum, qui legunt, «Elige presbyteros, quos tu ipse scis dignos esse;» et falso citarunt cap. 17. vol. 18. Exodi, cum manifestissime de libro Numerorum sententia sit mutuata.

1048

Orans loquitur. In antea editis et in corruptissimo Ms. codice Florentino nomen Pauli obtruditur, quotidie Paulus loquitur.

1049

Ut omnes, etc. Idipsum docet Praefatione Commentariorum in Malachiam, dicens: Tempus quoque titulusque conveniunt; quod et in Psalmis diximus, qui titulos non habent, eorum esse credendos, quorum priores Psalmi nominibus praenotati sunt.

1050

Et fecit Deus. Erasm. «Et fecit Deus hominem ad imaginem suam: ad imaginem Dei fecit illum: masculum, et foeminam creavit illos.»

Ibid.

Olam. Falso antea editi libri Hebraica nobis obtrudunt hoc loco verba .

1053

Initio viarum. Mss. aliquot, initiarum viarum suarum: Erasmus autem legit, in initio viarum suarum: De quo mox dicturi sumus.

Ibid.

Bresith. Omnes Mss. codices legunt Bresith; et non Resith, sicut editi antea libri. Hieronymum autem legisse in Hebraeo Adonai canani Bresith dercho, nullus dubito; quia in sua Translatione Latina Proverbiorum, locum praesentem ita reddidit: «Dominus possedit me initio viarum suarum, vel in initio viarum suarum,» juxta Vulgatam Editionem. Praeterea Chaldaeus et Syrus legebant in Hebraeis exemplaribus praepositionem be, id est, Bresith, in initio, non vero initium. Unde manifeste ostenditur diversa fuisse Hebraea exemplaria vetutissima, quam Septuaginta Interpretes invenerint in illis nomen Resith sine propositione, ut hodieque legitur; Chaldaeus autem, Syrus et Hieronymus idem verbum legerint cum praepositiva particula, Bresith.

1054

Initium viarum. In primo Tomo Editionis novae Operum Sancti Hieronymi aliter posui, nempe: Dominus possedit me initium viarum suarum. Sed tunc temporis versiculum recitavi ex Editione Mariani, quae hic corrupta est, ut jam monui textum Hebraicum restituendo. Consulat Lector curiosus Prolegomenon tertium, num. 3. in Bibliothecam divinam Sancti Hieronymi, ubi fusius disputat de hoc versiculo Proverbiorum.

Ibid.

Trasiit, etc. Erasmum secuti sumus et codices Mss. Marianus ita legit, «quae praeteriit, vel transiit, et ut vigilia nocturna.»

1055

Poeta testatur. Illustris iste Poeta Virgilius est, qui libro tertio Georgicorum circa medium haec habet:

Sed fugit interea, fugit irreparabile tempus,
Singula dum capti circumvectamur amore.
Et iterum libro decimo Aeneidos circa finem, Mezentium

1271 inducit sic loquentem ad equum suum, quem Rhoebum vocabat:

Rhoebe, diu (res si qua diu mortalibus ulla est)
Viximus: aut hodie victor spolia illa cruenta,
Et caput Aeneae referes, etc.

1058

Abscondentur a te. Ita legunt omnes Mss. codices, quorum lectionem mutare non debuit Marianus, ut ad Vulgatam Latinam Psalmi contextum accommodaret.

Ibid.

Est ex judicii, etc. In antea editis legimus, in illo ex judicio et ex veritate est.

1059

Baem. Nonnulli Mss. codices legunt bahem; quia in medio duarum vocalium antiqui exscriptores interponebant aspirationem: unde verbum etiam inchoo scribebant incoho juxta Servium.

Ibid.

Quodusque non pulsetur, etc. Marianus contrario sensu legendum monet sine particula negante, quoadusque pulsetur funiculus argenti: sed illico mutasset sententiam si meminisset Hieronymum recitare totum huncce contextum ex editione LXX. Translatorum, apud quos legimus cum negatione, ἔως ὅτον μὴ ἀνατραπῆ, id est usquequo non evertatur. Praeterea nullum contuli exemplar Ms. quod non legat sicut Erasmus, quoadusque non pulsetur funiculus argenti. Perperam ergo ex Vulgata Editione nostra Marianus Victorius cuncta reficere voluit.

1060

In suo loco, etc. Librum Commentariorum in Ecclesiastem intelligit, qui proxime consequuntur in hac Editione nostra post Epistolas Criticas.

Ibid.

Millia, et octoginta, etc. Suo more lectionem Mss. codicum mutavit hoc loco Marianus, sic enim legit: «Et septuaginta milllium, et octaginta millium hominum multitudines.

Ibid.

Ais. Lectionem Hieronymi tollunt veteres Editiones hujus epistolae, et pro Ais unico verbo, supponunt Hebraica verba gas his.

1061

Quando pergit, etc. Tenebrosus locus ad intelligentiam; cui illuminando non modicam confert opem epistola ejusdem Hieronymi ad Augustinum scripta, illa scilicet quae in Editione Mariani numeratur 89. Ibi enim scriptum est: «Et in Paralipomenon libro legimus quod filii Israel ad pugnandum processerint mente pacifica; inter ipsos quoque gladios et effusiones sanguinis, et cadavera, prostratorum, non suam, sed pacis victoriam cogitantes.» Desumpta sunt isthaec e libro 1. Paralip. cap. 12. v. 38. Nam apud LXX. hoc modo legimus: Omnes hi viri bellatores instruentes aciem in animo pacifico, ἐν ψυχῇ εἰρηνικῇ. Quod in Vulgata Latina dicitur, corde perfecto; quia Hebraicus contextus belebab salem, aut belevav scalem, potest Latine reddi, corde perfecto, vel, in animo pacifico; sive etiam, mente pacifica. Possunt igitur haec sonare in Verbis Dierum, id est, in Paralipomenon libro, quod Deus non corripit ut interficiat atque disperdat: sed ut corrigat et emendet, quandoquidem homines etiam interdum in hostes

1272 procedant animo perfecto ac mente pacifica.

1062

Nullum tam, etc. Eadem inculcat epistola ad Ageruchiam de Monogamia: «Nemo enim, inquit, tam fractis viribus, et sic decrepitae senectutis est, ut non putet se unum adhuc annum esse victurum. Unde subrepit oblivio conditionis suae,» etc. Ciceronis est ista sententia, qui libro de Senectute sic ait: «Nemo enim est tam senex, qui se annum non putet posse vivere.» Seneca quoque epist. 12. lib. 1. «Nemo tam senex est, ut non improbe unum diem speret.

Ibid.

Quotidie, etc. Similiter in Epistola 103. ad Paulinum: «Facile contemnit omnia, qui se semper cogitat esse moriturum.»

Ibid.

Compeditos significat. Addunt editi antea libri, post Ms. codicem Florentinum: Sin autem πεπαιδευμένους, eruditos significat. Sed haec non leguntur in antiquioribus Mss. exemplaribus: unde conjicio non esse Hieronymi verba, sed ejus qui exemplar Florentinum multis additamentis vitiasse convincitur.

1063

Legimus. Locus insignis et facilis ad errorem lectoribus faciendum, si retineamus lectionem quamplurium Mss. et editorum librorum, ubi pro legimus, positum invenies diximus. Quasi indicare voluerit Hieronymus hac voce diximus, aliquos a seipso elaboratos Commentarios in Psalmum duodecimum. Sed hunc nodum solvit Cluniacensis codex Ms. qui retinet post emendationem antiquae manus, verbum legimus, et non diximus. Nec tamen me latet Hieronymum scripsisse Tractatus septem in Psalmos, a decimo usque ad decimum sectum; quo manifestissime comprobatur veritas lectionis diximus.

Ibid.