Caput II.

Sit nunc aliunde res, ne Poenicum inter Romanos aut erubescat, aut doleat. Certe habitum vertere naturae 1032B totius solemne munus est. Fungitur et ipso mundus interim iste quem incumbimus. Viderit Anaximander, si plures putat: viderit si quis uspiam alius ad Meropas, ut Silenus, penes aures Midae blatit, aptas sane grandioribus fabulis. Sed et si quem Plato aestimat cujus imago hic sit, etiam ille habeat necesse est proinde mutare. Quippe si mundus, ex diversis substantiis officiisque constabit ad formam ejus quod mundus hic est: neque enim mundus, si non ut mundus proinde. Diversa in unum, ex demutatione diversa sunt. Denique diversitatis discordiam vices foederant. Ita mutando erit mundus omnis, qui et diversitatibus corporatus, et vicibus temperatus. Nostra certe metatio, quod clausis vel in totum 1033A homericis oculis liquet, totum versiforme est. Dies et nox invicem vertunt. Sol stationibus annuis, luna modulationibus menstruis variat. Siderum distincta confusio interdum dejicit quid, interdum resuscitat. Coeli ambitus, nunc sub divo splendidus, nunc nubilo sordidus: aut imbres ruunt, aut si qua missilia cum imbribus, dehinc substillum, et denuo sudum. Sic et mari fides infamis, dum et flabris aeque mutantibus, de tranquillo probum, de flustris temperatum, et extemplo de decumanis inquietat. Sic et terram si recenseas temporatim vestiri amantem, prope sis eamdem negare memor viridem cum conspicis flavam, mox risurus et canam. Caeteri quoque ejus ornatus quid non aliud ex alio mutant, et montium scapulae decurrendo, 1033B et fontium venae cavillando , et fluminum viae obhumando . Mutavit et totus orbis aliquando, aquis omnibus obsitus. Adhuc maris conchae, et buccinae peregrinantur in montibus, cupientes Platoni probare etiam ardua fluitasse. Sed et enatando rursus, in forma mutavit rursus orbis, alius idem. Mutat et nunc localiter habitus, cum 1034A situs laeditur; cum inter insulas nulla jam Delos, harenae Samos , et (si ille non mendax) cum in Atlantico Libyam aut Asiam adaequans quaeritur ; cum Italiae quondam latus, Hadria Tyrrhenoque quassantibus mediotenus inter ceptum, reliquias Siciliam facit; cum tota illa plaga discidii, contentiosos aequorum coitus angustis retorquens, novum vitii mari imbuit , non exspuentis naufragia, sed devorantis. Patitur et continens de coelo, aut de suo. Aspice ad Palaestinam, qua Jordanes amnis finium arbiter, vastitas ingens, et orba regio, et frustra ager; at urbes retro, et populi frequentes, et solus audiebat; dehinc, ut Deus censor est , impietas ignium meruit imbres. Hactenus Sodoma, 1034B et nulla Gomorrha, et cinis omnia, et propinquitas maris juxta cum solo mortem vivit . Ex hujuscemodi nubilo et Tuscia Vulsinios deusta, quo magis de montibus suis Campania speret, erepta Pompeios. Sed absit. Utinam et Asia secura jam sit de soli ingluvie! Utinam et Africa semel voraginem paverit, unicis castris fraudatis 1035A expiata! Multa et alia hujusmodi detrimenta habitum orbis mutavere , situsque movere. Bellis quoque plurimum licuisse et tristitia perget , non minus quam regnorum vices recensere. Quoties et ista mutaverunt , jam inde a Nino Beli progenie! si tamen Ninus regnaret primus, ut autumat superiorum profanitas: ferme apud vos ultra stylus non solet. Ab Assyriis, si forte, aevi historiae patescunt; qui vero divinas lectitamus, ab ipsius mundi natalibus compotes sumus. Sed laeta jam malo: quippe et laeta mutant. Denique, si quid mare diluit, coelum deussit, terra subduxit, gladius detotondit, alias versura compensati redit. Nam et primitus majorem ambitum terra cassa, et vacans hominum, et sicubi aliqua gens occuparat, sibimet soli erat. Itaque 1035B colere omnia (si demum intelligis alibi stipantem copiam, alibi deserentem), runcare atque rustare instituit, ut inde velut ex surculis et propaginibus, populi de populis, urbes de urbibus, per ubique orbis pangerentur. Transvolavere redundantium gentium examina. Scythae exuberant Persas: Phoenices in Africam eructant; Romanos Phryges pariunt; Chaldaeum semen in Aegyptum educatur; dehinc, inde cum transducitur, Judaea gens est. Sic et Herculea posteritas, Temeno pariter Peloponesum occupando producunt . Sic et Iones Nelei comites 1036A Asiam novis urbibus instruunt. Sic et Corinthii cum Archia moeniunt Syracusas. Sed vanum jam antiquitas, quando curricula nostra coram. Quantum reformavit orbis saeculum istud! quantum urbium aut produxit, aut auxit, aut reddidit praesentis imperii triplex virtus , Deo tot Augustis in unum favente! quot census transcripti! quot populi repugnati ! quot ordines illustrati! quot barbari exclusi! Revera orbis, cultissimum hujus imperii rus est, eradicato omni aconito hostilitatis, et cacto, et rubo subdolae familiaritatis, concultus et amoenus super Alcinoi pometum, et Midae rosetum.