Dissertatio, De Affinitate Inter Baptismum Et Poenitentiam, Sequentis Libri Authore, Et Ejusdem Scripti Tempore.

I. Postquam ergo Tertulliani Librum de Baptismo absolvimus, non recto quidem et communi Sacramentorum nostrorum ordine, attamen neque per saltum, 1205B ad ejusdem Librum de Poenitentia, pariter notis quibusdam illustrandum, deferimur; nam et ipse Author Sacramenta intermedia, Confirmationem et Eucharistiam, non penitus transiliit, sed illam quidem in prioris sui Libri Cap. VI et VII velut quoddam Baptismi complementum, haud perfunctorie tractavit: hanc vero Cap. XVI (ut ibi notavimus) saltem leviter attigit.

II. Est autem praeterea singularis quaedam, vel ipsius necessitatis ratione, inter Baptismum et Poenitentiam connexio. Cum enim rerum omnium Creator Deus Primum Hominem in hoc Universum, ceu patentissimum mare quoddam, effudisset, ac toti humano generi deinceps velut Archithalassum dedisset, is vero noxiae cupiditatis suae fluctibus abreptus, navim suam in durissimum scopulum Peccati originalis 1205C allisisset, ac non sui solius, sed nostrum omnium miserrimum naufragium fecisset, immensa Salvatoris nostri Bonitas primam nobis porrexit tabulam, Baptismum, qua arrepta in portum salutis denuo emergeremus. At vero cum in ipso hoc portu plurima hominum, novis rursus fluctibus involvendorum, naufragia futura praenosceret, labefactatae nimiumque instabili voluntati nostrae, idem Sacramentorum Institutor Christus secundam post naufragium tabulam Poenitentiam, nobis projecit, qua adjuti denuo in securum littus enataremus. Atque hic quidem ille Baptismus est, quem Conc. Trid. Sess. XIV, Cap. 2. Laboriosum appellat; in quo sane per ardua Poenitentiae opera vehementer elaborandum est, ut delicta non jam alieno aquarum fonte, sed propriis 1205D nostris lacrymis eluamus.

III. Itaque sequens Liber priori eo aptius a nobis subjungitur, quod prior ille in ipsam Poenitentiam, tanquam praeparationem Baptismo in adultis necessariam, desierit, hic vero, idonea velut commissura, eandem latius prosequatur, et illam quoque Poenitentiam, quae post Baptismum relapsis superest, enucleatius pertractet.

IV. Non una autem inter Baptismum et Poenitentiam differentia est. 1º quidem ratione finis; est enim Baptismus institutus praecipue ad delendum peccatum originale, et reliqua in adultis eidem adhaerentia; deinde ut per illum homo aggregetur Populo Dei, fiatque membrum Ecclesiae; neque enim alius ad eamdem, quam per hanc Baptismi, omnium Sacramentorum 1206A primi, et cum primis necessarii, januam, ingressus patet. At vero Poenitentia adhibenda est ad delenda peccata actualia, ac praecipue ea, quae 1206B post Baptismum deinceps commissa sunt. 2º ratione effectus; nam in Baptismo una cum culpa aufertur quoque omnis reatus poenae, tam aeternae, quam temporalis: Poenitentiae autem quoad posteriorem hunc, non jam eadem efficacia est: remanet enim poena temporalis in purgatorio persolvenda, nisi in hac vita pro peccatis plena satisfactio per opera poenitentiae praestita fuerit. 3º ratione intrinsecae suae naturae; Baptismus enim est regeneratio, spiritualis nimirum, et secundum animam, quae, sicut generatio carnalis, nonnisi semel fieri potest; atque ideo Baptismus in eo, qui eumdem semel valide suscepit, reiterari nequit, hinc velut impresso quodam sigillo, charactere videlicet, obsignatus. At Poenitentia fit in forma judicii in quo homo tanquam reus, suique simul accusator, 1206C a delictis suis absolvitur. Sicut autem reus post novum quodlibet delictum, atque relapsum, ad tribunal humanum pertrahi potest, ita post Baptismum lapsus, cum semel poenitentiam egit, eadem, cum denuo relapsus fuerit, toties eidem iteranda est, ideoque nunquam charactere quodam obsignatur, quoniam nec misericordia Dei deinceps eidem occluditur. 4º ratione necessitatis; Baptismus enim omnibus hominibus, etiam parvulis (qui tamen nonnisi peccato originali coinquinati sunt) ad salutem necessarius est: poenitentia vero solis adultis, qui peccatis propria voluntate, seu ante, seu post Baptismum commissis, obnoxii sunt; nec de peccato originali vera ac proprie dicta poenitentia, sed nonnisi in latiori sensu, cujuslibet nimirum displicentiae 1206D ac detestationis mali praeteriti, agi potest. Consulto autem praetereo alias differentias; cum impraesentiarum de Sacramento Poenitentiae abstrahere animus sit.

V. Nunc ad Authorem hujus Libri veniendum est: quem quidem Tertullianum esse, nemo neque olim dubitavit, neque nunc dubitat. Unus erat Erasmus Roterodamus, eumdem Tertulliano detrahere conatus, quem nonnisi Beatus Rhenanus secutus est, uterque uni huic argumento, satis utique imbecilli, innixus, styli diversitati. Atque hunc quidem non nego in hoc libro paulo floridiorem esse, sed non magna a reliquorum, etiam quos extrema ferme aetate scripsit, diversitate, et solum in quibusdam allegoriis ac metaphoris paulo illustrioribus sita. Quod si vero similes flosculos ex aliis ejusdem areolis decerpere 1207A vacaret, facile integras corollas nectere possem.

VI. Caeterum ex sola et quacumque styli discordantia, nisi aliorum, et graviorum quidem, argumentorum adminicula concurrant, vix authorem suspectum fieri, ne dicam, aliquid contra eumdem decerni posse, pridem sensere alii optimae notae Critici, ex quibus vel unum adduco Guilielmum Caveum, qui in Hist. suae Liter. Prolegomenis Sect. IV, n. 64. tum demum νοθεύσεως seu suppositionis, argumentum praeberi ait, si stylus, totiusque orationis contextus, sit Longe Diversus ab eo dicendi charactere, quo in genuinis suis usus est auctor. Atquin vero adeo non longe diversum quivis legens deprehendet, ut potius praeter paucas quasdam phrases, paulo excitatiores, et in aliis Tertulliani scriptis vix occurrentes, Afrum illud, ac 1207B concisum eloquii genus, uni ferme Tertulliano proprium, illa deinde styli velut quaedam majestas, sensuumque in singulis prope verbis ubertas, illa grandis eloquentia, quae, utut dura sit, nescio quomodo tamen lectorem vel invitum ad se rapere potest, non minus in hoc libro triumphet: ut nil dicam de aliis phrasibus, ex aliis ejusdem libris tam sedulo expressis, quas suis locis studio e annotabo.

VII. Fatetur dein ipse Beatus Rhenanus, authorem hujus libri verbis et figuris iisdem uti, et quisquis fuerit, ejus indubie esse saeculi, et Tertulliani studiosissimum; quidni vero Tertullianum ipsum? quis enim alius stylum ejus, certe singularem, et vix a quopiam imitabilem, tam scite expresserit, ut apud S. Pacianum, Saec. IV. scriptorem, omnesque alios per plusquam 1207C XI Saecula ad Erasmum usque, pro ipso Tertulliano fefellerit, et nulli unquam ex styli diversitate quidpiam de alio Libri hujus authore suboluerit?

VIII. Tandem ergo ex illa qualicunque demum styli discordantia plus argui non posse censemus, quam Tertullianum, cum adhuc vegetiori esset aetate vivaciorique ingenio, hanc scriptionem suscepisse. Solent enim ingenia ejusmodi fervida ac agilia, instar apum per varios flores circumvolitare, atque ex alienis etiam rebus allegorias et metaphoras exsugere, suumque in alvear comportare, etc. Solet item aetate sensim provectiori subsidere stylus, temperatiorque et robustior fieri. Sic quoque ipse Oratorum Princeps Tullius Orationes suas pro P. Quinctio, et Roscio Amerino (quarum priorem, omniumque primam, annos, 1207D ut A. Gell. Noct. Attic. lib. XV. cap. 28. perhibet, natus 26, alteram mox anno seq. in judicio dixerat) floridis ejusmodi elegantiis, posteriorem praesertim, nonnihil intemperantius conspersisse (nimirum a Malone, ultimo magistro suo, ab hac sermonis ubertate frustra cohibito illius tam vivido florentique ingenio) quibusdam videtur, ab aliis vero laudatur etiam; nam adultiori sensim aetate, sponteque decido hoc florum ornatu in fructus eo constantiores maturescebat, atque velut consolidabatur virilior deinceps eloquentiae gravitas ac majestas.

IX. Et denique haud facile scriptorem quisquam reperiet, qui perpetuo sibi constet, praesertim si non uno continuo opere protraxerit, sed per varias, neque 1208A cohaerentes materias, variis temporibus, annisque ipsis interpolatas, circumduxerit calamum. Est enim quaedam suapte natura tristior aut humilior, atque exsucca magis, quae juvenilis quoque ingenii vigorem satis retundat atque deprimat, et ad quam succulenta caeteroquin virorum eloquentia exarescat: est autem alia rursus materia suavior, amoeniorque, et ipsius auctoris genio accommodatior, quae languidius caeteroquin ingenium satis excitare ac stimulare queat: est denique ita vivax, ac radiosum quidpiam diffundens, quae scribentem penitus incendere, ac inflammare, quin et ex senectute jamjam cineritia diu consopitos igniculos quandoque suscitare valcat. Sunt deinde alia quoque, scribenti aliunde, ac velut per obliquum, advenientia, quae tamen ad ejus ingemum, 1208B ut ita dicam, alterandum, quandoque multum possunt. Quid mirum igitur, si neque Tertullianus undequaque sibi constet, sed, cum primitus, licet jam adultiori aetate, se ad scribendum contulit, nonnihil alacriori stylo usus fuerit, deinceps in aliis ejus libris nonnihil magis subsidente, majorique eruditionis apparatu ornatum velut compensante. Sed haec ὡς ἐν παρόδῳ, quanquam nonnihil prolixius, dicta sunto.

X. Si jam vero Tempus ipsum scriptionis, paulo propinquius (quamquam id praecise fieri nequeat) designandum sit, ita opinor, hanc tractationem certo ante A. C. 200, et verisimiliter anno 197, aut fortasse maturius, literis consignatam fuisse, certe autem et hujus, et alterius de Baptismo scripti, tempus haud procul invicem distare.

1208C XI. An vero librum de Baptismo huic de Poenitentia, an hunc illi, scribendi ordine, subjunxerit, vix quidquam determinari potest. Verisimilius tamen, mihi quidem videtur, subjunxisse; si enim hunc de Poenitentia praemisisset, credo, in cap. ultim. de Baptismo, ubi de Poenitentia Baptismo instar praeparationis praemittenda, agit, hujus, ceu jam alibi fusius pertractatae, nonnullam mentionem facturum fuisse. Certe autem, in ipso libro de Baptismo, ad finem cap. 15, Lectores suos ad alium de eodem tractatum, jam antea graeco sermone exaratum, solerter remittit. Quis ergo male videbitur opinari, si materiam hanc de Poenitentia, quam ad calcem libri de Bapt. nonnihil brevius perstrinxerat, novo consilio, et in peculiari libro ampliorem ejus tractationem postea suscepisse 1208D dicatur, et quidem partim in Catechumenorum gratiam, ut hi eo majorem de Baptismi pretio aestimationem conciperent, quem intelligerent tam laboriosis poenitentiae operibus comparandum esse? Quidni ergo in his se eo ardentiori deinceps studio exercerent, ut tam largiter propositum Baptismi praemium, ejusque gratiam, eo certius consequerentur, eoque tutius deinceps conservarent?

XII. Denique vero praeclarum de hoc libro judicium audiendum est, quod ipse beatus Rhenanus, vir magni judicii, in praemisso ad eumdem argumento tulit, nempe Commentarium hunc esse ejusmodi, ut theologi eum debeant ad unguem ediscere; nam egregium, pergit, monumentum est antiquitatis; tam sancte 1209A docet, tam pie suadet, tam instanter urget rem ecclesiasticae disciplinae summopere necessariam, exomologesin, hoc est, actum, et ministerium Poenitentiae. Certe autem ut passim ex Tertulliano veteris Ecclesiae traditiones et disciplinam addiscimus, ita etiam hic, insigni 1210A contra novatores nostros utilitate, modum agendae poenitentiae, prout ea primis mox saeculis, et utique ex Apostolica institutione, agi consueverat, pulchre solideque docemur. Sed jam potius ad rem ipsam pergamus.