Notae ad Caput II.

Rationis. Quippe res Dei ratio, et divino munere nobis data, ut supra Noster dixit.

Merita, i. e. momenta; quo sensu jurisperiti merita causae dicere solent. Potest etiam pro utilitate 1211A hic accipi, aut pro beneficio.

Exponerent. Seu velut ad stateram ponderarent.

Tenerent. Non parantes sibi materiam, toties et tamdiu poenitendi.

Saluti. Quae secundum Deum tristitia est, Poenitentiam in Salutem stabilem operatur. II. Cor. VII, 10.

Auspicata. Etiam alibi hoc verbo auspicor passive utitur Noster, ut in l. de Pat. c. 5. ait: Palam cum sit, impatientiam cum malitia, aut malitiam ab impatientia auspicatam. Et in L. de Cor. Mil. c. 1: Ibidem gravissimas penulas posuit, relevari auspicatus. Auspicari est autem proprie aves spicere (sic enim veteres dicebant pro aspicere) cum ex earumdem volatu, cantu, aut pastu, auspicabantur, seu auspicia capiebant, nihil enim nisi consultis avibus aggredi solebant, tum demum auspicato ac feliciter, bonisque auspiciis et avibus se negotium suum incoepisse rati.

Invenitur quoque apud veteres activum auspico, ut 1211B apud Plautum in Persa: Ego auspicavi hunc diem: et in Catonem de Consul. suo: Postquam auspicavi, et exercitum, etc. Sed utique nimius sum in his tricis grammaticis.

Dote. Paradisum caeteraque dona temporalia, Adamo collata, intelligit.

Maturavisset, i. e. se mature, seu tempestive, ac congruo tempore recepisset Deus. Inter maturare et properare, seu accelerare interesse videtur, quod istud meram celeritatem, illud vero celeritatem cum consilio significet. Itaque nulla celeritati mora, at maturationi admixta est. Sic etiam nocet quandoque celeritas, nunquam maturatio; unde illa Augusti Caesaris Graeca vox erat: ΣΠΕΥΔΕ ΒΡΑΔΕΩΣ, Festina Lente. Nimirum maturare velut ex duobus, alias inter se adversis, coalescere putabat, industriae celeritate, et diligentiae tarditate; quae utraque si rite attemperata fuerit, maturum esse negotium dicimus, jamque tempestive fieri. Sic etiam fructus nimium celeres, naturaque velut 1211C properante protrusos, praecoces dicimus, raro sapidos, atque durantes: qui vero lentioribus, quam par esset, incrementis crescunt, rarius maturescunt, sed plerumque cruda manent, nec usui au esui apti sunt.

Propterea vero non nego, maturare aliquando pro properare ac celeriter agere, accipi. Adduci hic meretur elegans illa sententia, quam S. Cypr. in Ep. ad Donatum habet: Accipe, quod sentitur, antequam discitur, nec per moras temporum longa agnitione colligitur, sed compendio gratiae maturantis hauritur.

Dedicavit. De hoc verbo vide l. de Bapt. c. XIX, not. Dedicata. Plerumque autem Noster hoc verbo utitur, cum novam quamdam rem significare vult, ut in Apol. c. 12, ait: In patibulo primum corpus Dei vestri dedicatur; et in l. de Anim. c. 19. de infante recens nato: Omnes, inquit, simul dedicans sensus, et luce visum, et sono auditum, etc. Item in l. de Resurr. carn. c. 11, A Deo universitatem (mundum hunc) dedicatam dicit. Videtur ergo in his et similibus pro initiare accipi; quo sensu ait, Deum in semetipso poenitentiam, 1211D nobis velut in exemplum, dedicasse.

Caeterum poenitere de Deo, ut alia ejusmodi affectuum humanorum propria, ἀνθρωποπαθῶς dicitur. In hominibus (ait S. August. L. II. ad Simplic. q. 2.) opus poenitendi est, cum reperitur voluntas mutanda: sed in homine cum dolore animi est; reprehendit enim in se, quod temere fecit. Auferamus ergo ista, pergit, quae de humana infirmitate, atque ignorantia veniunt, et remaneat solum Velle, ut non ita sit aliquid, quemadmodum erat; sic potest intimari menti nostrae, qua regula intelligatur, quod poeniteat Deum. Cum enim poenitere dicitur, vult non esse aliquid, sicut fecerat, ut esset; sed tamen id, cum esset, ita esse debebat, et cum ita esse jam non sinitur, jam non debet ita esse, perpetuo quodam et tranquillo aequitatis judicio, quo Deus cuncta mutabilia Incommutabili Voluntate disponit. Et rursus in Ps. 131: Cum mutat opera sua per incommutabile consilium suum, propter ipsam non consilii, 1212A sed operis mutationem, poenitere dicitur. Similia invenies apud eumd. in L. LXXXIII. Qq. q. 52 et apud authorem L. de essentia Divinit. inter opera S. Aug.

Irarum, Enimverò irascitur Deus quoque: minime vero sicut homo. Ira hominis (rursus ait S. Aug. L. II. ad Simpl. q. cit.) turbulenta est: ira vero Dei, illo in Tranquillitate jugiter manente, in creaturam subditam exercet admirabili aequitate vindictam . . . De ira hominis detraho turbulentum motum, ut remaneat vindictae vigor, atque ita utcunque assurgo in notitiam illius, quae apellatur Ira Dei. Vin'etiam adjungam ea, quae L. I. contr. Advers. Legis et Proph. cap. 20, habet? Quando Deus poenitet, Non Mutatur, et mutat; sicut quando irascitur, Non Mutatur, et vindicat.

Imagini suae, i. e. homini ad imaginem suam creato. Gen. I, v. 26. sqq. Recole, si lubet ea quae c. V de Bapt. Not. Ad imag. Dei, 1159 A. sat copiose diximus.

Congregavit. Ut Exod. 6. v. 7. Deus dixit: Assumam vos mihi in populum, et ero vester Deus, etc. Sic 1212B et plurimis in locis alibi.

Hortatus est. His pleni sunt sacrae Historiae Libri, praesertim vero Liber Exodi et Judicum ejusmodi exemplis scatent.

Prophetando. Dativum esse ait Rhenanus, idemque esse ac ad prophetandum.

Emisit. Emittere vel simpliciter mittere Nostro significat, vel cum majori emphasi ex se mittere, ut nomine suo, Dei nempe, prophetarent.

Illuminaturus. Hoc in die Pentecostes per linguas illas igneas impletum fuit, Petro mox ad concionem, Act. 2, v. 17 et 18, in haec verba disserente: Hoc est, quod praedictum est per Prophetam Joel: Et erit in novissimis diebus (dicit Dominus), effundam de Spiritu meo super omnem carnem, et prophetabunt filii vestri, et filiae vestrae, etc. Hoc ipsum, quod ante praedictum fuit Is. 44. vers. 3, ubi Deus: Effundam Spiritum meum super semen tuum, etc. Caeterum universo orbi illuminare, ex Graeca phrasi depromptum videtur, qua in Cantico 1212C Zachariae. Luc. 1, vers. habetur: επιφᾶναι τοῖς ἐν σκότει καὶ σκιᾷ θανάτου καθημένοις, i. e. Illuminare (lumen afferre) His, qui in tenebris et umbra mortis sedent.

Intinctionem, seu Baptismum poenitentiae, quem praedicabat Joannes in remissionem peccatorum. Marc. 1, v. 4.

Destinatam. Nimirum Gen. 12, v. 3, ubi Deus ad Abraham: In te benedicentur universae cognationes terrae. Et Is. 41, v. 8: Semen Abrahae, amici mei, in quo apprehendi te ab extremis terrae, . . . et dixi tibi: Servus meus es tu, ego elegi te, et non abjeci te, etc. Et sic saepissime alibi.

Subsignationem, i. e. subscriptionem, quae instar conditionis illi promissioni annexa fuit, ut et populus Israel ad pactum illud servandum pariter se obligaret.

Componeret, pro disponeret, aut adaptaret, monente S. Joanne: Parate viam Domini, etc. Marc. 1, v. 3.

Adpropinquabit. Sic enim Matth. 3, v. 2, Joannes ad populum in deserto: Poenitentiam agite; appropinquavit 1212D enim regnum coelorum.

Error vetus. Peccatum Originale.

Ignorantia. Peccata per ignorantiam (vincibilem nimirum ac culpabilem) commissa.

Verrens. Ac quasi scopis (his enim proprie verrimus) expurgans; ut Matth. 12, v. 24, dicitur: Invenit eam scopis mundatam.

Radens. Raduntur eae maculae, aut alia, quae nonnihil profundius insedere; hinc et barbam radere dicimus, etc.

Patet. Ad eumdem in Baptismo, plenius autem per subsequentem Manuum impositionem, recipiendum.

Libens. Nihil jam in hoc suo hospitio indecorum, quin vero omnia munda, seque digna inveniens.

Causa. Finalis nimirum.

Haec opera. Opera hic sumitur pro labore, ut in L. de Pat. c. 16, idem Noster: Haec patientiae ratio, 1213A haec disciplina, haec opera coelestis, et vera, etc. Et in L. de Resurr. carn. c. 15: Negent operarum societatem, ut merito possint etiam mercedem negare.

Homini proficit, i. e. ad profectum ejus conducit, ut in L. de Bapt. Cap. VII.

Ratio ejus, Poenitentia videlicet.

Discimus. Hoc enim ignorato veram poenitentiae rationem ignorari necesse est: Vid. supra Cap. I, ubi: Igitur ignorantes quique Deum, etc.

Injiciatur. Poenitentiam etiam ad opera bona violenter, ac contra naturam suam, detorquendo, deinceps per illam impedienda.

Et, pro etiam.

Viderit. Formula loquendi passim Nostro frequens; ut Apol. cap. 16, ait: Viderit habitus, dum materiae qualitas eadem sit; viderit forma, dum idipsum Dei corpus sit, etc. et in L. de Pat. cap. 16: Viderint suam sui. L. de Spect. c. 15: Viderit principalis titulus idololatria, etc. Itaque hac phrasi plerumque utimur, cum alterum in quoddam discrimen adductum, 1213B de eodem cavendo praemonemus, ut rei suae curam habeat. Sic Cic. in Bruto ait: De hoc tu videris: i. e. hujus rei curam tibi relinquo, ne, si quid secus acciderit, mihi imputes. Et Terentius in Adelph. Ego isthoc videro; quasi diceret: Isthoc mihi curae erit.

In ingratiam. Vide Cap. I. Not. Ingratia. Quid si vero sententiam sic explicem: «Viderit perversa opinio hominum, aliis utique ingrata? etc. Vel si ii, quibus benefecimus, displicere nobis, ac ingrati, seu exosi esse incipiunt.»

Poenitentiam cogit. Sensus esse videtur: «Si etiam ad malefacta poenitentiam, velut reluctantem, ac contra naturam suam, cogit, adigit, ac detorquet.»

Captatio ejus. Gratiae captatio est appetitus alienae gratiae et benevolentiae sibi conciliandae, ut alteri placeamus, eique grati, id est, accepti simus. Raro enim reperitur, quei, cum alteri beneficium faciat, aut non placere cupiat, aut non aliquod speret, captetque emolumentum, ad se rediturum. Ita nostrum 1213C ubilibet nimiumque amantes sumus.

Mortalis, i. e. temporalis, et aliquando desitura, tam gratia nempe, quam ingratia.

Compendii. Seu quaestus et lucri; ut optimi Authores passim habent.

Debitorem, Mercedis nimirum.

Malum, Poenae utique.

Remunerator, i. e. retributor.

Sanciat, pro statuat; est autem sancire, aliquid, quod impune violari nequit, constituere.

Praestandam esse. Supremum Jus ejus, per peccata laesum, satisfactione reparando.

Privatum. Latinius privatum delet, tanquam insigni alias loco obscuritatem afferens: at ego citra offendiculum retineri posse existimo, et privatum hic tanquam proprium intelligo, ut Noster in L. de Spect. c. 10, explicatius dicit: quae privata et propria sunt scenae, etc. Et Cic. L. III de Finib. ait: Verbis tamen in dicendo quasi privatis utuntur, ac suis.

Officium. Quod autem malitiae officium esse 1213D potest, nisi in iis, de quibus in L. 1 de Offic. sub init. ait Tullius: Sunt nonnullae disciplinae, quae propositis bonorum et malorum finibus officium omne perturbant. Secutus autem hic Noster potius videtur etymon nominis, de quo S. Ambr. L. I de Off. cap. 8, ait: Officium ab efficiendo dictum putamus, quasi officium, etc, quo sensu etiam malitiae suum officium est, sed improprie, et nonnisi secundum nomen dictum, re vacuum. Quamquam potius, ut mox sequentia suadent, sic intelligendum putem: «Proprium erga malitiam officium (ut scilicet de malo poeniteamus) etiam impendit bonitati, seu lonis operibus, ac beneficiis alteri impensis.»

Negligatur. Vide dicta Cap. I. ad fin.