Prooemium.

0523D Haeresim Valentini erupisse sub Antonio Pio, imperium adepto anno 138, affirmant Tertullianus (De Praescript., cap. 30) ac Theodoretus (De Haeretic. fab., lib. I) . Fuit autem Valentinus Phraebonites patria, ex maritima Aegypti ora, platonicae sectator philosophiae, imbutus Graecorum artibus, ac figmentis, atque, ut sui jactabant (Apud Orig. in Dial. adv. Marcion.), auditor Theodadis, discipuli Pauli apostoli. Natum Valentinum censet Massuetus (Dissert. 0524D in Iren., num. 7) anno Christi 85, denatum vero 158. Scripsisse fertur Valentinus psalmos nonnullos, epistolas item a Clemente Alexandr. in II et III Stromatum libris laudatas, quarum epistolarum una inscribitur ad Agathopodem diaconum anthiochenum, ut opinantur Grabius et Caveus. Edidit Valentinus etiam homilias atque opus inscriptum: Πόθεν τὰ κακὰ, id est, Unde mala, cujus operis fragmenta exstant apud laudatum Clementem, lib. VI, et 0525A Epiphanium, haeres. XXXI. Evangelium scripsisse proprium nemo nisi auctor novem posteriorum capitum libri de Praescriptione refert. Ab Ecclesia catholica defecit, quoniam episcopatum, cujus ardebat desiderio, consequi non valuit, uti adversus eumdem Valentinum, cap. IV, tradit Tertulllianus. Relicta Alexandria Valentinus Romam venit, sedente Hygino, ibique commoratus est usque ad Anicetum. Praeter D. Irenaeum, Tertullianum, Epiphanium ac Theodoretum, plura de Valentinianis scribunt Massuetus (Dissert. ead., ibid.) , Natalis Alexander (in Hist. Eccles. Saecul. II, cap. 2, art 6) , Beausobre (in Hist. Manichaeorum, part. II, lib. V) , Semlerus (L. Band der Polemik der Baumgartens), nec non Valcheus (Kezergeschichte, I, Band) , et Ittig. (Diss. 0525B de haeresiarchis, sect. II, cap. 5, et ejusdem Dissert. appendice ad sect. II, cap. 5) . Ac demum recentius Matter (Hist. du Gnosticisme, t. II) . Etsi vero fabulosa Valentini haeresis sola descriptione sui appareat absurdissima, fuere tamen nonnulli qui ipsum Valentinum orthodoxum existimarunt, ut abbas Faydit, qui edidit Dilucidationem doctrinae priorum saeculorum; multaque ad Valentini systema emoliendum Manichaeorum historiae inseruit etiam Beausobre (Lumper, Histor. theolog. critica de Vita, Scriptis atq. Doctr. Ss. Patrum, part. III, sect. IV, cap. 3, Dissert. praev. art. 1) .

Porro certo certius est Tertullianum, dum suum adversus Valentianianos librum elucubravit, eam prae oculis habuisse sancti Irenaei, episcopi Lugdun., 0525C librorum adversus haereses interpetationem latinam, veterem et vulgatam, quam, ad usque tempora nostra servatam, Irenaeo ipso vel adhuc in vivis superstite, vel nuper erepto, editam fuisse constat. Quisquis Irenaeum latinum cum Tertulliano contulerit, in promptu deprehendet hunc adeo vestigia illius premere, adeo verbis ipsis, verborumque figuris et ordini adhaerere, ut id unum sibi proposuisse videatur eadem paucioribus contrahere; iisdem saepe servatis verbis, immixtis tamen pro more dicteriis quadam afri ingenii procacitate propalatis (Conf. Iren., lib. I, cap. 11, num. 3, cum Tertull., cap. 23, et Iren., num. 5, cum Tertull., cap. 25, etc. Vide Massueti dissertation. II, in Iren. lib., num. 55, p. 89, 90) .

Haec plurima hinc et inde loca similia sedulo colligenda, 0525D ac ut facilius ea lector conferre queat, in notis adponenda curavimus. Nec jam, ni fallor, nemini ambiguum erit praeivisse Tertulliano Irenaeum, ac proinde perperam ea in dubium revocasse, et inter 0526A spuria repudiasse Johann. Salomom. Semlerum, vivum, si quis unquam, ad omnia fere venerandae antiquitatis monumenta ex auctoritate sua dejicienda profecto natum; hic enim in Historica Isagoge ad Baumgartenii Polemicam (Vol. II, p. 131) , in Prolusione de cavenda molesta sedulitate sacra ad corrigendas quasdam Irenaei et Tertulliani sententias (Edit. Halae., 1772) , et in Dissertatioe de varia et incerta indole horum librorum Tertulliano Halensi adjecta (Vol. V, p. 245-290, ed. Halae Magdeburg., 1828) , fidem Irenaei minuere ejusque libros in suspicionem νοθείας adducere tentavit; ut defensionem illorum suscepit celeberr. Valchius, theologus gottingensis, in novis commentariis Societatis Regiae Scientiarum Gottingensis (T. V, part. 100, 0526B ann. 1774-1775; Lumper., lib. cit., cap, II, art. 1, p. 218.) Edd.

Caeterum Tertulliani esse librum hunc adversus Valentinianos vel inde constat, quod cap. XVI, nominatim libri adversus Hermogenem meminerit, quem ejus esse constat. Et vero scripsisse illum adversus Valentinianos luculenti sunt testes B. Optatus Milevitanus, lib. I, adversus Parmenian. Donatistam, et Vincentius Lirinensis, lib. de Prophan. haeres. novitate. Visus fuit etiam jam olim Ms. a Trithemio et Politiano, et inter primos a Rhenano editus primum scholiis, deinde et annotationibus ita illustratus, ut nusquam diligentior fuerit. Non contemnendam tamen esse nostram postremam hanc recognitionem, idque ex B. Irenaei, lib. I, cap. 1, et aliquot 0526C sequentibus, eoque tam graeco apud Epiphanium, quam latino juxta versiones varias, et tribus Vatic. Ms. exemplaribus, colliget facile lector, ex iis quas majoris adhuc lucis gratia adjecimus annotationibus, Argumento, imo et Catalogo Aeonum ac situs ipsorum delineatione apertioribus. Pamelius.

Opportunior sane se dabit occasio de immensa farragine ΓΝΩΣΕΩΣ in genere ac de arduo themate Valentiniano in specie uberius disserendi, ubi de praestantissimis Irenaei adversus haereses libris dicendum erit. Nobis igitur, pro more, moduloque nostro, sufficiat haec pauca, prooemii instar, praelibasse, pauculaque addere hinc inde desumpta, sive ex Pamelio, sive ex Massueto, addere, quibus, antequam librum hunc, obscurum sane et intellectu impervium, aggrediamur, 0526D lectori, praeluceat tum interpretatio nominum Aeonum Valentini, tum syntagma gnoseos ex ejusdem hypothesi concinnatum. Edd.

Nomina Aeonum Et Deorum Valentini, Imo Criminum Potius Quam Numinum, Aliorumque Eodem Pertinentium.
(Ex Edit. Pamelii.)

0525D De his nominibus infra, c. 6, sic Tertullianus: Quorumdam (inquit) de graeco interpretatio non occurrit, quorumdam nec de sexu genera conveniunt, quorumdam usitatior in graeco notitia est. Itaque plurimum graeco ponemus, significantiae per paginarum limites aderunt; nec latinis quidem deerunt graeca, sed in lineis desuper notabuntur.

0527 Hactenus ille. Quod tamen cum in Ms. codicibus neque Rhenanus, neque ego factum invenerimus, expediebat ad intellectum majorem, hunc Nominum Catalogum praefigere. Quem nunc et locupletavi, et in ordinem congruum redegi, adjecto majoris explicationis gratia capitum numero, ubi de singulis ipsorum agitur. Annotavi etiam quae hic aut alibi Tertulliano usitata, quae Irenaeo Latino lib. I adv. haeres., c. I, quae denique Epiphanio Graeco haeres. XXXI, aut ejus Interpreti Latino; e quibus etiam nomina aliquot castigata sunt. Pam.

XXX. Aeonum Nomina.

Arcium Quibus Singuli Aeones Collocati Sunt, Nomina, Cap. XXIII, XXIV, XXV.

Creaturarum A Demiurgo Et Achamoth Conditarum Nomina, Cap. XX, XXII XXV.

Schema Gnosticum Ex Valentini Ejusque Discipulorum Fabulis.

Argumentum.

0535A Adversus Valentinianos haereticos scripturus Tertullianus, differens congressionem, solam profitetur errorum, seu potius fabularum, cum risu narrationem.

Imprimis autem narrat, quod Valentiniani, frequentissimum sane inter haereticos collegium, nihil magis curent, quam occultare quod praedicant. Cap. I.

Deinde cum illi simplices nuncuparent Catholicos, Scripturis simplicitatem probari docet. Cap. II.

Quantumvis interim se abscondant (cum veritas e contrario non erubescat) scire tamen simplices Christianos omnes eorum fabulas et genealogias, quas damnat Apostolus, indeterminatas, quas proinde solummodo demonstrare, destruere sit. Cap. III.

Notam etiam esse Valentinianorum originem a Valentino; 0535B licet ab eo abscesserint Ptolomaeus, Heracleon, Secundus, Magus Marcus, ac Theotinus, ita ut nusquam jam Valentinus, et tamen Valentiniani ab illo; cum solas integras ejus regulas custodiret Antiochiae Axionicus quidam. Cap. IV.

Sibi interim cum Archetypis esse disceptationem, idque non confictis materiis, utpote quas ipsius haeresiarchae contemporales instructissimis voluminibus prodiderint et retulerint, Justinus martyr, Miltiades, Irenaeus, et quidam Proculus. Cap. V.

Deinde verbis partim initio hujus Argumenti adductis, partim illi infra subjectis, demonstrationem solam arcani ipsorum promittens, methodum indicat qua uti statuit. Cap. VI.

Porro a prima ogdoade Aeonum Valentinianorum sive 0535C tetrade duplici, auspicatur, in qua ex Bytho ac Sige orti Nus et Veritas, Sermonem et Vitam procrearint, e quibus homo et Ecclesia. Cap. VII.

Inde ex secunda illa tetrade, Sermonem et Vitam decuriam Aeonum simul fudisse, hominem et Ecclesiam duodenarium numerum, quo sic impleretur tricenariae divinitatis Pleroma seu plenitudo. Cap. VIII.

Jam vero foecunditate tota deficiente, a novissimo Aeone Sophia confirmata ab Horo ne dissolveretur, ex vi passionis, nulla opera conjugii, abortivum foetum Enthymesin expositam esse. Cap. IX.

Tota interim propinquitate supplicante Sophiam conjugi suo Teleto restitutam, Enthymesin vero extra Pleroma relegatam. Cap. X.

Ne qua igitur ejusmodi rursus concussio contingeret, 0535D Nun illum novam edidisse copulationem, Christum et Spiritum Sanctum. Cap. XI.

Deinde ex omnibus simul Aeonibus compactum esse perfectum Pleromatis fructum Jesum, quem et Soterem, et Christum, et Sermonem nuncupant; et satellites ejus angelos. Cap. XII.

Atque hactenus (inquit ludens auctor) prima tragoediae scena; alia jam extra Pleroma cothurnatio. Cap. XIII.

Nam Euthymesin, sive jam novo et interpretabili nomine 0536A Achamoth, in inane illud Epicuri explosam, quamquam a Christo non sine Spiritu Sancto e superioribus misso jam formatam; quia tamen ad lumen illud Pleromatis non potuit attingere, ab Horo custodiente extremam ejus lineam exclusa, afflictam moerore, metu, consternatione, ignorantia. Cap. XIV.

Atque ex his originem traxisse materiam, quam Pythagorici, Stoici et Plato ipse innatam volunt, et elementa ipsa. Cap. XV.

Conversam inde ad preces, cum ad se missus esset Paracletus Soter Jesus, eam denuo confirmatam, et ab omnibus injuriis passionis expumicatam, ex conversione illa animales corpulentias produxisse. Cap. XVI.

Prae gaudio abhinc ex contemplatione illa Soteris et 0536B angelicorum qui una venerant luminum, spiritales produxisse, et sic factam trinitatem generum. Cap. XVII.

Ex animali autem substantia productum deinde Demiurgum, Deum hunc nostrum, regem universorum. Cap. XVIII.

Quamquam hac de re inter eos non conveniat. Cap. XIX.

Porro a Demiurgo, extra Pleromatis limites constituto, hunc mundum conditum ex animalibus et materialibus substantiis, ex incorporalibus vero septemplicem coelorum scenam. Cap. XX.

Quibus interdum interserit varia Achamoth sive Sophiae secundae nomina. Cap. XXI.

Quid? quod et diabolum opus Demiurgi faciant, Munditenentem 0536C appellantes. Cap. XXII.

Inde singularum potestatum situm interserens, etiam ignem his omnibus corporibus et elementis inflabellatum addit. Cap. XXIII.

Demiurgum post haec ad hominem manus contulisse, et carnem ei creasse, non limo terrae, sed materia illa philosophica. Cap. XXIV.

Cui cum animam Demiurgus mox de afflatu suo communicaret, etiam ab Achamoth pariter in illum derivatum semen spiritale, quod nuncupabant Ecclesiam. Cap. XXV.

Hinc tria hominum genera describit, sive trinitatem hominis, et quem exitum sortiantur. Caput XXVI.

Emisisse etiam Demiurgum Christum Filium suum naturalem per virginem, non ex virgine editum; et super 0536D hunc devolasse Soterem in specie columbae, eumque mansisse in Christo impassibilem, passum vero animalem Christum. Cap. XXVII.

Animas quoque meliores allegi in prophetas, sacerdotes ac reges. Cap. XXVIII.

Hominum vero tria genera ab eis constitui: choicum, animale, spiritale. Cap. XXIX.

Spiritalibus autem (quos se esse jactitant) operationes non necessarias, sed nobis utpote psychicis, id est animalibus 0537A hominibus, martyrii quoque necessitatem sic eludentes. Cap. XXX.

Et vero in consummatione ita dispensari mercedem, ut Achamoth de medio tabulato in Pleroma transferatur, excepta a Sotere compactitio illo sponso, et Demiurgum de hebdomade sua coelesti in vacuum matris locum. Cap. XXXI.

Humanam vero gentem in exitus tales ituram: choicae quidem et materialis notae animas interituras; psychicorum vero justorum animas (id est nostras) in medietatis illius receptacula transmitti; spiritalium denique, ipsorum nempe, ad Pleromatis palatium traductas, in sponsas angelorum assumi. Cap. XXXII.

Ab Valentino vero in hoc dissentire emendatores Ptolomaei, quod Bytho duas affingant conjuges, Cogitationem 0537B et Voluntatem, atque ex Cogitatione ortam Veritatem, ex Voluntate Monogenem. Cap. XXXIII.

Alios etiam qui aut nullum sexum Bytho deputant, aut hermaphroditum faciunt. Cap. XXXIV.

Esse item qui Bytho non principatum, sed postumatum defendat, post ogdoadem primam ex tetrade quidem et ipsam, sed aliis nominibus derivatam. Cap. XXXV.

0538A Quosdam qui ex patre Bytho, et Ennaea matre, integram ogdoadem illam uno partu exclusam. Cap. XXXVI.

Item alium quemdam qui Monoteta et Henoteta parentes primos faciat, ex quibus Monas et Unio, et ex illis reliquos Aeonas. Cap. XXXVII.

Humaniorem denique secundum, qui tetradas duas dividens in dextram et sinistram, lumen et tenebras, tantum defectricem illam virtutem, Achamoth nempe, vult non ab aliquo Aeonum deduci. Cap. XXXVIII.

Postremo majorem esse de ipso Jesu diversitatem, cum Valentinus ex omnium Aeonum flosculis, alii ex solis decem, aut solis duodecim, alii a Christo et Spiritu Sancto tantum, alii aliunde eum confictum contendant. Atque ita doctrinas Valentinianorum in sylvas 0538B jam exolevisse Gnosticorum. Cap. XXXIX.