Notae ad Caput XIX.

Praestat. Initio Ecclesiae nullum tempus baptismo praestitutum erat. Primum omnes docebant (ait auctor Comm. in Epist. ad Eph. c. IV) et omnes baptizabant, et quibuscumque diebus vel temporibus esset occasio. Nec enim Philippus (Act. cap. VIII) tempus quaesivit, aut diem quo eunuchum baptizaret. Neque Paulus et Silas (Ib. IX, 10) tempus distulerunt, quo custodem carceris baptizabant cum omnibus ejus. Neque Petrus diem quaesivit, quando Cornelium (Act. X, 47 et seqq.) cum omni domo ejus baptizavit. Ut ergo cresceret plebs, et multiplicaretur, omnibus inter initia concessum est, et evangelizare, et baptizare, etc. At ubi 1198D autem omnia loca circumplexa est Ecclesia. . . coepit alio ordine et providentia gubernari Ecclesia. Hinc ergo est, unde nunc neque diaconi in populo praedicant, neque clerici vel laici baptizant, neque quocumque die credentes tinguntur, nisi aegri. Itaque ex his videmus, non mirum esse, quod etiam passim in aliis rebus disciplina, quae apostolicis temporibus fuerat, atque ab ipsis Apostolis ordinata, tuncque usurpata, in plerisque tamen (scilicet quibus praeceptum divinum non annexum erat) successu temporum ab Ecclesia commutata, aut aliorum insuper ordinationum accessione aucta fuerint, temporum scilicet aliarumque circumstantiarum rationibus varie sapienterque accommodata, semper tamen iis, quae ad substantiam sacramentorum, utpote quae longe altioris, prorsusque divinae institutionis esse noscuntur, inconcusse retentis.

Sed, ut ad nostrum argumentum revertamur, jam 1199A ab antiquissimis temporibus obtinuit, ut solemnis baptismus Paschae et Pentecostes temporibus celebraretur: quam observationem ab ipsis usque apostolicis temporibus profectam fuisse, sanctus Siricius, et sanctus Gregorius M. summi pontifices, testantur. Et prior quidem in epist. ad Himmerium Tarraconensem episcopum, omnium Ecclesiarum consuetudinem allegat; posterior vero in ep. 136 ad episcopos Siciliae, tanquam regulam ab apostolis institutam et continua successione in Ecclesia traditam, ponit. Duravit autem hic tam late patens usus, teste Theophylacto, Com. in Luc. X, ferme usque ad fin. Saec. XI, tandemque penitus abrogatus, baptismum in arbitrio ministrantium posuit, ut quandocumque illis rationabili ex causa visum esset, eumdemque impertirentur: quae consuetudo tandem etiam apud Graecos, et multis quidem abhinc saeculis, invaluit.

Passio Domini. Existimavit noster in l. adv. Jud. c. 10, Pascha Graecae originis esse, deductum a Graecorum πάςχω, patior: qua in re praeeuntem habuit S. 1199B Irenaeum l. IV adv. Jud. c. 23, et nonnullos sequaces, praesertim Lactantium in l. IV Instit. c. 26, ubi ita ait: Immolatio pecudis (agni paschalis) ab iis ipsis, qui faciunt, Pascha nominatur, ἀπὸ τοῦ πάσχειν, quia Passionis figura est, etc. At in hoc nominis etymo illos vehementer deceptos fuisse, et Hebraeis hanc vocem asserendam nemo dubitat. Est enim Exod. XII, 12, (Pesach) a Rad. atque inde Chaldaei suum suffigendo, ut frequenter solent, fecerunt , Pischa vel Pascha, quam vocem etiam LXX adoptarunt, ponentes πάσχα, maxime quod ejusdem terminatio graeca sit, in gen. per ατος flectenda. Vulgatus autem noster Phase posuit, quoniam Latinis literae gutturalis asperitas parum grata est, unde idem Vulgatus etiam in aliis nominibus propriis, praesertim dissyllabis, illud passim detruncavit, ut pro Noach, Thorac, Corach, posuit Noe, Thare, Chore, etc.

Porro autem pesach, phase, vel pascha, Transitum 1199C significant: unde etiam Aquila pascha vertit ὑπέρβασιν, transgressionem, vel transcensum, Symmachus vero ὑπερμάχησιν, propugnationem: nemo autem Interpretum Graecorum Passionem vertit. Et denique Latinus noster Exod. XII, 12, ita interpretatur: Est enim Phase ( id est Transitus) Domini, in cujus memoriam, scilicet Angeli primogenita Aegypti percutientis, et solas domos Hebraeorum intactas transeuntis, seu praetereuntis, annuum ab Hebraeis Pascha celebrandum erat.

Tingimur. Baptismum Christi omnem suam efficaciam a Passione ejusdem habere, jam cap. XVI, Not. Baptismus, 1188 A. ostendimus. Vide etiam cap. XI, Not. Resurrectionem, 1178 B.— Sine resurrect. Ibid.

Interpretabitur. Passive hic accipitur, ut apud Auctorem ad Herennium, l. II.

Pentecoste. Πεντηκοστὴ (subaudi ἠμέρα) significat Diem quinquagesimum. Nempe ab altero die sabbati (Lev., XXIII, 15) , seu a secunda die azymorum numerandae erant 7 hebdomades, quae faciunt 49 dies: 1199D die autem quinquagesima celebrandum erat Festum Hebdomadarum, quod in nostra Ecclesia dicitur Festum Pentecostes; et sicut olim a Judaeis celebrabatur in memoriam Legis, in monte Sinai Moysi datae (quod quinquagesima a Festo Paschatis, seu Exitu ab Aegypto, factum creditur, Exod., XIX, 1 et 11), ita nunc etiam in Ecclesia nostra celebratur Festum Pentecostes, id est quinquagesimus dies a Festo Paschalis, in memoriam Spiritus S. super Apostolos in linguis igneis descendentis. Act., II, 1, etc.

Igitur quoniam Baptismus, Spiritus S. in columbae specie in Christum, in Jordane baptizatum, descendentis, ac singulariter aquas sanctificantis (vide supra cap., X, Not. nn.) opus est, non mirum, etiam Pentecostes, non minus ac Paschatis tempus Baptismo solemniter conferendo a primitiva Ecclesia destinatum fuisse. Atque hanc regulam (ait Siricius Papa, supra in Not. Praestat. laudatus) omnes teneant sacerdotes, 1200A qui nolunt ab Apostolicae Petrae, super quam Christus universalem construxit Ecclesiam, soliditate divelli.

Caeterum, quoniam haec res merae disciplinae erat, nil mirum, etiam post Siricii tempora, aliam alibi consuetudinem servatam et in Die Natali Domini, qua Clodovaeum, primum Francorum regem, baptizatum fuisse, Avitus, Ep. Viennensis, in sua ad eumdem Epist. testatur; aut in Epiphania Domini (propterea quod hac die Christus ipse a S. Joanne baptizatus fuerit), rursusque aliis in locis in Festo S. Joannis Baptistae, similem ob causam: quin et in Natalitiis Apostolorum ac Martyrum, non sine Ecclesiae Romanae contranisu, administratum fuisse, donec tandem, temporibus nimirum ita ferentibus, hac in re quibuslibet Ecclesiis sua libertas data fuerat, attamen benedictione Fontis Baptismalis ad Sabbatum Sanctum Paschatis, et Vigiliam Pentecostes, ex usu totius ferme Ecclesiae adstricta. Sed hac de re latius videri possunt Martene de Rit. Eccl., l. I, c. 1, art. 1; Juenin de Bapt. Q. X, c. 2, aliique passim.

1200B Aquis. Ut, scilicet solemniter antea sint benedictae (cap. IV, not. Invocato Deo) semperque paratae, ad Baptismum ex ordine cunctis administrandum.

Spatium est. Inde videtur recte colligi, toto illo intermedio tempore, a Paschate nimirum usque ad Pentecosten, Baptismum olim administrari consuevisse; quod sic intelligendum reor, quod in Paschate et Pentecoste solemniter conferretur, tempore autem intermedio iis duntaxat, qui prius impedimento, ex. gr. morbo, etc., detinebantur, aut alia caussa absentes essent, aut etiam infantes, intermedio illo tempore nati, etc., abluerentur.

Frequentata est, seu annua illius memoria, crebra et vivaciori recordatione celebrata.

Dedicata, i. e. consecrata, aut religioso cultu inter hymnos, orationes, gratiarum actiones, etc., celebrata. Ex hactenus autem dictis clare perspicimus, Festa Paschatis et Pentecostes ab ipsis Apostolis instituta fuisse, sub aliis autem, quam apud Hebraeos, 1200C ritibus, aliisque, tanquam rerum scilicet praeteritarum, symbolis; et Pascha quidem in memoriam Resurrectionis Christi, nos a morte peccati ad vitam gratiae resuscitantis: Pentecoste vero, in commemorationem Spiritus Sancti, super Apostolos in Ecclesiam primitus effusi, celebranda.

Adventus. De secundo Adventu Domini, quo veniet judicare vivos et mortuos, id est intelligendum.

Subostensa. Id est nonnihil obscurius, ac velut remotius ostensa.

Recuperato. Aliqui reciperato malunt, quod a recipiendo dictum est. Sed hanc grammaticorum litem sub judice relinquere praestat. Sufficit hic Ascensionem Christi, seu ejusdem in coelos receptionem, significari.

In Pentecoste. Hoc Nomen nostro etiam totum complexum 50 dierum inter Pascha et Pentecosten significat, ideoque in l. de Idol., c. 14, inquit: Excerpe singulas solemnitates nationum, et in ordinem texe, Pentecosten implere non poterunt. Et hoc sensu 1200D etiam hic intelligendus videtur; non enim Christus in Pentecoste, si diem intelligas, coelos conscendit, at vero intermedio illo tempore, scilicet die quadragesima post Resurrectionem.

Caeterum diem judicii in Pentecoste futurum, Tertulliani conjectura est, verbis Act., I. 11, supr. cit., infirmiter nixa; nam ibi solum dicitur Quemadmodum, ubi modus veniendi, non tempus significatur. Sicut enim in gloria ascendit, et nubes suscepit eum (Act., I, 9) , sic olim videbunt Filium hominis venientem in nubibus coeli cum virtute multa et majestate (Matth., XXIV, 30) . Sed quid de illa determinanda laboremus, de qua nemo scit, neque Angeli coelorum, nisi solus Pater (Ibid., v. 36) .

Festo. Jerem., XXXI, 8, ubi Septuaginta addunt ἐν ἑορτῇ φασὲκ, in solemnitate Phase, seu Paschae; quae voces in Hebraeo textu, et ab omnibus aliis Graecis (ut notat ipse S. Hier. Comm. in Jerem. 1201A h. l.) proindeque etiam in Vulgata nostra Latina absunt, neque etiam ulla Esdrae, aut Nehemiae, alteriusve Scriptoris sacri testimonio constat, Judaeos ex captivitate Babylonica, ut olim ex servitute Aegypti, in festo Paschae reversos fuisse; de quo tamen reditu ex Babylone hic Jeremiae sermo est. Quare illud LXX Senum additamentum solum mysticae cujusdam significationis gratia accessisse videtur, in Christi utique Paschate et Passione verificatum, etc.

Festus. Dicta enim fuit Solemnitas Hebdomadarum, ut supra Not. Pentecoste.

Nihil refert. Tempus enim effectui Baptismi, seu gratiae, nihil addit, nihil demit, neque plus gratiae adipiscitur, qui in die festo, quam qui quocunque alio, Baptismum consequitur. Tempus aliud alii accommodatum: somni proprium, aliud vigiliae, belli item et pacis. Baptismi tempus tota hominis vita est, ait S. Basil., Hom. 13, de Exhortat. ad Bapt.