Notae ad Caput III.

Spiritus. Anima, seu ejus intellectus.

1214A Respectus. Velut radiis a Deo, omnis Lucis fonte, in eum emissis.

Praecepta, scilicet cognoscenda.

Deputandum. Inter peccata referendum.

Homo sit. Tanquam ex corpore et anima constans.

Duo unum efficiunt. Sic enim anima conjuncta corpori unum efficit hominem.

Materiarum. Seu partium componentium, quae totius velut materia sunt.

Dei res. Ut supra, Cap. I, dixit: Res Dei ratio.

Expressa. Formavit enim Deus hominem (id est corpus ejus) de limo terrae. Gen. 2. vers. 7.

Ad flatum ejus. Et inspiravit in faciem ejus spiraculum vitae, et factus est Homo in animam viventem. Ibid.

Offendit. Non ideo Tertulianus voluit peccata omnia, ut Stoici putabant, paria esse, sed id solum, ex hoc, quod alia carnalia sint, alia spiritualia, seu alia corpore perpetrentur, alia in anima et ejus voluntate sola subsistant, non inde majorem peccati 1214B unius prae altero gravitatem dimetiendam esse.

In judicium. Ignis videlicet aeterni; namque judicium hic opponit vitae, aeternae nimirum. Vide quae diximus in L. de Bapt. Cap. X. Not. In judicium.

Eo. Pro eapropter.

Impendere. Itaque ad poenitentiam quoque corpus concurrat necesse est, per sensibiles nimirum ac externos actus et afflictiones corporales: anima vero per internum dolorem, etc.

Amborum est. Ut enim actiones dicuntur esse suppositorum, sic nec corpus peccat solum, neque anima sola, sed Homo, qui compositus est ex corpore et anima, in unum suppositum, seu personam, exsurgens; huic enim actiones, tam bonae, quam malae, imputantur.

Agitur. Scilicet opere quodam externo ac sensibili.

Cogitatur. Mereque intra mentem retinetur.

Contingi habet. Contingi hic non sumitur pro solo sensu tactus, sed aliorum quoque sensuum perceptione. 1214C Caeterum contingi habet, pro contingi potest, Hellenismus est; solent enim Graeci dicere ex. gr. οὐδεὶς εἰπεῖν ἔχει, nullus dicere potest.

Neque tenetur. Nullo videlicet sensu attingitur.

Voluntatis delicta. Mere interna scilicet.

Mediocritas. Quae velut in confiniis posita, ulterius penetrare, ipsumque rei meditullium attingere nequit. Haec igitur humana mediocritas est, ut solos actus externos (et ne hos quidem semper, satisque tuto) perspiciat, internos vero neque inspicere valeat.

Par non est. Etenim ipse quoque Praetor non judicat de internis.

Sub Deo. Nullo videlicet Dei respectu habito.

Unde, i. e. per quod, et quomodocunque demum.

Decernat in judicium. Decernit enim prius in judicium ire, antequam in ipso judicio decernat, feratque sententiam. Aut fortasse judicium hic pro ipsa damnatione, et poena ignis aeterni, accipit, ut supra exemplum occurrit; aut denique cum eo congruit, quod 1214D Cap. seq. initio habetur: Poenam Per Judicium destinavit.

Origo est. Alias enim nostrum esse censeri, nobisque imputari nequit.

Cum ergo. Subaudi voluntas.

Liberatur. Potest hoc intelligi de voluntate, quae a culpa liberatur, seu absolvitur: vel de ipsa culpa, quae liberatur, id est, tollitur. Sic etiam liberare promissa dicimur, quando eorum obligationem tollimus, ac evacuamus, eadem implendo.

Intercipit. Quo minus scilicet in opus ipsum exire, et consummari queat; perpetrat enim, ut Festus ait, qui opus ipsum paragit, ac perficit. Potissimum autem de malis dicitur; quamquam etiam de bonis nonnunquam dictum inveniamus.

Suum fuerat. Quantum erat in ipsa voluntate efficaciter aliquid volente, jam perfecit. Atque hinc, ut Theologi nostri communiter dicunt, actus externus interno novam peccati speciem non superinduct, sedi 1215A prior ille hujus merum complementum est.

Adjectionem legis. Namque praecepto 6 Decalogi, quo prohibentur adulteria, etc., etiam novum adjecit, quo etiam interna voluntas, licet opere completa non fuerit, culpae subjicitur.

Cominus. Seu actu ipso.

Contaminasset. Omnis qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam moechatus est eam in corde suo, ait Christus Matthaei, 5. v. 28.

Administrare, i. e. agere, vel quomodocunque ad agendum concurrere.

Expungit. Haec vox nonnihil diligentius expendenda est, qua Noster crebro utitur, et quae, nisi rite intellecta fuerit, subinde magnas obscuritates creare potest. Imprimis autem notandum, creditores olim nomina suorum debitorum in tabulis cereis stylo quodam descripsisse; cum vero eadem debita exsoluta fuissent, sicque jus creditoris dissolutum, nomina illa aut punctis configere, aut inverso stylo delere, atque sic expungere solitos fuisse. Ex quo factum 1215B est, ut vox haec per metaphoram inde ductam, pro implere, ac perficere usurparetur.

Verum exempla jam ex ipsomet Tertulliano nostro proferamus, et imprimis illud, quod in L. adv. Jud. c. 11. habet, caeterisque luculentius est: Neque in dubium deducant, vel negent, quae scripta proferimus, —ut, quae post Christum futura praecanebantur, adimpleta cognoscantur. Neque enim (pergit) dispositio expuncta inveniretur, nisi ille venisset, post quem habebant expungi, quae nuntiabantur, quae completa esse etiam probarentur. Sic et ibid. c. 4. habet: Circumcisionis carnalis, et Legis veteris abolitio expuncta (impleta ac consummata) suis temporibus demonstratur. Rursusque cap. 9: Tam intelligitur prophetia renuntiata, quam creditur expuncta, i. e. impletas. Item Cap. 12: Non erunt in alium prophetata, quam per quem expuncta consideramus. Sed et in Apologet. adv. Gent. aliquoties recurrit, ut c. 2: Debito poenae nocens expungendus est (i. e. debitum illud ab eo implendum 1215C est, seu sententia in eum lata executioni mandanda) non eximendus. Et cap. 15. libidinem expungi, id est, expleri, seu perfici, ait. Item cap. 20: Unum est tempus divinationi, futura praefanti apud homines, si forte distinguitur, dum expungitur, etc. Et cap. 21, de Christo ait, qui jam expunctus est (implevit) in humilitate conditionis humanae. Nec non c. 35; Cur enim vota et gaudia Caesarum casti, et sobrii, et probi expungimus? Denique Cap. 48: Tunc restituetur omne humanum genus ad expungendum, quod in isto aevo boni vel mali meruit.

Sed de reliquis ejusdem Libris pariter videamus. Sic ergo in L. de Pat. c. 14, habet: Omnem patientiae speciem adversus omnem diaboli vim expunxit. Et in L. de Cor. mil. c. 1: Expungebantur in castris milites laureati; cum enim per numeros suo ordine transirent, donativum accepturi, eo accepto, singulorum nomina vel puncto notabantur, vel penitus expungebantur, velut in quibus illa largitio jam absoluta ac completa esset. In L. de Exhort. ad Mart. c. 6: Quot a latronibus 1215D ferro, ab hostibus etiam cruce, extincti sunt, torti prius, quin et omni contumelia expuncti? I. e. omni contumelia in illis velut consummata. Et in L. II adv. Marc. c. 20: Suum populum in tempore expeditionis angusto, aliquo solatio tacitae compensationis expunxit, seu implevit. Sic in L. de Orat. cap. 1, Evangelium expunctorem totius retro vetustatis appellat, in quo scilicet per Christum impleta, et consummata sunt ea omnia, quae in Veteri Lege praesignificata. Tandem etiam in L. de Idol. c. 16, ait: Si nec invocatu, nec in sacrificio sit titulus officii et operae meae expunctio (id est, exhibitio, et officii impletio), quid tum? etc. Ubi vides omnia haec loca ferme ad eamdem significationem redire. Igitur etiam hac phrasi per voluntatem expungit effectum, voluit dicere, quod ipsa voluntas aliquid efficiendi pro ipso facto jam impleto habeatur, ut contextus ipse demonstrat. Vide etiam de Praescript. Cap. X.

1216A Saturans. Pro explens ac perficiens.

Pro facto cedat, i. e. pro facto habeatur.