Notae ad Caput IV.

Spopondit. Nullum ergo genus peccati, quantumcumque gravis, a spe veniae, et fructu poenitentiae excludit; quod claro rursus indicio est, Tertullianum, dum haec scriberet, nondum a Montano corruptum fuisse. Nullam enim hic, ut in Libro de Pudicitia, cap. 2. (tunc jam apertus Montanista) distinctionem facit inter peccata remissibilia et irremissibilia. Et secundum hanc, pergit, differentiam delictorum poenitentiae quoque conditio discriminatur. Alia erit, quae veniam consequi possit, in delicto scilicet remissibili: alia quae consequi nullo modo possit, in delicto scilicet irremissibili. Et sic porro ad examinandas varias peccatorum species descendit. Quanquam hac de re fortasse alibi pluribus agemus.

Poenitere, i. e. poenitentiam age; nam secundum 1216B hanc phrasin Vulgatus noster Interpres poeniteor verbi deponentis sensu bis utitur; nimirum Marci I, 15, ubi Christus: Poenitemini (Graecus habet μετανοεῖτε), et credite Evangelio. Item Act., III, 19, ubi S. Petrus ad populum: Poenitemini (μετανοήσατε) et convertimini, ut deleantur peccata vestra. Latini verbo poenitet, tanquam impersonali, rarius personali, vix unquam ceu deponenti utuntur.

Vivo. Formula Dei saepius ita jurantis per semetipsum.

Praestantiam. Hac voce in malam partem pro excellentia utitur, quo sensu nimirum S. Paulus I Tim., I, 5, se inter peccatores primum dixit, quasi omnes alios peccatorum suorum gravitate superantem.

Agnosco. Haec Tertulliani, adhuc humiliter de se sentientis, non superbi Montanistae, ac insolenter contra Ecclesiam ipsam insurgentis, vox fuerat.

Fidem, seu fidelitatem in salvando. Atque inde 1216C poenitentia, secunda post naufragium tabula deinceps dicta fuit. Hunc loc. S. Ambr. vel alius author in Ep. ad Virg. lapsam pulchre imitatus est, ita eamdem alloquens: Sed tu, quae jam ingressa es agonem poenitentiae, insiste misera fortiter, inhaere tanquam Naufragus Tabulae. Sed nec minus S. Hier. in Ep. VIII ad Demetriadem itidem de Poenitentia loquens: Illa, quasi Secunda Post Naufragium miseris tabula, etc. Atque sic deinceps alii Ss. Patres hanc phrasin adoptarunt.

Perlevabit. Aliqui Codices perlavabit legunt: ni nis inepte; an enim, qui fluctibus immersus subsedit, porro perluendus, aut non potius prolevandus, et extrahendus est?

Protelabit. Protefare est aliquid protelo, seu continuo tractu, promovere aut propellere, ut nempe boves, eidem jugo adstricti, pari et aequabili impulsu procedere solent. Unde etiam lorum illud oblongum, quod eos jugo illigat, protelum appellari olim consuevit. Et hinc est illud Catonis de Re rust. Protelo trini 1216D boves aratrum unum ducent. Haud dubium autem est, hanc vocem graecae originis esse, et quidem, ut Donatus vult, a πρὸ et ἑλεῖν, quod est ante et trahere, deductam. Alii vero a τῆλε, seu τηλόθι, quod est longe, derivant, eo quod protelo longior quaedam tractio fiat. Variae insuper vocis illius sunt translationes, de quibus, si otium, videndi sunt Grammatici.

Inopinatae. Tabula enim a naufrago frustra quaeritur, nisi jamjam desperantibus subito se offerat.

Animorum, i. e. voluntatum. An enim id famuli obsequium quis aestimabit, quod ab heri sui voluntate discordat?

Per hoc, i. e. propterea. Alii codices pro hoc, seu pro tanta argumenti amplitudine, habent.

Angustiis. Ingenii videlicet, aut temporis, vel quomodolibet praefinitae descriptionis.

Bonum est. Nobisque utile.

Auscultare. Pro obedire hic accipit. Sed frustra 1217A lectorem hic moneo.

Utilitas servientis. Postponenda ergo utilitas praecepto. Quamquam etiam istud ipsum infinitae utilitatis ac mercedis multo magis plenum sit, obedisse Deo praecipienti etiam nullo utilitatis intuitu.

Revolvis. Seu tecum nimis anxie deliberas; ita enim scrupulosi solent.

Praecipit. Duabus his voculis quid potentius, ac ad nos penitus, ut mandata ejus impleamus subigendos, efficacius esse potest?

Hortatur. An vero hortari (tam populare verbum) majus est, quam Praecipere? Et vero etiam; quoniam qui praecipit, pro imperio suo facit, qui hortatur, etiam cum praecipit, simul benignus est, urgens quidem, simul autem infirmitati nostrae illud ipsum imperium accommodans, unaque ostendens, se in eo ipso, quod praecepit, nos, ut adimpleatur, adjuvare paratum esse.

Salutem. Istud vero omnino Divinum soliusque Dei Clementiae proprium esse potest.

1217B Vivo dicens. Infinita sunt apud Prophetas praecipue ejusmodi loca.

Dejeratione. Pro jurejurando.

Asseveratione, i. e. promissione, aut fortasse melius pro consecutione.