Petri Pauli Vergeri Justinopolitani De Divo Hieronymo Oratio.

0231 Sanctissimum doctorem fidei nostrae Hieronymum, cujus dies solemnis adest, ita mihi dari cupio recte laudare, ut in eo laudando laudem ipse meam non quaeram: sed sit ei quemadmodum sermo, ita et mens propria intentione dedicata. Quamquam quid sperandum sit laudis loquuturo, non video: ubi magnitudine rerum, eloquentiae vis omnis obruitur, et excellentiae meritorum omnis impar est sermo. Me vero minime omnium sperare id convenit, ac si quid talium mentem subeat, placere desipio: qui cum obire quotannis munus hoc laudum soleo, semper tamen posteaquam id coepi, ita deinceps per annos affectus sum, ut augeri mihi desiderium sentiam, minui facultatem. Evenit autem hoc fortasse, sive quod nondum satis sint mihi vires ingenii mei perpensae, qui subire tanti oneris causam non verear: quod quantum sit, et intellexi tantisper dudum, et in dies perspicio magis: sive quod illius merita apud plurimos quidem diligenter parum animadversa, a me vero etiam summo studio considerata, quo magis elucescunt, eo magis affectum mentis alliciunt, et a consequendi spe ingenii 0232 acumen magis magisque deterrent: sive quod prae desiderio meo, studioque religionis in illum, tanto mihi retardari facultas videtur ingenii, quanto praecurrit studium voluntatis.

Quarum equidem rerum, ut subesse utramque primarum non nego, ita adesse postremam magnopere mihi cupio. Nam officio quidem ille meo, aut cujusque alterius in reddendis de se laudibus nihil indiget: ac non delectari opinor, nisi boni profectusque nostri gratia; cum per se ipse infinito proprio bono in beata illa aeternaque vita fruatur; devotione vero, cultu, religione, pietate, ac fide, cum in hunc, tum in reliquos Coelites nos ipsi nostra causa indigemus. Atque in primis ego, qui meritis hujus Sancti gloriosi, multa magnaque saepenumero beneficia apud Deum immortalem consecutum, manifesta fide me deprehendi, et difficillimis temporibus fuisse de gravissimis periculis ejus ope atque intercessione liberatum.

Quod si antehac devotionis ullum studium a me debebatur, multo certe nunc amplius adhibendum est mihi, ut parentis nuperrime diem functi (qui erat devotissimus 0233 tibi, Sancte Pater Hieronyme) vicem hic referam, cujus apud te preces, mea causa, plurimum valuisse, sum crebro expertus: ut quemadmodum praeclari hujus instituti, familiarisque devotionis discipulus viventis sui, ita et ei quoque defuncto sim haeres: et quod mihi patrocinium in illo erat, nunc omne sit in meipso. Quanquam eum confido tuis meritis atque precibus, praeterea quod rectus homo erat, et timens Deum, excedentem ex hac luce in ea loca deductum, ubi a te, et per te multo facilius consequi quidvis possit.

Quod igitur ad me attinet, quemadmodum devotio animi et servanda, et augmentanda est: ita munus hoc annuum reddendarum laudum, nullatenus negligendum, in quo qualiscumque sit sermo, dum mens sit integra, ac penitus illi devota, non magnifaciendum arbitror, quod in eum magis esse gratus cupio quam disertus. Nec me fallit, eum qui laudare quempiam ex illustribus accedat, maxime vero, quod ad rem divinam attineat, debere et ipsum quoque laude dignum esse, labeque omni carere, ne dicentis vitam reprehendat oratio, verbisque speciosis mores sordidi fidem abrogent. Quod ut in me non sit, boni tamen piique ingenii solet esse argumentum, laudare studiose virtutem, et rebus sacris cultum adhibere praecipuum. Quod si ex me quispiam quaerat, quam hujus Sancti gloriosi primam potissimamque laudem existimem, hanc scilicet incunctanter respondebo, quod meo quidem judicio non possit digne humano ore laudari: deinde quod in unoquoque genere laudum earum, quae ad doctum rectumque hominem, ac plane religiosissimum Christianum pertinent, laudari eximie de singulis potest. Quod si jam co laudando coepero litterarum peritiam commemorare, diversarum experientiam linguarum, orationis facundiam, rectos fabularum sensus, multam historiarum memoriam, naturalium rerum cognitionem, moraliumque sermonum: tum vero Scripturae sacrae, veraeque Theologiae perceptionem, non videbor forsitan aliquid magnum dicere, quod haec ipsa malis etiam hominibus possunt advenire: neque enim ista bonos faciunt, sed eruditos. Aut si praeterea continentiam, fortitudinem, prudentiam, constantiam, mansuetudinem, patientiam, benignitatemque in illius laudibus recognovero: nec sic quidem forsitan magnopere eum ornare judicabor, quod et his virtutibus plurimi Gentilium praediti fuere: suntque hae laudes, ut debitae quidem viro bono, ita plane non propriae homini Christiano: Postremo si fidem constantem, spem certam, caritatem intensam, omnemque sanctimoniam, et ceremoniarum cultum, religionisque studium demonstravero, nec sic quoque fortassis laus erit eximia, quod haec ipsa debet unusquisque de se rectus fidelisque Christianus exhibere. At vero, si haec omnia, et quaecumque his nominibus, aut omnino virtutis nomine continentur, in eo fuisse universa contester, eaque ipsa non mediocriter, aut vulgari quodam summotenus modo, sed excellentissime atque incomparabiliter affuise constet: nonne hoc divinum quiddam, in homine videri necesse est? Ego sane cum trita ista vulgo vocabula, 0234 eruditionem, eloquentiam, fortitudinem, prudentiam, fidem ac caritatem, et caetera hujusmodi commemoro, talia quaedam dicere mihi videor, qualia solent in communi hominum vita reperiri, et non eminentissimas illas virtutes, quas in excellentissimis viris, paucis illis quidem omni aetate fuisse constat.

Quamobrem aegre ferre soleo, et latinae orationi indignari, quod propriis atque exquisitis nominibus exquisitissimas laudes efferre non licet: quae tantum pene a communibus distant virtutibus, quantum ferme virtus a vitio. Verum quod orationi deest, oro suppleat audientis intellectus: et non quod dicam, sed quod dicere velim accipiat. Quod et hinc quoque licebit intelligere; nam solent pauca horum, aut singula quaedam, dum intenso gradu cuipiam adsunt, magnum virum constituere, admirabilisque excellentiae cum videri, qui plura ex his sit assequutus. Quid ergo is debet existimari, qui omnium virtutum cunctarumque bonarum artium cumulum non perfunctorie, sed ad summum in se collegisset: cum vita, totius sanctitatis exemplum: eloquentia, stupor: doctrina, miraculum. Itaque non tam sanctum nomen habuit, quod quidem ipsum denotat Hieronymi vocabulum, quam ipsam in se habuit sanctitatem. Nam cum duabus rebus fundata est in initio sacra religio, praedicatione scilicet Apostolorum, et sanguine martyrum: cum quod illi sermone docebant, hi per carceres et tormenta, ac denique mortem ipsam astruerent: in utrorumque locum suo gradu subierunt sancti doctores, qui quod illi compendiose docuerant, latius explicarent: quodque Martyres sanguine suo testati sunt, hoc isti sanctimonia vitae confirmarent, atque adversus omnem haeresim, omnemque vitiorum labem, pro fide justitiaque consisterent: iidem et militum vices gerentes et ductorum.

Multa autem variaque Hieronymus, uti fortis miles, in hac vita bella sustinuit: cum mundo quippe bellum gessit et vicit, quando sacerdos jam factus, et summo sacerdotio dignus habitus, ab Urbe cessit, pompisque saeculi et omni ambitioni mundanorum honorum renuntiavit, cum carne ac daemonibus: cum in illa trans mare vasta solitudine, quae, ut ipse ait, exusta solis ardoribus, horridum monachis habitaculum praestabat: carnem quidem jejuniis frangeret, spiritales autem hostes orationibus effugaret: cum improbis atque aemulis, in quo saepe per Prologos saepe per Epistolas scribendo invectus est: cum haereticis, quos libris tractatibusque scribendis saepenumero de diversis convicit erroribus, disputandoque vi rationum superavit. Doctoris ergo nomen ut habet, ita et officium studiosissime vivens gessit: praesentes voce et exemplis erudiens: absentes scriptis. Utrosque vero tam suae aetatis, quam posteros, voluminibus diversi idiomatis, varia interpretatione linguarum vivorum doctorum eruditionem adjuvans: rudiores historia delectans: acutiores instruens arcanis Scripturae sensibus explicandis.

Eloquentiam certe jam ejus laudare tentarem: quae tanquam rivus limpidissimus leniter defluens, et aspectu et sono delectat: nisi ipse multo melius quam a 0235 me fleri possit, elegantia sua legentibus commendaret: ad quam digne praedicandam, ejus ipsius eloquentia opus esset. Nec me deterret, quod damnatus fuerit ejus studii aliquando Hieronymus, cum extatica visione tractus ad Judicis aeterni tribunal, et quisnam esset interrogatus, pro Christiani nomine, quod inter metum trepidationemque profitebatur, Ciceroniani sibi nomen objici audivit. Neque enim res ipsa damnata est, sed fortassis ejus studium vehementius: sine qua profecto vix sacrae litterae, certe non tanta cum voluptate legerentur.

Haec igitur ut caeterae quoque dotes quas strictim commemoravi, multos acerbissimosque illi aemulos comparavere: quorum ut improbitati cederet, Roma migravit, et qui doctor late clarissimus habebatur, Gregorio Nazianzeno in disciplinam se tradidit. Postque studia, cum de frequentissima urbe cessisset, ad 0236 eremum se transtulit, et qui in urbe omnium urbanissima homines perpessus erat bestiales, in desertissima eremo bestias est expertus humanas. Ibique leo natura saevissimus imperium ejus pertulit, cum hic homo natura mitis in se saeviret. Roma igitur Bethleem permutavit: divitique ex urbe non tam pulsus, quam cedens, elegit ibi pauper vivere, ubi pauper Christus est natus, et inde salutem petere, unde ortus est auctor ipse salutis. Quid enim adversus malignitatem tutum uspiam esse poterit, quando tanta virtus persecutore non caruit? Quod si quid nobis tale accidat, ex ejus casu consolari nos ipsos debemus. Interea vero maledicos benefaciendo vincere, et eorum in nos odium virtute patientiae mansuetudinisque superare, illo praestante, qui vivit et regnat in saecula saeculorum.