Notae ad caput VIII.

Imponitur. Duae olim impositiones manuum celebrabantur in Baptismo: una, non Baptismum modo, sed illam ipsam quoque unctionem, quae est inter Baptismi ritus praevios (vide Cap. praec. Not. Unctione) praecedens, cujus mentio inter Ordines Baptismi Latinos, quos Edm. Martene de Rit. Antiq. Ecclesiae, l. 1, c. 1, v. 8, profert, frequenter occurrit. Altera erat Baptismum subsequens, nonnisi ab Episcopo facienda.

Ubi sciendum, primis Ecclesiae saeculis Baptismum, solemnem nimirum, qui scilicet nonnisi in Sabbato sancto, et pervigilio Pentecostes dabatur, ab ipsismet Episcopis administratum, moxque ab iisdem Sacramentum Confirmationis, velut instar complementi subjunctum fuisse. Unde de S. Ambrosio in 1165A ejus vita S. Paulinus scribit: In rebus etiam Divinis implendis fortissimus labor, in tantum ut quod implere solitus erat circa baptizandos, 5 postea Episcopi, a tempore, quo decessit, vix implerent. Perseveravit mos ille multis in Ecclesia saeculis; sed cum in singulis Ecclesiis nimium increvisset fidelium turba, atque Episcopi in Evangelio praedicando nimis necessarii fuissent, idemque quoque obtinere inceperat, quod I Cor. 1, v. 17, Paulus dixit: Non misit me Christus baptizare, sed Evangelizare. Atque inde factum est, ut non semper in Baptismo, etiam solemni, Episcopi praesentes esse potuerint, qui baptizatos statim confirmarent. Hinc MStum Pontificale Ecclesiae Apamensis in Syria, an. 1214 exaratum, quod noster Martene de Antiq. Eccl. Rit. L. I, c. 2, art. 1, § 3, exhibet, post omnes Baptismi ritus praescribit, ut, Si Episcopus Adest, statim oporteat eum (baptizatum) confirmari chrismate, etc. Imo jam Saec. VII, pauci Episcopi munus Baptismi obierant, scilicet aliis curis nimium distenti. Interim praxin hanc, neo-baptizatos 1165B statim confirmandi, in aliquibus saltem Ecclesiis, etiam Latinis, ferme ad nostra usque saecula perductam fuisse, idem Martene l. c. § 1, testatur. Quod vero ad Graecos attinet, idem mos etiamnum apud ipsos perseverat, ut Sacramentum Confirmationis mox Baptismo, non autem ab Episcopo, sed ipso Presbytero baptizante, subjungatur: qua de re videndus Juenin Diss. VII, de Confirm. q. V, a. 2. § 1 et seqq.

Per benedictionem, i. e. Certam quamdam verborum formam, qualis alias etiam in quibuslibet ferme Sacramentis ex mandato Salvatoris adhibenda est, quam etiam supra, Cap. VI. Noster per benedictionis vocabulum expressit.

Invocans Spir. S. Caeterum totus locus hic favere videtur illorum sententiae, qui solam impositionem manuum (non etiam unctionem chrismatis) pro materia Confirmationis adstruunt: qua de re Theologi Dogmatico-Scholastici multis altercantur, imprimisque Tourn. Tr. de Sacr. Confirm. q. 1, a. 3.

1165C Ingenio, i. e. Invento quodam artificiose excogitato: ut idem Noster in L. de Spect. c. 10, ait, daemones ab initio prospicientes sibi, inter caetera idololatriae, etiam spectaculorum inquinamenta, ejusmodi quoque artium ingenia inspirasse. Eo nimirum sensu, quo in L. de Pall. c. 1, arietem Romanum (machinam bellicam) Carthaginienses obstupuisse dicit, ut novum, extraneum, ingenium, i. e. inventum.

Licebit spiritum. Certe non bonum; de hydromantis enim loquitur, qui ex aqua futurarum rerum vaticinia capiebant. Hujus artis studiosissimus fertur fuisse Rex Numa Pompilius, qui res ritusque religionis apud Romanos suos ordinaturus, quoniam aliter sibi consulere non posse videbatur, hydromantiam facere compulsus est, ut in aqua videret imagines deorum, vel potius ludificationes daemonum, a quibus audiret, quid in sacris constituere atque observare deberet. Ita S. Aug. L. VII de C. D. c. 35, et ibid. post alia quaedam: Quod ergo aquam egesserit, id est, exportaverit, Numa Pompilius, unde hydromantiam faceret, 1165D ideo Nympham Egeriam (frigida sane nomenclatura) dicitur conjugem habuisse. Ita enim solent res gestae aspersione mendaciorum in fabulas verti.

Concorporationem eorum, i. e. intimam eorum conjunctionem, aquae scilicet et spiritus illius.

Accommodatis des. manibus. Seu impositis desuper manibus; hic enim ritus erat hydromantarum, aquas incantantium, ac velut potestati spiritus mali tradentium.

Animare. Tota sententia haec ironiam sapit, atque ad magicos ritus alludit, quibus aquam ad usus magicos adhibere Hydromantae solent. Dicit autem alio, id est, superiore quodam ac potentiore spiritu, tantae claritatis (sicut nimirum Hydromantae jactare solent, ab illo spiritu tam gloriosos ac illustres effectus produci) animare, seu eam incitare, ac velut viventem reddere.

Organo. Id-est, ministro, tanquam instrumento 1166A sibi, ut Scholastici loquuntur, obedientialiter, in ordine ad quoscunquae effectus patrandos, subjecto.

Per manus sanctas, per earundem videlicet impositionem.

Modulari. Modulari est aliquid ad certum modum ac mensuram componere, ut jam supra Cap. III, Not. Modulatricibus, diximus. Per sublimitatem autem spiritualem facile intelligit vim producendi gratiam Sacramentalem Confirmationis, Episcopi confirmantis manibus quasi inditam, ac inhaerentem.

Referam hic, quod non prorsus a nostro proposito alienum esse videtur, et ab Eunapio Sardiano, gentili, qui circa A. C. 380, inter suos non incelebris Sophista erat, de Jamblicho, insigni Platonicae Philosophiae sectatore, in Vit. Philosoph. narrat: Aliquanto post tempore placuit cunctis, stato anni tempore accedere ad Gadara, qui locus est thermarum in Syria, etc. Isthic cum lavaret (Jamblichus), pariterque caeteri darent lavationi operam, nata de balneis disputatione subridens Jamblichus: Tametsi religione, inquit, impediar, 1166B quominus ista aperiam, vestra tamen causa id fiet. Simulque jussit discipulos sciscitari a popularibus indigenis, quibus jam olim nominibus donati fuissent duo e calidis fonticulis minores, sed caeteris elegantiores, venustioresque. Illi postquam imperata fecissent, significarunt, uni Amori nomen esse, alteri Anteroti, deo amantium injuriae vindici. Confestim ipse contacta manu aqua, paucis admurmuratis verbulis, de fonte imo pusionem excivit candidum, commoda statura, capillitio in fulvum aurum tincto, dorsi cute nitida, qui totus lavanti aut loto assimilis erat. Attonitis rei novitate comitibus: Transeamus, inquit, ad proximum fonticulum, simulque exurgens, praecedebat, in cogitatione defixus, ac suspenso vultu, ibique eadem, quae prius, peragens, Amorem evocavit, prioris per omnia similem, extra comas, nigrantes huic magis, et rutilas, et per collum sparsas. Ambo pueruli circumfusi arctis complexibus Jamblicho velut naturali patri inhaerebant: quos ille in proprias suas sedes e vestigio restituit, lotusque excessit, 1166C etc. Haec ille.

Nimirum evanidae hae imagines erant infernalium geniorum, et quantumlibet hi se lotos ac baptizatos simulabant, manibus per magum illum ex aquis extracti: non tamen manus illis imponere valuit, quibus eos in solido quodam statu confirmaret.

Deformantes, pro praeformantes, seu figurantes, aut simpliciter formantes. Hoc certe posteriori sensu etiam apud Vitruv. L. VI, hoc verbum usurpatum invenio: Tragica scena deformantur (non utique in sequiori sensu, sed magis pro exornantur, accipiendum) columnis, signis, etc. Caeterum totus hic locus ex Gen. XLVIII, vers. 13 et seqq. petitur, ubi, Posuit (Joseph) Ephraim ad sinistram Israël (seu Jacob, qui illud nomen ab Angelo, quocum colluctatus fuerat, sibi impositum Gen. XXXII, v. 28, acceperat), Manassen vero in sinistra sua, ad dexteram scilicet patris (Jacob), applicuitque ambos ad eum. Qui extendens manum dexteram, posuit super caput Ephraim, minoris fratris, sinistram autem super caput Manasse, 1166D qui major natu erat, commutans manus. Benedixitque Jacob filiis Joseph, etc. Joseph videlicet ambos filios suos coram Jacob, patre suo, constituit, et quidem primogenitum Manassen ad sinistram suam, quae scilicet directe respiciebat dexteram Jacob: Ephraim vero ad dexteram suam, et consequenter ad sinistram ejusdem Jacob, haud utique dubius, Jacob dexteram suam impositurum ei, qui ad dexterum quoque ejus latus collocatus fuerat, ipsi nimirum Manassi, sinistram vero alteri, scilicet Ephraim. Cum vero Jacob commutatas manus decussatim, id est, sese mutuo intersecantes, adeoque dexteram (quae natura sua dignior est, quia fortior) Ephraim, secundo genito, Manassi vero primogenito, sinistram imposuisset, Joseph, velut errorem, quem putabat, correcturus, dexteram patris a capite Ephraim removere, atque in caput Manassis transferre contendit: Jacob vero, altioris haud dubie 1167A Mysterii conscius, in proposito suo perseverans, semel auspicatam benedictionem eodem ritu perfecit.

In Christum futuram. Manus ergo illae in formam crucis decussatae ipsam Crucem Christi praenotabant. Manasses nimirum Veteris Testamenti figura erat, tanquam (tempore nimirum) primogenitus: et quoniam illud ipsum figura erat Novi Testamenti, sic Manasses In Figuram ipsius Christi erat, qui Coloss. I, v. 15, Primogenitus omnis creaturae dicitur. Ephraim vero, secundo genitus, exhibebat Novum Testamentum, eratque Figura ipsius Christi, et Ecclesiae, tanquam posterioris (sed nonnisi tempore rursus) ac quasi in Christo secundo genitae, sed meritis ac privilegiis longe amplioris, in qua non figura Crucis esset, sed crux ipsa, Christus Crucifixus. Itaque cum alii legant In Christo futuram, obnixe retineo in Christum futuram, scilicet, quae esset In Christum, seu ejus Ecclesiam Per Christum redundatura.

Emundata. Per ablutionem nimirum, quae fit in Baptismo Christi.

1167B Benedicta, scilicet et per Baptismum, ejusque formam sacramentalem sanctificata, et per impositionem manuum deinceps confirmata. Caeterum non male fortasse videbitur haec sententia tacitam comparationem continere, ut adeo sic exponi possit: Sicut Spiritus S. in filios Joseph, Ephraim et Manasse, a Jacob per impositionem manuum benedictos, certo modo delapsus est: sic etiam in baptizatos, Episcopo iisdem manus imponente, Confirmationis gratia descendit.

Descendit. Copulativa et videtur excidisse, ideoque hic supplenda.

Columba. Ita veterum quidam credidere; at ex ipsis quoque veteribus Aristoteles, L. II de Hist. animal. et Plin. L. XI, c. 27, et recentiores Anatomici omnes, contrarium asseverant. Licet autem columbis quoque, aliorum instar animalium, fel sit, omnis irae et acerbitatis origo, istud tamen valde temperatum esse, et nonnisi vehementer irritatum 1167C effervescere, in comperto est. Atque hoc sensu S. Aug. Tr. VII, in Ep. S. Joan. ait: Fel columba non habet, tamen rostro et pennis pro nido pugnat: sine amaritudine saevit.

Figurae. Illum enim descensum Spiritus S. praefigurabat alia columba, illius Noe in Vet. Testam. simulque haec nostri Baptismi praevia quaedam figura erat.

Mundi. Sic eleganter Diluvium illud Noeticum appellat, a S. Gregor. Naz. Oration. 40, de Bapt. vere peccati diluvium nominatum: eo quod totus mundus, peccatis ac sceleribus antea repletus, ac velut inundatus, superveniente diluvio sub Noe, universo prope genere humano in aquis misere suffocato, a peccatorum sordibus expurgatus fuerit. Ita etiam per Baptismum Christi ab originali et caeteris quoque omnibus, quae ante baptismum insunt, peccatis eluimur. Sane autem hunc ipsum Baptismum nostrum per Diluvium illud praefiguratum fuisse, ex ipsis Ss. Literis I Petri 3, v. 20, et seq. liquet: In 1167D diebus Noë, cum fabricaretur Arca, in qua pauci, id est, octo animae salvae factae sunt per aquam. Quod et vos (pergit Apostolus) nunc similis forma salvos facit Baptismus, non carnis depositio sordium, sed conscientiae bonae interrogatio in Deum per Resurrectionem J. C. Idque amplius declarat S. Aug. L. XII. contra Faust. c. 14, ita inquiens: Noë cum suis per aquam et lignum (arcam) liberatur: sicut familia Christi per Baptismum crucis passione signatur. Et ibid., c. 17, ait: Post septem dies, ex quo Noë ingressus est in arcam, factum est diluvium, quia spe futura quietis, qua septimo die significata est, baptizamur. Sed et S. Basilius M. Hom. I, in Ps. XXVIII, 10, Baptismum diluvio comparat, inquiens: Baptismi itaque gratiam Diluvium nominat (Propheta), quo fit, ut anima peccatis abluta et purgata, excusso a se veteri homine, domicilium deinceps fiat accommodum Deo in Spiritu. Sed et similia in Hom. II, in eund. Psalm. habet.

Coelestis irae praeco. Locus hic admodum impeditus 1168A est; numquid enim columba, pacis oleam afferens, praeco coelestis irae fuit? Aliqui igitur putant pro irae restituendum esse gratiae. Cum enim in quibusdam MStis reperitur abbreviate grae, ab imperito librario voculam hanc in irae deformatam fuisse aiunt. Quanquam putem, etiam irae sustineri posse, si ita legamus: pacem coelestis irae (id est, pacatam coeli, antea nimirum irati, iram) praeco (ejusdem irae jam pacatae) columba (scilicet eamdem annuntians, atque praeconis instar toti mundo promulgans) terris adnuntiavit.

Praetenditur. Nil vulgatius, quam ipsis olim gentilibus Oleam pacis figuram fuisse: hucque imprimis pertinet illud Maronianum:

Paciferaeque manu ramum praetendit olivae.

Sic etiam in Hadriani Imp. nummo quodam simulacrum cernitur flexo genu, dexteram ipsi Imperatori porrigens, sinistra vero oleae ramum praeferens, cum 1168B inscriptione: Restitutori Hispaniae, scilicet eam pacatam reddenti. Pariter nummus quidam Severi Pii Aug. togatam exhibet figuram, similiter cum oleae ramo, addita epigraphe: Fundatori Pacis. Non minus etiam in Maximiani, et Philippi, patris, nummis, ejusmodi simulacrum cernitur, et prior quidem Pax Augusti, posterior vero Pax Aeterna inscribitur. Plurima ejusmodi exempla, si locus foret, huc congeri possent.

Eadem dispositione, pro eodem modo, aut eadem ordinatione.

Carni nostrae. Haec enim, quoniam de terra formata est ( formavit enim Dominus Deus hominem de limo terrae) Gen. II, v. 7, recte terra dicitur.

Pacem Dei adferens. De hac columba S. Ambr. L. II, in Luc. c. 3, ait: Simplicitatem lavacri requirit gratia, ut simus simplices sicut columbae. Pacem lavacri requirit gratia, quam in typo veteri columba quondam ad illam Arcam, qua sola fuit diluvii immunis, 1168C advexit. Docuit me, cujus typus columba illa fuerit, qui nunc descendere dignatus est In Specie Columbae. Docuit, in illo ramo, in illa Arca, typum fuisse Pacis Ecclesiae: quod inter ipsa Mundi diluvia Spiritus S. ad Ecclesiam suam Pacem efferat fructuosam. Haec S. Ambr. Columba haec ergo tunc, cum terra jam a sordibus suis expurgata fuit, ramum olivae attulit; nunc Spiritus S. per Baptismum ablutis, pacem et gratiam animae in Sacramento Confirmationis affert, eamque oleo inungens ad luctam confirmat.

Arca figurata. Atque in hac allegorica Arcae significatione Antiqui Patres, atque Interpretes passim concordant: ex quibus vel duos proferam, Origenem, et S. Augustinum. Prior ergo in Hom. II, in Gen. prolixe id confirmat, ex qua nonnisi paucula decerpo: Sicut tunc dictum est ad illum Noë, ut faceret Arcam, et introduceret in eam non solum filios et proximos suos, sed etiam diversi generis animalia: ita etiam ad nostrum Noe, D. N. J. C. in consummatione saeculorum dictum est a Patre, ut faceret sibi Arcam ex 1168D lignis quadratis, et mensuras ei daret coelestibus Sacramentis repletas, etc. S. Aug. autem in L. XV de Civit. Dei, c. 26, ita pulchre disserit: Quod Noe, homini justo,—imperat Deus, ut arcam faciat,—in qua cum suis liberaretur a diluvii vastitate, procul dubio est figura peregrinantis in hoc saeculo Civitatis Dei, hoc est, Ecclesiae, quae fit salva per Lignum, in quo pependit Mediator Dei et hominum, Homo Christus Jesus. Vide eumdem porro tum hoc, tum seq. c. 27. Item in Expos. Evang. S. Joan. Tr. VI, Qq. Evang. L. II, q. 44. L. De catechiz. rudib., c. 19, maxime autem L. XII, contra Faust., c. 14, et seqq. ubi copiosissime Arcam, ceu figuram Ecclesiae, exponit. De eodem quoque argumento legi possunt S. Gregor. M. Hom. XVI in Ezech. Rupertus Tuit. L. IV. Comment. in Genes., c. 71, et seqq. multique passim alii.

Diluvio. Mendosus Junio videtur hic locus, quem proin ita restituendum credit: Si et mundus rursus deliquit, quo male comparatur Baptismus; diluvio 1169A itaque ignis destinatur, etc. Ut proinde hunc sensum huic loco attribuat: «Quod si mundus post oblatam Dei, singularem Baptismo, gratiam, in peccata fertur, atque in ea ruit totus praeceps; quo facto in Baptismum est iniquissimus, et Baptismus male est comparatus: itaque, id est, propterea diluvio ignis destinatur mundus, ut quemadmodum olim aquis exundantibus periit, sic etiam olim igne judicii Divini consummetur.»

At ego quidem malim retinere textum, obscuriusculum quidem, at qui hoc sensu, satis utique commodo, intelligi potest: Sed mundus nihilominus rursus deliquit, in peccata pristina recidivus (maxime in progenie Cham, in patrem suum tam contumeliosi, cujus filius Chanaan, posterique ejus Chananaei a Deo ipso maledicti fuerant (Gen. IX, v. 25) quo (i. e. qua re, vel ut adeo) male comparetur (non quod comparatio prior mala seu inepta sit, sed quod non solum bene Baptismus, tanquam peccatorum omnium sordes ex anima cujuslibet hominis, sicut diluvium ex universo 1169B mundo, expurgans, comparetur, sed etiam in malo, seu alteri diluvio, ignis, qui mundo in extremo Judicio superventurus est, recte comparandus sit. Diluvio itaque (seu eapropter) ignis destinatur, etc. Recole, quae supra (Not. Mundi) diximus.

Igni destinatur. Mundus videlicet: qua de re S. Justinus M. in Apol. II. p. m. 51. ita ait: Καὶ Σίβυλλα δὲ καὶ Ὑστάσπις, γενήσεσθαι τῶν φθαρτῶν ἀνάλωσιν διὰ πυρὸς ἔφασαν. Οἱ λεγόμενοι δὲ Στοἳκοὶ φιλόσοφοι, καὶ αὐτὸν τὸν Θεὸν εἰς πῦρ ἀναλύεσθαι δογματίζουσι, καὶ αὖ πάλιν κατὰ μεταβολὴν τὸν κόσμον γενέσθαι λέγουσι, i. e. Et Sibylla vero, et Hystaspis, futuram rerum corruptibilium consumptionem per ignem dixerunt. Qui vero appellantur Stoici Philosophi, ipsum etiam Deum in ignem dissolutum iri docent, ac novum per mutationem mundum fore dicunt.

Quid vero, quod Joseph. Lib. I Ant. Jud. c. 3, affirmet, Adam universalem rerum interitum praedixisse, unum Incendio, alterum Diluvio? Reliqua 1169C de duabus columnis, lateritia una, altera marmorea, ac alterutra saltem, aut ignem, aut aquas evasura, lubens praetermitto, nimium vulgata, et solius ferme Josephi hujus, quantum quidem constat, testimonio nixa.

Interea tamen certum est, hanc de mundi interitu igneo opinionem, universam prope Antiquitatem pervasisse, ac ab ipsis quoque gentilibus, Zenone, Pythagora, Heraclito, Sophocle, etc. propagatam fuisse.

Sed vide hanc rem gravibus S. Script. testimoniis nixam: ex quibus vel unum, caeteris luculentius ex II Petri 3. v. 5, profero: Coeli erant prius et terra, de aqua, et per aquam insistens Dei verbo: per quae ille tunc mundus aqua inundatus periit. Coeli autem, qui nunc sunt, et terra, eodem verbo repositi sunt, igni reservati in diem judicii, et perditionis impiorum hominum. Et post pauca: Adveniet autem Dies Domini ut fur; in quo coeli magno impetu transient, elementa vero calore solventur, terra autem, et quae in ipsa sunt opera, exurentur. Eruditissimus hac in materia est reverendiss. 1169D Calmetus noster in prolegomenis suis Dissert. de fine mundi, etc.

Restaurat. Sic enim erit in consummatione saeculi. Mittet Filius hominis angelos suos, et colligent de regno ejus omnia scandala, et eos qui faciunt iniquitatem: et mittent eos in caminum ignis. Matth. XIII, 40 et seq.

Debeat accipi. Illae ipsae nimirum figurae baptismi nostri (nimirum et Diluvium, et Ignis) admonere nos debent, quid post Baptismum lapsos, nec postea per Poenitentiam redintegratos (minime enim Montano aut Novatiano adstipulandum, peccata post Baptismum commissa, pariter irremissibilia esse) in altera vita maneat.