Notae ad Caput primum.

1209B

Poenitentiam. Poenitentia S. Isid., Ep. Hispal., lib. IV, Orig., c. 19, appellata fuit quasi punientia, eo quod ipse homo in se puniat poenitendo, quod male admisit. Idem ferme ait auctor lib. de Vera et falsa poenit. (olim S. Augustino adscripti), c. 19, inquiens: 1209C Poenitere idem est ac poenam tenere, ut nempe homo semper puniat in se ulciscendo, quod commisit peccando. Graecis dicitur μετάνοια, mutatio mentis, seu prioris sententiae, a μετανοεῖν, quod est post intelligere, seu post factum sapere. Hoc eodem sensu dicitur quoque μετάγνωσις, μετάγνοια et μεταμέλεια.

Hoc genus hominum. Gentiles, eorumque praecipue philosophos hic taxat.

Retro fuimus. Nam Tertullianus, gentilibus parentibus ortus, atque in gentilismo educatus, nonnisi jam sat grandis natu ad Christiana sacra se contulit, ut in Vitae ejus epitome, lib. de Praescript. praemissa, suomet testimonio, ex Apolog., c. 18, deprompto, indicavimus.

Dei lumine. Fide nimirum, quae supernaturale lumen animae est.

Natura tenus, i. e., secundum rationis naturalis ductum duntaxat, seu quousque se extendit ipsum lumen intellectui nostro innatum.

1209D Sententiae prioris. Generalis haec definitio est, ex philosophia morali petita. Itaque poenitentiam esse ait motum, alterationem, vel affectum quemdam animi, cum molestia quadam conjunctum, ortumque ex sententiae, seu opinionis prioris, ex qua quidpiam actum est, aversatione. Cum enim quis jam intelligit, se antea minus recte egisse, itaque etiam detrimentum aliquod vel incommodum incurrisse, in animo deinceps quidam motus exurgit, ex sensu illius molestiae, seu offensae ortus. Itaque sententiam suam priorem jam mutat, et retractat, concepta in eamdem displicentia et odio quodam, in quo veram rationem poenitentiae positam esse, philosophi illi arbitrantur. Atque sic poenitere (quidam apud A. Gell., lib. XVII Noct. Att., c. 1, aiunt) tum dicere solemus, cum quae ipsi fecimus, aut quae de nostra voluntate nostroque consilio facta sunt, ea nobis post incipiunt displicere, sententiamque in iis nostram demutamus.

Ratione, seu vera notione, ac definitione.

Auctore. Supple: recte cognoscendo. Et quomodo 1210B cognoscerent, qui adeo excaecato intellectu erant, ut Divinitatem in sideribus, hominibus, brutis, et vilissimis quibuslibet creaturis, reponerent?

Ordinavit. Omnia enim haec fecit secundum consilia infinitae Sapientiae suae.

Extraneis, i. e., Extra veri Dei cognitionem positis, ac ab eadem alienis.

Procellam. De florida hac allegoria jam in Diss. 1210C Interc. diximus.

Deversentur. Hoc quoque verbo utitur in lib. adv. Valentin., c. 30, ubi: Qui deversatus in mundo, etc. At alii codices, et utique melius, diversentur habent. Caeterum utrumlibet a Tertulliano dictum credamus, semper haec dictio per conversentur magis latine exponetur.

Expedire. Pro refellere, aut extra dubium collocare.

In ingratiam, seu ingratum, molestum, aut injucundum accidit. Ingratia ergo (obsoleta vox) hic sumitur pro displicentia de facto alterius. Hac quoque voce mox, cap. 2, utitur. Caeterum geminus huic locus est l. II adv. Marc., cap. 24, ubi ita: Non enim si hominem ex recordatione plurimum delicti, interdum et ex alicujus boni operis ingratia poenitet, ideo et Deum proinde.

Irrogatur. Pro adhibetur, vel impenditur, aut imponitur, infertur, etc., ut Plautus in Captiv.

1210D His diem dicam, et irrogabo malitiam.

Et pro domo sua Cicero: Vetant XII Tabulae, leges privatis hominibus irrogari. Sed et Tacitus l. IV. Annal. c. 10, de Druso ait, exhausto veneno suspicionem auxisse, tanquam sibimet irrogaret mortem, quam patri struxerat. Rursus Cic. pro Rabirio, mulctae irrogationem dixit. Alii irrogare pro erogare accipiunt, cujus idem ferme cum priori sensus est. De voce erogandi jam in l. de Praescr. Cap. II, Not. In actu, sed alio sensu, diximus. Sed haec grammaticorum sunto.

Contra, omnino accentu notandum, ut significet e contrario, vel ex adverso.