Caput IV.

6. Calumnia de veteri Testamento et antiquis justis. Vetus Testamentum figura novi. Sancti veteris Testamenti ad novum pertinent. Quibus ita se habentibus, ex his etiam illa quae deinceps nobis objiciunt refelluntur. Quis enim catholicus dicat, quod nos dicere jactitant, «Spiritum sanctum adjutorem virtutis in veteri Testamento non fuisse;» nisi cum vetus Testamentum sic intelligimus, quemadmodum Apostolus dixit, A monte Sina in servitutem generans (Galat. IV, 24) ? Sed quia in eo praefigurabatur novum, qui hoc intelligebant tunc homines Dei, secundum distributionem temporum, veteris quidem Testamenti dispensatores et gestatores, sed novi demonstrantur 0592A haeredes. An vero illum ad Testamentum novum negabimus pertinere, qui dicit, Cor mundum crea in me, Deus, et spiritum rectum innova in visceribus meis (Psal. L, 12) ? aut illum qui dicit, Posuit super petram pedes meos, et direxit gressus meos, et immisit in os meum canticum novum, hymnum Deo nostro. (Psal. XXXIX, 3, 4) ? vel illum ante Testamentum vetus, quod est a monte Sina, patrem fidelium, de quo dicit Apostolus, Fratres, secundum hominem dico, tamen hominis confirmatum testamentum nemo irritum facit aut superordinat. Abrahae dictae sunt promissiones et semini ejus. Non dicit, Et seminibus, tanquam in multis; sed tanquam in uno, Et semini tuo, quod est Christus. Hoc autem dico, inquit, Testamentum confirmatum a Deo, quae post quadringentos et triginta annos facta est lex non infirmat ad evacuandam promissionem. Si enim ex lege haereditas, jam non ex promissione: Abrahae autem per promissionem donavit Deus.

7. Hic certe si quaeramus, utrum hoc Testamentum, quod dicit confirmatum a Deo non infirmari a lege quae post quadringentos et triginta annos facta est, utrum novum, an vetus intelligendum sit: quis respondere dubitet, Novum, sed in propheticis latebris occultatum, donec veniret tempus quo revelaretur in Christo? Nam si dixerimus, Vetus; quid erit illud a monte Sina in servitutem generans? Ibi enim facta est lex post quadringintos et triginta annos: qua lege hoc Testamentum promissionis Abrahae infirmari non posse confirmat; et hoc quod factum est ab Abraham, vult potius ad nos pertinere, quos vult esse filios liberae, non ancillae; haeredes ex promissione, non lege; cum dicit, Si enim ex lege haereditas, jam non ex promissione: Abrahae autem per promissionem donavit Deus . Ut quod facta lex est post quadringentos et triginta annos, ad hoc subintraverit, ut abundaret delictum; cum per peccatum praevaricationis convincitur hominis superbia de sua justitia praesumentis: et ubi abundavit delictum, superabundavit gratia (Rom. V, 20) ; per fidem jam humilis hominis in lege deficientis et ad Dei misericordiam fugientis. Ideo cum dixisset, Si enim ex lege haereditas, jam non ex promissione; Abrahae autem per promissionem donavit Deus: tanquam ei diceretur, Utquid ergo lex postea facta est? subjunxit atque ait, Quid ergo lex? Cui mox interrogationi reddidit, Praevaricationis gratia proposita est , donec veniret semen cui promissum est (Galat. III, 15-19) . Hoc identidem ita dicit: Si enim qui ex lege, haeredes sunt; exinanita est fides, et evacuata est promissio. Lex enim iram operatur: ubi enim non est lex, nec praevaricatio (Rom. IV, 14, 15) . Quod ait in illo testimonio, Si enim ex lege haereditas, jam non ex promissione; Abrahae autem per promissionem donavit Deus; hoc in isto ait, Si enim qui per legem, haeredes sunt; exinanita est fides, et evacuata promissio: 0593A satis ostendens ad fidem nostram pertinere (quae novi utique est Testamenti) quod per promissionem donavit Deus Abrahae. Et quod ait in illo testimonio, Quid ergo lex? atque respondit, Praevaricationis gratia proposita est: hoc in isto subdidit similiter, Lex enim iram operatur: ubi enim non est lex, nec praevaricatio.

8. Sive igitur Abraham, sive ante illum justi, sive post eum usque ad ipsum Moysen, per quem datum est Testamentum a monte Sina in servitutem generans, sive caeteri Prophetae post eum et sancti homines Dei usque ad Joannem Baptistam, filii sunt promissionis et gratiae secundum Isaac filium liberae, non ex lege, sed ex promissione haeredes Dei, cohaeredes autem Christi. Absit enim ut Noe justum, et prioris temporis justos, et quicumque ab illo usque ad Abraham justi esse potuerunt vel conspicui vel occulti, negemus ad supernam Jerusalem, quae mater nostra est, pertinere; quamvis anteriores tempore inveniantur esse quam Sara, quae ipsius liberae matris prophetiam figuramque gestabat . Quanto evidentius ergo post Abraham, cui sic declarata est ipsa promissio, ut pater multarum gentium diceretur (Gen. XVII, 4, 5) , quicumque Deo placuerunt, filii promissionis habendi sunt? Non enim ex Abraham et deinceps justorum generatio verior, sed prophetia manifestior reperitur.

9. Ad Testamentum autem vetus, quod est a monte Sina in servitutem generans, quod est Agar, illi pertinent, qui cum acceperint legem sanctam et justam et bonam, putant sibi ad vitam, litteram posse sufficere: et ideo qua fiant factores legis, divinam misericordiam non requirunt; sed ignorantes Dei justitiam, et suam justitiam volentes constituere, justitiae Dei non sunt subjecti (Rom. X, 3) . Ex hoc genere fuit illa multitudo, quae adversus Deum in eremo murmuravit, et idolum fecit, et illa quae jam in ipsa terra promissionis fornicata est post deos alienos. Sed haec in ipso quoque vetere Testamento valde reprobata est multitudo. Illi etiam, quicumque ibi erant, sola quae ibi Deus pollicetur terrena promissa sectantes, et quid pro novo Testamento ea ipsa significent ignorantes, eorum adipiscendorum amore et amittendorum timore, Dei praecepta servabant; imo non servabant, sed sibi servare videbantur. Neque enim fides in eis per dilectionem operabatur (Galat. V, 6) , sed terrena cupiditas metusque carnalis. Sic autem praecepta qui facit, procul dubio invitus facit; ac per hoc in animo non facit: magis vult enim omnino non facere, si secundum ea quae cupit et metuit, permittatur impune. Ac per hoc in ipsa voluntate intus est reus, ubi ipse qui praecipit inspicit Deus. Tales erant filii terrenae Jerusalem, de qua dicit Apostolus, Servit enim cum filiis suis, pertinens ad Testamentum vetus a monte Sina in servitutem generans, quod est Agar 0594 (Galat. IV, 25, 24) . Ex ipso genere fuerunt, qui Dominum crucifixerunt, et in eadem infidelitate manserunt. Inde sunt adhuc etiam filii eorum in ingenti multitudine Judaeorum, quamvis jam novo Testamento, sicut prophetatum est, per Christi sanguinem patefacto atque firmato, et a flumine ubi baptizatus magisteriumque professus est (Matth. III, 16, 17) , usque ad terminos terrae Evangelio diffamato. Qui Judaei, secundum prophetias quas legunt, per omnes sunt terras ubique dispersi, ut ex eorum quoque codicibus Christianae non desit testimonium veritati.

10. Et vetus igitur Testamentum Deus condidit: quia Deo placuit, usque ad plenitudinem temporis promissis terrenis tanquam in praemio constitutis promissa velare coelestia; et populo terrenis bonis inhianti, et propterea durum cor habenti, quamvis spiritualem, tamen in tabulis lapideis legem dare. Exceptis quippe Librorum veterum sacramentis, quae sola significandi ratione praecepta sunt (quanquam et in eis, quoniam spiritualiter intelligenda sunt, recte lex dicitur spiritualis); caetera certe quae ad pietatem bonosque mores pertinentia, non ad aliquam significationem ulla interpretatione referenda, sed prorsus ut sunt dicta, facienda sunt: profecto illam Dei legem, non solum illi tunc populo, verum etiam nunc nobis ad instituendam recte vitam necessariam nemo dubitaverit. Si enim Christus nobis abstulit illud gravissimum multarum observationum jugum, ne carnaliter circumcidamur, ne pecorum victimas immolemus, ne sabbato septeno dierum volumine redeunte ab operibus etiam necessariis quiescamus, et caetera hujusmodi, sed ea spiritualiter intellecta teneamus, remotisque umbris significantibus in rerum ipsarum quae significantur luce vigilemus: numquid propterea dicturi sumus, non ad nos pertinere quod scriptum est, ut alienum quodcumque perditum quisquis invenerit, reddat ei qui perdidit (Levit. VI, 3, 4) ; et alia multa similia, quibus pie recteque vivere discitur, maximeque ipsum Decalogum, qui duabus illis lapideis tabulis continetur, excepta sabbati observatione carnali, quae spiritualem sanctificationem quietemque significat? Quis enim dicat non debere observare Christianos, ut uni Deo religionis obsequio serviatur, ut idolum non colatur, ut nomen Domini non accipiatur in vanum, ut parentes honorentur, ne adulteria, homicidia, furta, falsa testimonia perpetrentur, ne uxor, ne omnino res ulla concupiscatur aliena (Exod. XX) ? Quis est tam impius, qui dicat ideo se ista legis non custodire praecepta, quia est ipse christianus, nec sub lege, sed sub gratia constitutus?

11. Verum haec plane magna distantia est, quod faciunt ista sub lege positi, quos littera occidit, terrenam felicitatem vel cupiditate adipiscendi vel timore amittendi: et ideo non vere faciunt; quoniam carnalis cupiditas, qua peccatum commutatur potius vel augetur, cupiditate alia non sanatur. Hi ad vetus pertinent 0595A Testamentum, quod in servitutem generat; quia facit eos carnalis timor et cupiditas servos, non evangelica fides et spes et charitas liberos. Sub gratia vero positi, quos vivificat Spiritus, ex fide ista faciunt, quae per dilectionem operatur, in spe bonorum, non carnalium, sed spiritualium, non terrenorum, sed coelestium, non temporalium, sed aeternorum; praecipue credentes in Mediatorem, per quem sibi non dubitant, et spiritum gratiae subministrari, ut bene ista faciant, et ignosci posse cum peccant. Hi pertinent ad Testamentum novum, filii promissionis, regenerati Deo patre et libera matre. Hujus generis fuerunt antiqui omnes justi, et ipse Moyses Testamenti minister veteris, haeres novi; quia ex fide qua nos vivimus, una eademque vixerunt, incarnationem, passionem, resurrectionemque Christi credentes futuram, quam nos credimus factam: usque ad ipsum Joannem Baptistam quasi praeteritae dispensationis limitem quemdam, qui Mediatorem ipsum non aliqua umbra futuri, vel allegorica significatione, vel ulla prophetica praenuntiatione venturum esse significans; sed digito demonstrans ait, Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi (Joan. I, 29) : tanquam dicens, Quem multi justi videre concupierunt, in quem venturum ab ipsius humani generis initio crediderunt, de quo Abrahae dictae sunt promissiones, de quo scripsit Moyses, de quo Lex et Prophetae sunt testes; Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi. Ab hoc Joanne et deinceps coeperunt de Christo fieri praeterita vel praesentia, quae ab illis omnibus anterioris temporis justis credebantur, sperabantur, desiderabantur futura. Eadem igitur fides est, et in illis qui nondum nomine, sed reipsa fuerunt antea christiani, et in istis qui non solum sunt, verum etiam vocantur, et in utrisque eadem gratia per Spiritum sanctum. Unde dicit Apostolus: Habentes autem eumdem spiritum fidei, secundum quod scriptum est, Credidi, propter quod locutus sum; et nos credimus, propter quod et loquimur (II Cor. IV, 13) .

12. Aliter itaque dicitur jam obtinente loquendi consuetudine vetus Testamentum, Lex et Prophetae omnes, qui usque ad Joannem prophetaverunt; quod distinctius vetus Instrumentum, quam vetus Testamentum vocatur: aliter autem sicut apostolica appellat auctoritas, sive hoc nomen exprimens, sive significans. Exprimit enim, ubi dicit, Usque in hodiernum diem, quamdiu legitur Moyses, idipsum velamen in lectione veteris Testamenti manet: quod non revelatur, quia in Christo evacuatur (Id. III, 14, 15) . Sic enim utique vetus Testamentum ad Moysi retulit ministerium. Item dicit, Ut serviamus in novitate spiritus, et non in vetustate litterae (Rom. VII, 6) : idipsum significans Testamentum nomine litterae. Item alio loco: Qui et idoneos nos fecit ministros novi Testamenti, non litterae, sed spiritus : littera enim occidit, spiritus autem vivificat 0596A (II Cor. III, 6) . Et hic per commemorationem novi, illud utique vetus intelligi voluit. Multo autem evidentius, quamvis non dixerit, aut vetus, aut novum, duo ipsa Testamenta distinxit, per duos filios Abrahae, unum de ancilla, alium de libera: quod jam superius commemoravimus. Quid enim expressius, quam ut diceret, Dicite mihi, sub lege volentes esse, legem non audistis? Scriptum est enim quoniam Abraham duos filios habuit, unum de ancilla, et unum de libera: sed ille quidem qui de ancilla, secundum carnem natus est; qui autem de libera, per repromissionem: quae sunt in allegoria. Haec enim sunt duo Testamenta, unum quidem in monte Sina in servitutem generans, quod est Agar. Sina enim mons est in Arabia, quae conjuncta est huic quae nunc est Jerusalem: servit enim cum filiis suis. Quae autem sursum est Jerusalem, libera est, quae est mater nostra. Quid clarius, quid certius, quid ab omni obscuritate atque ambiguitate remotius promissionis filiis? Et paulo post: Nos autem fratres, inquit, secundum Isaac promissionis filii sumus. Item paulo post: Nos autem fratres, non sumus ancillae filii, sed liberae; qua libertate Christus nos liberavit (Galat. IV, 21-31) . Eligamus igitur utrum antiquos justos ancillae filios dicamus, an liberae. Absit autem ut ancillae: ergo si liberae , ad novum pertinent Testamentum in Spiritu sancto, quem vivificantem litterae occidenti opponit Apostolus. Nam quo pacto ad gratiam novi Testamenti non pertinent hi, de quorum dictis et Libris istos ejusdem gratiae dementissimos et ingratissimos inimicos refellendo convincimus?

13. Sed dicet aliquis: Quomodo vetus appellatur, quod post quadringentos et triginta annos factum est per Moysen (Id. III, 17) ; et novum dicitur, quod ante tot annos factum est ad Abraham? Qui ex hoc non litigiose, sed studiose movetur, intelligat primum, quia cum ex anteriore tempore dicitur vetus, ex posteriore autem novum; revelationes eorum considerantur in his nominibus, non institutiones. Per Moysen quippe revelatum est Testamentum vetus, per quem data est lex sancta, et justa, et bona (Rom. VII, 12) , per quam fieret non abolitio, sed cognitio peccati; qua convincerentur superbi suam justitiam volentes constituere, quasi divino adjutorio non egentes, et rei facti litterae confugerent ad gratiae spiritum, non sua justitia justificandi, sed Dei, hoc est, quae illis esset ex Deo. Nam sicut idem apostolus loquitur, Per legem cognitio peccati: nunc autem sine lege justitia Dei manifestata est, testificata per Legem et prophetas (Id. III, 20, 21) . Lex quippe, eo ipso quo in ea nemo justificatur, testimonium perhibet justitiae Dei. Quod enim in lege nemo justificatur apud Deum, manifestum est quia justus ex fide vivit (Galat. III, 11) . Sic ergo, cum lex non justificat impium de praevaricatione convictum, mittit ad justificantem Deum, atque ita justitiae Dei perhibet testimonium. Prophetae vero testimonium 0597A perhibent justitiae Dei, praenuntiando Christum, qui factus est nobis sapientia a Deo et justitia et sanctificatio et redemptio: ut quemadmodum scriptum est, Qui gloriatur, in Domino glorietur (I Cor. I, 30, 31) . Erat autem occulta ista lex ab initio, cum homines iniquos natura ipsa convinceret, aliis facientes quod sibi fieri noluissent. Revelatio autem novi Testamenti in Christo facta est, cum est manifestatus in carne; in quo apparuit justitia Dei, id est, quae hominibus ex Deo est. Hinc enim ait: Nunc autem sine lege justitia Dei manifestata est. Ecce qua causa illud dicitur vetus Testamentum, quia priore; hoc autem novum, quia posteriore tempore revelatum est. Deinde, quia Testamentum vetus pertinet ad hominem veterem, a quo necesse est hominem incipere; novum autem ad hominem novum, quo debet homo ex vetustate transire. Ideo in illo sunt promissa terrena, in isto promissa coelestia: quia et hoc ad Dei misericordiam pertinuit, ne quisquam vel ipsam terrenam qualemcumque felicitatem, nisi a Domino creatore universitatis putet cuiquam posse conferri. Sed si propter illam colatur Deus, servilis est cultus, pertinens ad filios ancillae: si autem propter ipsum Deum, ut in aeterna vita sit Deus omnia in omnibus, liberalis est servitus, pertinens ad filios liberae, quae est mater nostra aeterna in coelis; quae prius tanquam sterilis apparebat, quando perspicuos filios non habebat; nunc autem videmus quod de illa prophetatum est, Laetare, sterilis, quae non paris; erumpe et exclama, quae non parturis: quia multi filii desertae, magis quam ejus quae habet virum (Isai. LIV, 1) : id est, magis quam illus Jerusalem, quae legis quodammodo vinculo maritata est, et servit cum filiis suis. Tempore igitur veteris Testamenti Spiritum sanctum in eis, qui etiam tunc secundum Isaac promissionis filii erant, non solum adjutorem, quod isti suo dogmati sufficere existimant; verum etiam largitorem dicimus fuisse virtutis, quod isti negant, libero eam potius arbitrio tribuentes, contradicentibus illis patribus qui sciebant ad Deum veraci pietate clamare, Diligam te, Domine, virtus mea (Psal. XVII, 2) .