XIV. Romam venit Coelestius, et fidei suae libellum Zosimo porrigit. Innocentem putat Zosimus, ac super ejus causa ad Afros antistites scribit, eumdem tamen interim non absolvens.

Pelagius ac Coelestius ubi damnatos se ab Apostolica Sede totaque simul Ecclesia Africana audivere, actum esse de sua ipsorum fama, si damnatio illa vim obtineret, haud difficili negotio intellexerunt. Et haec procul dubio causa fuit, cur Pelagius Innocentio sui purgandi gratia scriberet, Coelestiusque Romam sese ipse conferret. Quantumvis sibi male conscii, rebantur tamen non ita se dolis ac fraudibus destitui, imo nec forsan ab amicis usque adeo Romae deseri, quin Romanae Ecclesiae fucum facere valerent (Infra, de Peccato originali, n. 9; et contra duas Epistolas Pelagianorum, n. 5) ; ac non paucos etiam ex Urbe clericos in suas, uti sperabant, partes et nefarias opiniones pellicerent. Vulgatum in primis fuerat, a Sixto Romano presbytero (Epist. 191, n. 1) , qui postea in pontificem est cooptatus, non parum adjuvari gratiae adversarios: quorum placita jam tum quoque Julianus Eclanensis in Campania episcopus fovebat.

Coelestius porro ex Africa, postquam anno quadringentesimo duodecimo a Carthaginensi concilio excommunicatus fuerat, discedens, properaverat Ephesum; ubi etiam ausus erat, teste Mercatore, presbyterii locum per obreptionem petere (Infra, Append. parte 2) . Et certe quidem Africani praesules ad se fama perlatum esse, anno quadringentesimo decimo sexto scripserunt, ipsum in Asia ad presbyterii dignitatem evectum (Epist. 176, n. 4, inter Augustinianas) : isque praeterea presbyter a Zosimo, cui in hoc quoque convenit Nestorius, appellatur (Infra, Append. parte 2) . Idem post aliquot annos relicta Epheso Constantinopolim profectus, hac in urbe, quemadmodum olim in Africa fecerat, impietatis suae dogmata proseminare aggressus est (Ibid) . Quod ubi primum detexit Atticus ejusdem civitatis episcopus, eum inde magno studio ac diligentia expulit: adversus quem etiam litteras ad episcopos in Asiam, Thessalonicam et Carthaginem misit. Illum tunc Romam similiter scripsisse, non legimus, idque procul dubio non aliam ob rem, quam quia cum Romano pontifice Joannis Chrysostomi causa ab se alienato necdum in gratiam redierat. Volunt Atticum ex auctoritate concilii eam in rem coacti hoc ipsum praestitisse: id enim solis conciliis ex disciplina usuque Ecclesiae concessum, ut ad provincias, qualis erat Asia, publicas epistolas darent. Quid vero, si dicamus, Atticum ad Ephesinum tantum antistitem scripsisse? Eo quidem referre nihil vetat, quod Augustinus anno quadringentesimo vigesimo 0059 primo aut quadringentesimo vigesimo secundo litteris consignabat, nimirum Constantinopoli profligatum fuisse ab exercitu Christi Coelestium (Infra, contra Julianum, lib. 3, n. 4) : quae tamen in Pelagianorum legatos esse ibidem facta narrantur (Infra, Append. parte 2) , ea non putamus nisi aliquot post annis contigisse.

Pulsus igitur Constantinopoli Coelestius, Romam, ubi Zosimus Innocentio successerat, sine mora advolat. Adit Pontificem, falsas, ut jactitabat, purgaturus suspiciones, quas Apostolicae Sedi de se injectas querebatur. Latum in Africa contra se judicium obscuritatis arguebat: Paulinum accusatorem suum vocabat ad Apostolicum tribunal; vel etiam (quod forte significant ea verba, provocat accusantem) paratum se adversus cujuslibet accusationes causam tueri praedicabat. Testatur ipse Paulinus, provocatum fuisse ad Apostolicam Sedem, ibi insimulatum se fugae ac deserti vadimonii, sibique Carthagine quarto nonas novembris a Basilisco Romanae Ecclesiae subdiacono denuntiatam sui Zosimo sistendi necessitatem. Zosimus quoque asseverat, Coelestium ad se, ut ex appellatione pristina judicium subiret, venisse (Ibid) . Ad haec, Coelestius libellum fidei suae obtulit, eumque gestis ecclesiasticis allegavit (Infra, de Gratia Christi, nn. 32, 36; et de Peccato originali, n. 5) . In eo primum quidem, quantum libebat, in singulos excurrens Symboli articulos, ducto ab ipsa Trinitate unius deitatis exordio, ad usque mortuorum resurrectionem, quibus in capitibus eum nemo reprehendebat, fidem suam minutatim explicabat: ubi autem ad ea quae vocabantur in controversiam, pervenerat, Si quae vero, aiebat, praeter fidem quaestiones natae sunt, de quibus esset inter plerosque contentio; non ego quasi auctor alicujus dogmatis, definita hoc auctoritate statui, sed ea quae de Prophetarum et Apostolorum fonte suscepi, vestri apostolatus offerimus probanda esse judicio; ut si forte ut hominibus quispiam ignorantiae error obrepsit, vestra sententia corrigatur (Infra, de Peccato originali, n. 26) . Qua ratione suam de gratiae adjutorio mentem exposuerit, ignotum est: quod autem ad originis peccatum, fatebatur quidem infantes in remissionem peccatorum baptizandos esse; culpam tamen generatione transmitti negabat, eamque opinionem et a catholica fide abhorrere, et injuria Creatorem afficere contendebat. Nam verba ejus ista sunt: Infantes autem debere baptizari in remissionem peccatorum secundum regulam universalis Ecclesiae et secundum Evangelii sententiam, confitemur: quia Dominus statuit regnum coelorum nonnisi baptizatis posse conferri; quod quia vires naturae non habent, conferri necesse est per gratiae libertatem. In remissionem autem peccatorum baptizandos infantes, non idcirco diximus, ut peccatum ex traduce firmare videamur: quod longe a catholico sensu alienum est. Quia peccatum non cum homine nascitur, quod postmodum exercetur ab homine: quia non naturae delictum, sed voluntatis esse monstratur. Et illud ergo confiteri congruum, ne diversa Baptismatis genera facere videamur: et hoc praemunire necessarium est, ne per mysterii occasionem, ad Creatoris injuriam, malum antequam fiat ab homine, tradi dicatur homini per naturam (Ibid., nn. 5, 6) .

Erat eo tempore Zosimus negotiis implicatus multis majoribus: hujus tamen decisionem differre in aliud tempus noluit; ne diutius Africam, quam futurus itineris a Coelestio Romam suscepti et ferendi super ea re judicii exitus sollicitam habebat, exspectatione suspensam detineret. (Ergo Coelestium Romae versari per Africam increbuerat.) Itaque die ad hanc rem constituto, Zosimus beati Clementis, ubi consessum haberet, basilicam elegit; ut auctoritas hujusce tanti pontificis, qui fidem suam martyrio consecrarat, qua religione in hujus causae judicio agendum esset, exemplo suo demonstraret (Infra, Append. parte 2) . Constat praeter clericos Ecclesiae Romanae (Infra, contra duas Epistolas Pelagianorum, n. 5) , varios quoque ex diversis regionibus presbyteros, vel episcopos, quos uno sacerdotum nomine complectitur Zosimus, consessui adfuisse (Infra, Append. parte 2) .

Quidquid ad eam usque diem actum in Coelestii causa fuerat; illic excussum est. Introductus etiam eo Coelestius, ac ejus quo fidem suam testabatur, lectus libellus: de quo postea Pelagiani jactabant, non paucos e Romanis clericis ab illius opinionibus non abhorruisse; sententia sua gestis, inquiebant, catholico dogmati adfuerant (Infra, contra duas Epistolas Pelagianorum, n. 5) . Et vero haec illa professio Zosimo visa est catholica, non quod, quae dogmata Coelestii continebat, ipse approbaret, sed quod Apostolicae Sedis judicium amplecti, paratissimum se iste praedicaret. In homine acerrimi ingenii, ait Augustinus, qui profecto si corrigeretur, plurimis profuisset voluntas emendationis, non falsitas dogmatis approbata est. Et propterea libellus ejus catholicus dictus est, quia et hoc catholicae mentis est, si qua forte aliter sapit, quam veritas exigit, non ea certissime definire, sed detecta ac demonstrata respuere (Ibid.) .

Cum igitur fidem suam ad eum modum Coelestius dedisset; ratus tamen non est Zosimus, ejus libellum sibi debere sufficere; sed variis interrogationibus subinde hominis animum exploravit, eademne quae scripto expresserat, in pectore sentiret: de sinceritate responsionum ipsius Deo, qui mentium arcana solus introspicit, relinquens judicandum. Ille vero quae in oblato libello exposuerat, etiam lingua repetitis crebro professionibus roboravit (Infra, Append. parte 2) . Videbat quidem Zosimus hominem pravae doctrinae veneno tumescere, verum ei tanquam phrenetico leniora remedia, ut redderetur pacatior adhibenda esse existimabat (Infra, de Peccato originali, nn. 7, 8) . Ex iisdem illis interrogatis, quibus istum Zosimus urgendum putavit, nonnulla refert Paulinus: inter quae et illud commemorat, numquid universos damnaret errores eos, quos ipsi communis rumor attribueret (Infra, Append, parte 2) . Illa omnia damnas, quae jactata sunt de nomine tuo? Ad quod Coelestius id 0061 responsi dedit: Damno secundum sententiam beatae memoriae praecessoris tui Innocentii (Infra, contra duas Epistolas Pelagianorum, n. 6) . Quin etiam, se omnia, quae Sedes illa damnaret, damnaturum esse promisit (Infra, de Peccato originali, n. 8) . Sed tamen instante Zosimo, ut ea quae illi a diacono Paulino fuerant objecta, damnaret, damnare noluit. Interrogatus quoque fuit de his quae in eum Herotis et Lazari litterae, a Carthaginensi synodo Romam destinatae, objectabant. Ille vero horum alterum sibi ne conspectum quidem, nisi obiter; alterum, Herotem videlicet, quod secus de se opinatus esset, satis sibi fecisse, respondit (Infra, Append. parte 2) .

Quanquam illud, quod prae se ferebat Coelestius, in Sanctam Sedem obsequium, Zosimum induceret ut mitius cum illo ageret; is tamen ipsum excommunicationis vinculis quibus innodatus erat, absolvendum esse non existimavit. At ejus judicium cautionis causa duobus mensibus ampliavit, ut nimirum per id spatii, tum Coelestio redire ad sanam mentem liceret, tum Africanis, quibus illius causa magis erat comperta, rescribere (Infra, de Peccato originali, n. 8) . Verum se magis praecipitem in causa Herotis et Lazari praebuit; quippe quos absentes et episcopatu et communione privavit, sive Coelestii criminationibus, sive Patrocli tum temporis sedem Arelatensem pro Herote occupantis querimoniis permotus.

Constituto in eum modum quod ad Coelestium attinebat, id Aurelio caeterisque Afris antistitibus per litteras significavit, quibus sanctos illos praesules subirato animo ob praecipitatum Coelestii judicium perstringit. Litterae Zosimi ad Africanos hac de re datae consules consignatos habent, non mensem, nec diem. Cum autem negotium Coelestii deinceps reperiatur cum Pelagii negotio conjunctum, satis credibile videatur, id non multo ante undecimum calendas octobris quo die Zosimus ad eosdem scripsit de Pelagio, contigisse. Nam ex hujus diei nota, Coelestii causam jam inde a mense junio aut julio peractam colligere, ut ante hunc diem jam duos constitutos menses effluxisse asseramus, nequaquam necessum est. Quandoquidem epistola illa undecimo calendas octobris data, nonnisi ob novum emergentem casum missa fuit. Sin autem concessum spatium exactum jam fuisset, dubio procul aut Coelestium in communionem restituisset Zosimus, quod nequaquam in epistola sua reticuisset; aut saltem exposito, quamobrem necdum eum restituisset, id postulasset merito apponi sibi. Quod enim dicit, Ubi Heros? ubi Lazarus? ubi illi adolescentes? etc. (Infra, Append. parte 2) , his verbis significatum noluit, eos ex Palaestina intra duos menses Romam venire debuisse, cum ipsis Timasioque et Jacobo non esset quidquam cum Coelestii negotio commune: sed vult eosdem, quemadmodum in litterarum serie satis explicat, id futurum providere oportuisse, ut ad Romanum tribunal Pelagii causa deferretur; adeoque ipsos in culpa esse, quod eo non venissent intentatam ab se accusationem prosecuturi. Videtur etiam jungendum Zosimi litteris mandatum illud, quo Paulinum, ad causam apud se dicendam vocari jubebat: quod quidem nonnisi quarto nonas novembris Paulino Carthagine fuit viva voce denuntiatum a Basilisco hypodiacono, quem idem pontifex cum actis earum rerum quae Romae super Coelestio gestae fuerant, miserat: quae videlicet acta in Africam ab se dirigi, in epistola sua ipsemet significat (Ibid.) .