XVIII. Pelagianos sancita lege mulctat Honorius imperator. Eosdem Zosimus decretoria tandem damnat sententia, quae ab Ecclesia universa suscipitur.

Soluto concilio, Augustinus cum aliquot episcopis ad reliquas decidendas causas delectus, remansit Carthagine (Infra, ante libros de Gratia Christi, vide notam capiti quinquagesimo libri 2 Retractationum subjectam) : qua in urbe, donec in Mauritaniam Caesareensem proficisceretur 0069 (Epist. 193, n. 1) , ubi quidem decimo sexto calendas octobris agebat, negotia illum varia, nec parum urgentia detinuerunt, habueruntque occupatissimum. Tum vero eum haud mediocriter bini nuntii perquam laeti recrearunt: alter de lege ab Honorio in Pelagianos lata, alter de condemnatis a Zosimo papa iisdem haereticis (Infra, de Peccato originali, n. 18) .

Exstat hodieque lex illa Honorii, die aprilis trigesima anni quadringentesimi decimi octavi Ravennae data. Hac lege Imperator edicit, ut Coelestius et Pelagius Roma (modo isthic agerent, siquidem erat Pelagius id temporis in Palaestina) primitus pellantur; deinde ut quisque compertos haeresis eorum sectatores magistratibus deferat, et reis tandem exsilii poena irrogetur (Infra, Append. parte 2) . Imperiale edictum jussione sua prosecuti sunt praefecti praetorio, Junius Quartus Palladius Italiae, Monaxius Orientis, et Agricola Galliarum. Jubent ii Pelagium ac Coelestium, juxta decretum Imperatoris, ex Urbe ejici; omnesque istorum erroris convictos, facultatibus suis spoliari, ac perpetuo mulctari exsilio (Ibid.) .

Pelagiani, qui pro arbitratu legem divinam interpretabantur, imperialem quoque ad suos sensus pertrahebant. Nam quantumvis perspicua haec esset, jactare non erubuit Julianus, eam pro se potius ab Imperatore redditam: cui Augustinus, debere ergo illum eamdem publicis potestatibus allegare, festive reponebat (Infra, contra Julianum, lib. 3, n. 3) .

Ea sane lex petita fuerat, quandoquidem non nuda constitutio dicitur, sed rescriptum, et responsum. Nam de illa Augustinus: Si pro vobis potius, inquit, ab Imperatore responsum est (Ibid) . Eam Africanorum precibus concessam declarare videtur antiquus codex canonum Ecclesiae Romanae hacce inscriptione: Sacrum rescriptum acceptis synodi supra scriptae gestis. Praecedit autem illic synodus Carthaginensis anni quadringentesimi decimi octavi, quae quidem cum die prima maii celebrata sit, uno die posterior est rescripto; at facili errore synodus anni quadringentesimi decimi octavi, cum ea quae anno quadringentesimo decimo septimo habita erat, confundi potuit.

Qui Honorii legem die trigesima aprilis sancitam Zosimi judicio priorem opinantur, ii non parum momenti hanc habuisse ad illud a Pontifice eliciendum existimant. Aliunde vero cernebat Zosimus fideles Romanos una voce, uno ardore pro veritate catholica adversus Pelagii errores decertare (Infra, de Peccato originali, n. 9) : quos profecto ejus dogmata, quia inter eos diu vixerat, latere non poterant; quique Coelestium ejus esse discipulum sic noverant, ut fidelissimum et firmissum possent de hac re testimonium perhibere. Praeterea nonnulli Urbis catholici, post Africani concilii rescripta, curarunt ut in Pontificis notitiam perferrentur quaedam ex Pelagii dictis ac scriptis, utputa ejusdem in Paulum commentarios, ad quorum quidem commentariorum errores Coelestii damnationem refert Mercator (Infra, Append parte 2) . Cum vero ex adversa parte qui haeresim tuerentur, ibi non deessent, molestissimo discidio Roma divellebatur, atque, ut Honorii verbis loquamur, scissis in partes studiiss asserendi, materia impacatae dissensionis inducta erat (Ibid.) . Inter alios Constantius quondam vicarius praefectorum, tunc autem Christi servus, Romae habitans, suum pro Dei gratia studium illustravit in retundendis Pelagianorum conatibus; quorum factione multa perepssus, sanctorum confessorum catalogo adscribi meruit (Ibid.) . Ad hoc ipsum tempus forte referendum, quod ea Juliani criminatio veri continet, qua Catholicos seditionum Romae excitatarum accusabat (Infra, Operis imperf. contra Julianum, lib. 3, cap. 35) .

Cum igitur eo loco res in Urbe essent, Zosimus Coelestium ex Africani concilii monitis iterum examinare decrevit, ac tandem ex ejus ore clara perspicuaque responsa exprimere, ut dubium posthac non remaneret, vel eum errores ejurasse, vel perfidum impostorem esse habendum (Infra, contra duas Epistolas Pelagianorum, n. 5) . At ille huic examini sese committere nequaquam ausus, non tantum vadimonium deseruit, sed etiam ex Urbe aufugit (Infra, Append. parte 2) . Eo non comparente, nihil jam Zosimum detinere potuit, quominus sententiam illam, quam et haereticorum pertinacia, et utilitas Ecclesiae ab eo exigebat, pronuntiaret (Infra, contra duas Epistolas Pelagianorum, n. 5) . Ergo quam paululum intermiserat, justae severitatis rationem protulit (Ibid.) : Africani concilii decreta probavit, roboravitque (Infra, Append. parte 2) : ac praecessoris sui judicium secutus (Infra, contra Julianum, lib. 1, n. 13; lib. 6, n. 37) , Pelagium et Coelestium repetita auctoritate damnavit (Infra, contra duas Epistolas Pelagianorum, lib. 2, n. 5) ; eos ad poenitentium ordinem, siquidem errores suos detestarentur, redigens; sin autem id recusarent, omnino anathemate percellens (Infra, de Peccato originali, n. 25; et in tomo 2, Epist. 190, n. 22) . Scripsit hac de re et specialiter ad Afros, et universaliter ad omnes totius christiani orbis episcopos litteras, easque longe amplissimas, quarum aliquot fragmenta Augustinus, Prosper, ac Coelestinus papa referunt (Infra, Append. parte 2) . Errores quorum accusatus a Paulino Coelestius fuerat, ibi exponebat; et nihil omittebat eorum quae cum ad Coelestii discipuli, tum ad Pelagii ejus magistri causam pertinebant. His etiam litteris, si viro erudito credimus, Pelagianorum errorum catalogum ex Augustini ad Paulinum epistola excerptum inseruit. Ibidem Joannis Chrysostomi honorificam faciebat mentionem (Ibid.) Culpam originis validissime astruebat (Epist. 190, n. 23) : nec dubitaverimus eam Zosimi scriptionem esse, in qua novellos haereticos, quod infantibus non baptizatis locum quietis ac felicitatis extra coelorum regnum concederent, Apostolicae Sedis damnavit auctoritas (Infra, de Anima et ejus Origine, 0071 n. 17) . Isthic etiam docebat, nullum tempus intervenire, in quo divino non egeamus auxilio; nosque in omnibus actibus, causis, cogitationibus, motibus, ex Dei praesidio, non ex naturae viribus, omnia exspectare debere (Infra, Append. parte 2) . Idem varios locos ex Pelagii in Paulum commentario ipsis litteris suis inter alia ejus damnabilia comprehendit. Hos locos exscribit Mercator, eosque testatur omnino insertos fuisse Zosimi epistolae, quam Tractatoriam vocat (Ibid.)

Eadem illa epistola ad orientales Ecclesias; in Aegyptum, Constantinopolim, Thessalonicam, et Jerosolymam, imo et per totum orbem missa, ab omnibus catholicis antistitibus subscripta fuit (Ibid) . Quocirca jure merito litteris proditum est episcoporum ducentorum quatuordecim in Africano concilio editam contra inimicos gratiae Dei constitutionem totum mundum amplexum esse, ac per totum mundum haeresim Pelagianam fuisse damnatam (Ibid.) : quod Honorius quoque mense junio anni quadringentesimi decimi noni data ad Aurelium sanctione significat, Pelagianos videlicet ab universis juxta sententiae examinatione damnatos affirmans. Zosimum sane constat imperasse ut eadem epistola ab Italiae praesulibus subscriberetur; siquidem ab eo Julianus episcopus, quod illi subscribere detrectasset, damnatus et dignitate abdicatus est (Ibid.) .

Tum vero cum Romani clerici, quos praevaricationis perinde atque Zosimum deinceps Pelagiani accusavere, in praesidis sui sententiam propensis animis concederent; Sixtus presbyter, ille ipse quem causae suae praecipuum defensorem jactabant gratiae adversarii (Epist. 191, n. 1) , primus omnium eis anathema in populo frequentissimo pronuntiavit (Epist. 194, n. 1) ; deque hac re sedulo scripsit ad eos, apud quos se Pelagiani de ipsius amicitia efferre solerent: neque suis tantummodo litteris alienissimum ab haeresi animum declarare, verum etiam illius sectatores ad ipsam ejurandam terrore legum imperialium coepit impellere (Epist. 191, n. 1) .

Quamvis autem Zosimus in suis litteris die vigesima prima martii datis animum remissum et ad Pelagianos damnandos parum adhuc propensum prae se ferat: Augustinus tamen decretoriam illius contra eosdem epistolam inter Africanum anni quadringentesimi decimi septimi concilium et plenarium anni quadringentesimi decimi octavi sic ponit, ut hoc ultimo concilio priorem esse significet, aut saltem illud secutam adeo celeriter, ut ejus inductu data dici nequeat. Quod, ait, papae Zosimo de Africano concilio scriptum est, ejusque rescriptum ad universos totius orbis episcopos missum, et quod posteriore concilio plenario totius Africae contra ipsum errorem breviter constituimus . . . . . misimus vobis (Epist. 215, n. 2) .

Zosimo de Pelagianorum damnatione, quemadmodum par erat gratulati sunt praesules Africani, quorum ex epistola hanc in rem conscripta unum istud a Prospero excerptum est, quod et Coelestinus citat. Illud vero, inquiebant illi, quod in litteris tuis, quas ad universas provincias curasti esse mittendas, posuisti, dicens, Nos tamen instinctu Dei (omnia enim bona ad auctorem suum referenda sunt, unde nascuntur) ad fratrum et coepiscoporum nostrorum conscientiam universa retulimus: sic accepimus dictum, ut illos qui contra Dei adjutorium extollunt humani arbitrii libertatem, districto gladio veritatis, velut cursim transiens amputares. Quid enim tam libero fecisti arbitrio, quam quod universa in nostrae humilitatis conscientiam retulisti? Et tamen instinctu Dei factum esse, fideliter sapienterque vidisti, veraciter fidenterque dixisti. Ideo utique, quoniam praeparatur voluntas a Domino, et ut boni aliquid agant, paternis inspirationibus suorum ipse tangit corda filiorum. Quotquot enim Spiritu Dei aguntur, hi filii sunt Dei. Ut nec nostrum deesse sentiamus arbitrium, et in bonis quibusque voluntatis humanae singulis motibus, magis illius valere non dubitemus auxilium (Infra, Append. parte 2) .