VII. Pelagius anno quadringentesimo decimo tertio aut quadringentesimo decimo quarto Demetriadi virgini venenum suae haeresis propinat. Hieronymum calumniis appetit, permoleste ferens errores ab eo suos confutari. Pelagianos Siculos refellit Augustinus.

Quam Demetrias velatione sua universis admirationem attulerat, ea virorum omnium qui tum in Ecclesia praecellebant, linguam et calamum provocavit. His siquidem non injuria persuasum erat, quidquid sibi facultatis divinitus fuerat concessum, utilius collocari nequaquam posse, quam si praeceptis illam informarent, necnon in tam generoso proposito confirmarent. Quales autem aliorum, quae perierunt, epistolae fuerint, ex ea quae adhuc exstat Hieronymi ad eamdem virginem data (Hieron. Epist. 8) , judicare licet. Scripsit eam ille anno quadrigentesimo decimo tertio aut quadringentesimo decimo quarto, intermissa tantisper Commentatione in Ezechielem, ad cujus caput quadragesimum tertium jam tum pervenerat. In his porro quae Hieronymus Demetriadi multa praescribit, id ei magnopere inculcat, Innocentii pontificis adhaerescere fidei, ac eorum casses declinare, qui Anastasii papae auctoritate jam profligati, surgere denuo, et clanculum doctrinae suae virus per Orientem spargere moliebantur. Haud pauca sunt, quae inducant, ut signari ab eo Pelagianos fateamur: tametsi non aliam ibi, quam quae Origenistarum fuit, de exstantia animarum ante corpora haeresim attingat. Eadem occasione Augustinus Probae aviae, et Julianae matri Demetriadis litteris suis gratulatus est (August. Epist. 150) .

Insignium horumce virorum vocibus suam quoque Pelagius adjungere, ac sibi tam nobilis argumenti tractatione gloriam comparare decrevit: neque tamen lucubrationi suae proprium adscripsit nomen; aut saltem ab exemplo, quod aliquanto post perlatum est ad Augustinum, a quo et libri titulo censetur, illud aberat (Epist. 188, nn. 4, 14) . Agnoscit anno quadringentesimo decimo septimo ipsemet Pelagius ab se ad virginem Demetriadem conscriptas in Oriente litteras (Infra, de Gratia Christi, n. 38) . De quibus et anno quadringentesimo decimo quinto agens Orosius, eas jam Pelagio attribuit ( Orosius, in Apologetico): unde etiam verba aliquot refert, quae legere est in epistola cujus exordium est, Si summo ingenio, etc. Exstat haec in Appendice post Augustinianas: ubi similiter quidquid ex ipsius Pelagii ad Demetriadem epistola citat Augustinus, reperire licet. Ea quidem cum ornate eleganterque scripta est, tum egregias pietatis regulas complectitur; verum superbia ista infectas, quae fuit propria Pelagii, quaeque certissimum pietati parit interitum. Eamdem magno in pretio fuisse apud Pelagianos, Orosius satis aperte significat illis verbis: In epistola tua illa lucubratissima (Ibid.) . Et Augustinus, cum de hac ipsa expostularet, Pelagianorum 0027 scripta propter acrimoniam atque facundiam legi a plurimis testabatur (Epist. 188, n. 13) . Addit Orosius Pelagium in ea conscribenda stilo ac sermone usum fuisse aliorum, Juliani forsitan seu Aniani pseudodiaconi Celedensis, qui idcirco a sociis erroris copiosissime pascebatur, teste Hieronymo, ut alienae blasphemiae verba frivola subministraret (Epist. 202, n. 2, inter Augustinianas) . Hinc forte data occasio, ut epistola Juliano adscriberetur a Beda. Epistola haec Augustino non ante annum quadringentesimum decimum sextum visa est. Quippe cum ipse, an ante concilium Diospolitanum, quod sub anni quadringentesimi decimi quinti finem celebratum est, an vero postea scripta fuerit, ambigere se significet (Infra, de Gratia Christi, n. 23) .

Quo animum referret Pelagius in hoc edendo opere, facile quidem ex illis praefationis ejus verbis intelligitur: Quoties mihi de institutione morum et sanctae vitae conversatione dicendum est, soleo primo humanae naturae vim qualitatemque monstrare, et quid efficere possit ostendere, ac jam inde audientis animum ad species incitare virtutum, etc. Idem tamen ut ostenderet, quemadmodum dicebat ipse, quam a neganda Christi gratia longe abesset, suae ad Demetriadem epistolae testimonium adhibebat. Certe quidem fatetur Augustinus, sibi ejus lectione pene persuasum fuisse, veram ab illo Dei gratiam agnosci: tametsi auctorem in multis ibi locis sibi ipsum contradicere appareret. Verum lectis postea aliis scriptionibus Pelagii, in quibus clarius mentem aperiebat, non difficili negotio deprehendit, gratiae ab illo vocabulum elevandae tantummodo invidiae causa usurpari, neque aliud quidquam in illius ore sonare hanc vocem, nisi vel institutam a Deo naturam, vel doctrinam, vel ad summum remissionem peccatorum, aut exemplum Christi (Ibid., n. 40) . Hoc igitur comperto, Augustinus et Alypius, qui Demetriadem sua exhortatione ad sanctimoniam virginalem profitendam adduxerant (Epist. 188, nn. 1, 2) , ad se imprimis spectare judicarunt, eam quoque, ut contraria gratiae Dei dogmata devitaret, admonere. Id autem praestiterunt epistola ad Julianam ejus matrem circiter exeuntem annum quadringentesimum decimum septimum data; ubi cum e Pelagiana scriptione protulissent hunc praecipue locum christianae humilitati et gratiae plane contrarium, Nam corporalis nobilitas atque opulentia, tuorum intelliguntur esse, non tua; spirituales vero divitias nullus tibi praeter te conferre poterit. In his ergo jure laudanda, in his merito caeteris praeferenda es, quae nisi ex te et in te esse non possunt (Ibid., n. 4) : Et nos quidem, inquiunt illi, de sanctae virginis disciplina et humilitate christiana, in qua nutrita et educata est, hoc existimamus, quod illa verba cum legeret, si tamen legit, ingemuit, et pectus humiliter tutudit, ac fortassis et flevit, Dominumque, cui dicata est, a quo sanctificata est, fidenter oravit, ut quomodo illa non et sunt verba ipsius, sed alterius, ita non sit talis et fides ejus. De hoc ergo ejus affectu utrum non fallamur, inde nos fac potius rescribendo certiores (Ibid., n. 9) .

Pelagianae ejusdem epistolae locis variis reconditum virus commonstrat etiam Beda. Nempe quod ibi legere est, Multos philosophorum castos fuisse, patientes, modestos, etc., atque hominibus alienis a Deo, ista quae Deo placent animi bona non aliunde adfuisse, nisi de naturae bono. Tum etiam illos exemplo suo sibi invicem ostendere, cum omnium natura una sit, omnia ista virtutum ornamenta in omnibus esse posse, quae vel omnia in omnibus, vel singula inveniuntur in singulis. Deinde quod si etiam sine Deo homines ostendunt, quales a Deo facti sunt; inde intelligere liceat, quid Christiani possint, quorum in melius per Christum instaurata natura est, et qui divinae quoque gratiae juvantur auxilio. Praeterea quod Job aperiens occultas naturae divitias, et in medium proferens ex se quid omnes possimus ostendit. Et quod hac injuria vindicanda natura est, ne ejus vitio ad malum videamur impelli, qui nec bonum sine voluntate faciamus, nec malum, et quibus liberum est unum semper ex duobus agere, cum semper utrumque possimus. Quod ideo alii judicaturi sint, alii judicandi, quia cum omnes idem possimus, diversa faciamus. Quod non a justo Deo, aut ille puniri meruisset, aut hic eligi, nisi uterque utrumque potuisset: hocque etiam de Esau et Jacob geminis intelligendum sit; ac sciendum solam voluntatis esse causam, cum in eadem natura merita diversa sunt. Quod neque alia nobis causa difficultatem bene vivendi facit, quam longa vitiorum consuetudo. Tandem quia nec impossibile aliquid potuit imperare, qui justus est; nec damnaturus est hominem pro eo quod vitare non potuit, qui pius est. Haec ad excutiendum decerpsit aliquot post saeculis Beda (Beda, lib. 1 in Canticum canticorum) .

Porro quo tempore Pelagius virulentum illud poculum Demetriadi miscebat, eodem etiam dabat operam, ut errores suos in Palaestina propagaret. Illuc eum vertente anno quadringentesimo undecimo, quando, ut dictum est supra, ex Africa navigavit, devectum putant Ac primo, cum cuperet cum claris ac sanctis quibusque viris videri amicitia conjunctus, familiaritatem forte cum Hieronymo aliquam iniverat. Id sane sancti Viri verba ista indicant: Ne veterem laedere videamur necessitudinem (Infra, Append. parte 2) . Verum cum Hieronymus, quo jam latius serpentem cohiberet illius haeresim, nihil omitteret; conati sunt Pelagiani ipsius ulcisci generositatem iis calumniis, quibus se ab illis petitum, saepe conqueritur. Nam quandoquidem indubitatum est anno quadringentesimo decimo quinto Pelagium egisse in Palaestina, absurdum nemini videatur, eum cum alio quodam ab Hieronymo designatum fuisse, cum circiter annum quadringentesimum decimum sextum loquebatur in haec verba: Hic tacet, alibi criminatur: mittit in universum orbem epistolas biblinas, prius auriferas, nunc maledicas, et patientiam nostram de Christi humilitate venientem malae conscientiae signum interpretatur, ipseque mutus latrat per Albinum canem, grandem et corpulentum: et qui calcibus magis possit saevire, quam dentibus; habet enim progeniem Scoticae gentis de Britannorum 0029 vicinia (Infra, Append. parte 2) . Quae non male quadrant in Pelagium, utpote Britannum, et quem alio loco videtur Hieronymus Scotum vocare voluisse (Ibid.) : tametsi quem sibi superiorem habuerit Pelagius, ut ejus canis nuncuparetur, videmus neminem; nisi si quis velit verba illa, Hic tacet, etc., referri oportere ad Joannem episcopum Jerosolymitanum, qui reipsa tam male de Hieronymo meruerat, ut jure cum eo sic ille expostularet.

Neque Hieronymus his semper se limitibus continuit, ut errores qui secreto illic a Pelagio discipulis tradebantur, viva tantum voce argueret: sed permotus catholicorum quorumdam precibus, primo suam ad Ctesiphontem epistolam, in qua disputationem de hac re pollicebatur uberiorem, scripsit anno forte quadringentesimo decimo quarto: nam eam nuper ab illo editam Orosius in Jerosolymitano conventu testabatur (Ibid.) . Neque multum distulit, ut pollicitationi suae satisfaceret: quippe tribus contra Pelagianos libris, quos dialogorum forma composuit, jam manus in extremo julio anni quadringentesimi decimi quinti admoverat. Et ipsa quidem epistola ad Ctesiphontem, renovatas opiniones superiorum haereticorum ac philosophorum, quod ad ἀπάθειαν et ἀναμαρτησίαν, exprobrat Pelagio, ejusque has potissimum sententias impugnat, quibus ille pronuntiabat, Posse hominem sine peccato esse, si velit: quamvis ad decipiendos homines huic sententiae adderet, non absque Dei gratia: cum ita Dei gratiam poneret, ut eam ad liberum arbitrium et ad praecepta legis referret. Porro, Eos qui absque legis scientia sint, peccata vitare non posse, dicebat. Deinde, Liberum arbitrium destrui, si alterius ope indiget, ac semper ei auxilium Dei est necessarium: proinde, Unumquemque suo arbitrio regi. Postremo, Facilia Dei esse mandata. Hortatur autem Hieronymus, ut publice praedicet, quod secreto discipulis loquitur: Nam Ecclesiae, ait, victoria est, vos aperte dicere quod sentitis (Ibid.) .

Ipso, ut videtur, anno quadringentesimo decimo quarto epistolam contra Pelagianos Siculos scripsit Augustinus. Anno siquidem quadringentesimo decimo quinto Hieronymus tres libros ad Marcellinum ab eo jamdudum editos fuisse, nuper vero confectum librum ad Hilarium, affirmabat: nec secus hac de re Orosius eodem anno loquebatur (Ibid.) . Ibi Augustinus varia jam se scripsisse de gratia tradit. Huic epistolae causam dedere, quae in Sicilia movebantur a Pelagianis quaestiones. Certe quidem testabatur anno circiter quadringentesimo decimo sexto Hieronymus, non in Occidente solum, verum etiam in Oriente, praecipue vero in Sicilia et Rhodo insulis gliscere Pelagianam luem, eam corrumpere plerosque, atque eo latius in dies crescere, quod cum ab auctoribus ejurarentur publice ejus dogmata, clanculum tamen ea traderentur (Ibid.) . De Rhodo quidem, quid ibi gestum fuerit, ignoratur: de Sicilia autem id ex Augustino compertum, multos in ea insula fuisse qui errarent, quique alios in errorem mitterent; atque inventum ibidem ipsius, ut dicebatur, Coelestii quemdem librum, quem sibi refellendum sumpsit sanctus Antistes (Infra, de Perfectione justitiae hominis, n. 1) . Infestabat hoc virus potissimum Syracusas, qua in urbe, eadem quae Carthagine in Coelestio damnata fuerant, docebantur. Sed et his alia quaedam Syracusani adjiciebant, quae tametsi videri possint a Pelagianorum erroribus aliena, tamen ab eodem oriebantur superbiae fonte, unde illis commentitiae sanctitatis affectatio manabat. Etenim isti statuebant, Divitem manentem in divitiis suis, regnum Dei non posse ingredi, nisi omnia sua vendiderit: nec debere quemquam jurare omnino (Epistt. 156, 157) .

Ergo Hilarius Hipponensium quorumdam, qui Syracusis ad sua revertebantur, opportunitate usus, illis ad Augustinum epistolium dedit, in quo, quae doctrinae capita tumultum cierent, perscripserat; simulque rogabat, ut sibi per litteras, quid esset de his credendum, significaret. Hunc Augustinus in responso suo filium salutat; sibique, quod fuerit de valetudine ejus factus certior, gratum testatur accidisse: quo nimirum indicat non obscure, illum jam antea sibi fuisse cognitum. Unde haudquaquam temere fecisse videbimur, si hunc esse dixerimus eumdem illum Hilarium, qui postea sancto episcopo epistolam contra Semipelagianos misit, ubi se ipsius praesentiae deliciis potitum aliquando, et salubribus uberibus nutritum fuisse profitetur. Difficultatibus ab illo propositis, quantum res quaeque postulabat, articulatim respondit Augustinus prolixiori epistola, quae et ab eo nonnunquam libri nomine donatur (Infra, de Gestis Pelagii, n. 23) . Illic testatur, eorum qui Pelagianos errores sectarentur, opinione majorem esse numerum, neque scire se, an non ad eos ex Ecclesiae corpore, in quo spe correctionis usque tum fuerant tolerati, resecandos tandem coactura esset ipsa necessitas. Coelestium quoque ibidem nominat, et de ejus a synodo Carthaginensi condemnatione commemorat; quia sicilicet verebatur sanctus Doctor ne forte ab ipso in Sicilia hujusmodi turbae moverentur (Epist. 157, n. 22) . Tamen earum illum auctorem non fuisse, videtur postmodum edoctus: quandoquidem proximo post anno ipsum in Sicilia non agere, ex opinione communi tradit. Hanc Augustini epistolam cum secum in Palaestinam tulisset Orosius, exhibuit in Jerosolymitano conventu, et Joanne, qui praesidebat, annuente perlegit (Infra, Append. parte 2) . Eadem rursus apud Diospolitanam synodum laudata fuit (Infra, de Gestis Pelagii, n. 23) .