ANNOTATIONES

CONCLUSIO I

Actio non est absolutum, ut constituit Praedicamentum, sed respectus extrinsecus, et in agente

(a) Respondeo, dico duo ;primo, quod actio secundum quod est., etc. Philosophus 2. de Anima, text. 138. et seq. ait actum sensibilis, et sensus esse eumdem, et actionem passionemque esse in patiente. Pro hujus rei explicatione notandum ex Doctore 4. d. 13. quaest. 1.num. 12. actionem varie sumi. Primo, pro operatione, quae tamen est qualitas, ut ostendit 1. d. 3. quaest. 6. num, 31. et quaest. 9. num. 10. Secundo, pro respectu producentis ad productum totale, ut patris ad filium. Tertio, pro respectu inducentis ad inductum, vel educentis ad eductum ; et isti respectus sunt intrinseci, quia positis fundamento et termino, necessario resultant. Quarto, sumitur pro re acta, includendo respectum, quem explicat hoc, quod est esse ab alio, quod colligitur ex Philosopho 3. Physic. text. 22. et tenet Simplicius hic citatus a Doctore. Quinto, pro respectu transmutantis ad transmutatum , et in hac significatione constituit Praedicamentum Actionis, quia in prima acceptione est forma absoluta, in secunda et tertia est de genere Relationis, in quarta est in genere Quantitatis vel Qualitatis, secundum connotatum : idque colligitur ex Philosopho jam citato, ubi ait quod actio est opus, et finis activi, text. 19. id est, res acta. Unde cum ibi dicat Philosophus actionem esse in passo, sumit eam pro connotato illius finis et operis, quod idem est ac res acta , vel pro respectu ejus, qui est esse ab hoc, et sic est passio. Vide Doctorem supra a num. 13. ostendentem hoc esse de mente Philosophi, de quo latius agit 3. Physic. exponendo text. 18. et sequentes.

Ex quibus sequitur, quod quinta significatione constituit Praedicamentum Actionis. Praeterea 5. Metaph. definitur potentia activa quod sit principium transmutandi aliud, inquantum aliud ; ergo transmutatio erit actio ; productio autem, vel eductio formae substantialis, non erit transmutatio, quia haec non respicit aliud in quantum aliud, ita ut sic maneat, sed potius de uno facit aliud.

Secundo, notandum ex Doctore ibidem, num. 5. actionem non esse formam absolutam, tum quia ad eam esset actio, et sic processus ; tum etiam, quia si poneretur in agente, hoc prius se moveret quam aliud, quod est absurdum, si vero in passo hoc, prius moveretur forma absoluta actionis quam quantitate, vel qualitate: tum tertio,

quia Boetius de Trinit. tenet septem ultima Praedicamenta non esse res absolutas , ex quo sequitur actionem esse respectum, quia non datur medium. Pro quo:

Tertio notandum, respectum alium esse intrinsecum, alium extrinsecum: ille positis fundamento et termino, necessario resultat, ut positis duobus albis, similitudo, quae impediri nequit. Hic non ita, sed requiritur applicatio unius ad aliud, ut positis locabili et loco, non sequitur locatio, nisi fiat applicatio ; et positis veste et homine, non ponitur statim habitus, vel habere de quo Scotus supra num. 9. et 3. d. 1. quaest. 1. art. I. actio autem est respectus extrinsecus, quia positis agente et passo, non resultat nisi approximentur: quod vero respectiva sit, praeter supra allata, ex eo patet quia intelligi nequit, neque concipi, nisi concepto ejus termino.

Praeterea agens et patiens sunt correlativa ; ergo et eorum abstracta. Antecedens patet, 5. Metaph. text. 20. dicitur quod agens et patiens referuntur secundo modo relationis, de quo Doctor ibidem quaest. 12. Consequentia est clara.

Nunc probatur conclusio Doctoris, quoad primam ejus partem, nempe actionem ut constituit Praedicamentum, sensu jam explicato, esse in agente, per suas rationes. Prima, quia relatio est in eodem cum suo fundamento; ergo et actio cum sua potentia. Secunda, actio realiter refert agens ; ergo in eo est. Reliquae rationes sunt clarae, et efficaces: quibus adde primo, formam non denominare nisi subjectum cui inest ; ergo actio inest agenti, vel patiens erit realiter agens, actione sibi inhaerente. Secundo, in eodem non sunt respectus oppositi, saltem ad idem ; et universaliter, actio et passio sunt hujusmodi, vel habent hujusmodi respectus annexos ; ergo. Vide Antonium Andream 9. Metaph. quaest. 4. Fab. Theor. 41. et Joannem Canonicum. 3. Physic. quaest. 2. qui latius de hoc agunt.

Secundam partem suadet, nempe actionem quodam sensu esse in passo, sumptam scilicet pro re acta. Quod vero sic sumatur,

patet ex primo notabili, et ex Simplicio, et Commentatore a Doctore citatis.

Per hoc patet ad argumenta, quae adducuntur ex Philosopho, quia quando videtur dicere actionem esse in passo, loquitur de actione acta, unde2. de Anima, text. 104. ait: Atque ut actio passioque non in agente, sed in eo quod patitur, sic et ipsius sensibilis actio in sensitivo est. Ubi expresse loquitur de operatione, quae est actio acta, manens in sensitivo, quod clarius habetur in translatione antiqua, ibi : sic sensibilis actus, et sensitivi, in sensitivo est: sed sensitivum est agens; ergo si sumit actionem proprie dictam, in agente est. Sed de hoc non loquitur, sed de operatione, quae est immanens, et sic in passo est, quod est ipsum agens.

Solvuntur argumenta contra doctrinam datam de actione et passione, earumque subjecto.

Arguitur primo ex Philosopho, tert. 20. dicitur non esse inconveniens ut idem actu sit commune duobus, scilicet agenti, et patienti, quia agentis est, ut a quo, patientis, ut in quo : et adducit exemplum de doctione, quae est a docente , sed est in discente. Item 9. Metaph. text. 16. habetur sic : quorumque praeter actionem est aliud quod sit, horum actio in eo quod fit est, ut aedificatio in eo quod aedificatur. Item 2. de Anima, text. 140. sicut (inquit) actio et passio in patiente est, non in agente, sic et ipsius sensibilis actio in ipso sensitivo existit. Respondetur, ista Ioca intelligi de actione, quae est operatio, vel res acta quod satis jam ostendi ex ipso Philosopho adductis ejus locis, ut videtur, ad propositum expressis, et exemplum de actione sensibilis et sensitivi (ut habet translatio antiqua) quae est in sensitivo secundum Philosophum, satis demonstrant loqui Philosophum de operatione, quia non est alia actio sensibilis et sensitivi, species enim a solo sensibili producitur. Exemplum de doctione est morale, quia docens nihil Physice efficit in discente? sed operationes discentis dicuntur docentis , quia ipse signa quaedam exhibet, quibus discens movetur ut tales operationes cognitivas efformet.

Ad secundum locum, male citatur, quia non dicitur quod actio est in eo quod fit, sed actus: sed si poneretur actio, perinde esset, quia de re acta, seu de operatione transeunte ibi loquitur Philosophus, scilicet de aedificationis termino. Vide Scotum. in illum text. et Antonium Andream 9. Metaph. quaest. 4.

Ad tertium, ille locus est potius ad oppositum, maxime juxta translationem antiquam, ut jam dixi. Adde ibi Philosophum tantummodo disputare pro et contra, et nihil resolvere.

Arguitur secundo, actio est motus,3. Physic. text. 19. ibi: cum igitur utraque (actio, et passio) sit motus : et text. 21. id habetur clare : sed motus est in passo, 3. Physic. 18. ergo. Respondetur, procedit tantum de aclione pro re acta, sed de distinctione actionis a motu, agetur conclusione sequenti, et illa loca explicabuntur.

Arguitur tertio,actio est ens successivum, saltem quando agens successive agit ; ergo est motus, et per consequens in mobili quod est passum. Respondetur mensurari actionem non tempore, sed aevo, quia respectus non est successivum. Ita Scotus hic ad ult.

conclusio II Motus sumptus pro forma fluente est in iPraedicamento termini ;sumptus pro fluxu formae, in Ad aliquid.

(b) Motus autem est forma fluens, etc. Hic docet motum esse in Praedicamento sui termini, verbi gratia, si est ad Qualitatem, est in illo genere: si ad Ubi, similiter est in . Ubi , sed intelligere reductive, et hoc sumendo motum pro forma fluente,secundum Commentatorem. Si vero sumatur,et secundum eumdem, pro fluxu formae, ait Doctor esse in genere Ad aliquid. Hoc difficile videtur, quia ille fluxus formae, est passio, haec autem est respectus extrinsecus adveniens, 4. d. 13. quaest. I.et d. 43. quaest. 5.

ergo non est in Ad aliquid, sedili proprio genere Passionis. Respondetur ex ipso Doctore quaest. 1. num. 16. quod respectus fundatus super motum, est intrinsecus adveniens , quia motus est ipsa forma inducta, vel educta ; respectus ergo passionis proprie dictae fundatur super potentiam ad transmutari, sicut actio super potentiam ad transmutare ; terminus autem non transmutatur per actionem, quia non supponitur ipsi, imo actio et passio possent abstrahere a motu et mutatione, ut tenet Doctor 4. d. 43, quasi. 5. num. 9. Exemplum est de materia prima, cui simul tempore concrearetur forma ; nam in priori naturae tantum habet materia respectum producti ad Deum, qui est intrinsecus adveniens ; in secundo instanti naturae, quo informatur a forma, habet respectum extrinsecus advenientem passionis, sine quo bene posset a Deo conservari : quo casu habetur actio et passio sine motu, vel mutatione, quia ibi non est transitus a privatione ad habitum vel formam, qui ad mutationem requiritur.

Contra, quia sequitur non esse ibi actionem vel passionem ; quia secundum Doctorem sunt respectus transmutantis et transmutati ; ergo ubi non est mutatio, non possunt esse. Respondetur Doctorem ibi presse loqui de mutatione, ut sumitur ab Aristotele, quatenus secundum eam res aliter se habet nunc quam ante, quo sensu requiritur subjectum praecedere formam tempore ; at latius, sumendo mutationem, et forte juxta Philosophum sufficit quod subjectum sit prius natura quam forma, ut mutetur, et patiatur, et in illud agatur, de quo optime Doctor 2. d. 1. quaest. 4. ad 5. Si tamen omnis prioritas receptivi tollatur, non erit actio, nec passio, et ideo creatio activa entis simplicis ut Angeli, vel primae partis compositi, non est actio, neque creatio passiva eorum passio, ut habet Doctor ibidem , quia nulla est ibi mutatio.

Conclusio III

Actio, passio, et motus realiter inter se differunt.

Hinc incidit dubium, utrum actio realiter differat a passione, vel motu ? Communis Thomistarum negat. Item, Suarez 2. tom. Metaph. disp. 49. sect. I. habetur ex Aristotele 3. Physic. text. 19.ubi comparat actionem,et passionem viae Thebis Athenas, et Athenis Thebas , qui locus, inquit P. Hurtado in Physic. d. II. sect. 4. nullam expositionem admittit. Tenendum tamen hs?c tria inter se realiter distingui. De actione et passione patet, quia sunt in subjectis realiter distinctis, ex dictis, et alioquin idem esset realiter verberare et verberari ; et eadem ratione patet de actione comparata ad motum, quia haec tantum est in passo. De motu et passione suadetur, quia sunt in diversis generibus. Praeterea, ubi non est motus, nec mutatio sensuum secundum Aristotelem,ibi est passio,ut dictum est. Tertio, et efficacius, quia respectus passionis non fundatur in motu, nec in termino actionis, ut optime docet Scotus quaest, d. 13. quaest. 1. num. 16. quo casu non differret a motu, quia inseparabilis esset ab ipso secundum eumdem 2. d. 1. quaest. 4. sed fundatur immediate in potentia passiva mutandi ; ergo non est unde identiflcetur motui. Quarto, si sumas motum pro fluxu formae, erit respectus intrinsecus adveniens, ut dictum est ; ergo realiter differt a passione, quae est extrinsecus adveniens. Si vero motus sumatur pro ipsa forma producta, vel educta, cum haec sit substantia, quantitas, qualitas, vel ubi (quia ad haec tantum datur motus, secundum Philosophum) nec passio in aliquo horum fundetur, sed in mutato , sequitur quod est distinctio realis inter ea et motum.

Ad locum Aristotelis, dupliciter potest considerari via Thebis Athenas, et e contra ; primo pro spatio interjacente, et certum est, quod quantitas illa spatii eadem est, et quod utraque via quoad hanc, est materialiter eadem, et quantum ad hoc actio et passio sunt idem materialiter in motu, quia posito motu, uterque respectus actionis et passionis resultat, qui tamen inter se,et a motu realiter differunt. Secundo, pro respectibus mutuis distantiae Thebarum ab Athenis, et e contra ; et bi differunt inter se, et a spatio realiter, non minus quam similitudines hujus, et illius albi, differunt inter se, et ab albedine in qua fundantur. Exemplum illud itaque magis est ad oppositum unde subdit Philosophus, text. 21. Neque si spatium unum distantium, sic et distare hinc illuc, et illinc huc idem erit, Ex quibus verbis habetur aperte nostra glossa, quidquid dicat P. Hurtado, et clarius text. 22. Neque doctio cum disciplina, neque actio cum passione, idem proprie est, sed cui haec insunt, motus. Ubi negat expresse identitatem actionis cum passione, sed tantum respectu motus, cui quasi insunt-Haec solutio est ad mentem Scoti dist.I. quaest. 1. num. 16. ubi explicat ultima verba Philosophi adducta, text. 21. Cui haec insunt, (actio, et passio) motus est: non enim insunt motui, ut subjecto, sed actio ei inest terminative, et passio quasi subjective, quia est in eodem subjecto, nempe in passo. Quod vero non insit subjective proprie, patet, quia omnis respectus motus ad agens, est inducti ad inducens, et consequenter intrinsecus adveniens : passio autem est extrinsecus adveniens. Resolvit Doctor nihil certi ibi haberi, de mente Philosophi, et idem ait Thien. 3. Physicor. quaest. 2. dicens Philosophum hic magis inquisitive procedere ; ipse autem cum Scoto sentit citans pro eodem Aegidium.

Ad quartum de actione immanente et transeunte, adverte istam divisionem a Philosopho non poni respectu actionis de , genere Actionis , sed sumendo actionem pro re acta , quia huic convenit aliquando perficere ipsum agens, non qua tale, sed qua perfectibile, ut volitio , quandoque aliud, ut calefactio, in alio producens calorem. Unde actio non est univoca ad has actiones, et ad actionem de genere Actionis. Si tamen sumas actionem de genere Actionis, ut divisum, erit univoca ad immanentem, id est, cujus terminus manet in agente , et ad transeuntem cujus terminus est in alio. Communiter tamen sumitur actio immanens pro operationibus quae sunt verae qualitates, ut probat Doctor 1. d, 3. quaest. 6, ad tertium, et fusius quodlib, 13.

Pro quo nota ex eodem 1, dict. 3. quaest. 6. ad primum princ. ad actionem proprie dictam tria requiri. Primum esse in continuo fieri. Secundum respicere aliquod susceptivum in quo est. Tertium aliquid producere. Duo prima conveniunt operationibus , et ideo dicuntur aotiones de genere Actionis, sed quia tertium quod est essentiale actioni proprie dictae, deest, non sunt actiones absolutae. Vide Doctorem quaest. 13 et 15.

Dices, ex dictis sequi in divinis nullam esse actionem de genere Actionis , quia ibi non est respectus extrinsecus, alioquin posset non esse, quod repugnat omnibus quae in Deo sunt ad intra. Consequens est falsum, quia filius producitur actione de genere Actionis, et Spiritus sanctus similiter. Respondetur, concedendo sequelam, quia nulla potest esse actio de genere Actionis ubi nullum est potentiale, et Filius in divinis de nullo potentiali producitur, ut late probat Scotus 1. dist. 5. quaest, 2, Praeterea, actioni proprie dictae correspondet passio, quae procul est a divinis. Producit ergo Deus ad intra per realem relationem, et ad extra per relationem rationis , quia non habet respectum realem ad creaturam, alioquin aliquid esset in eo passibile, non necessarium, quod repugnat: de quo Doctor 1. d. 80.

(c) Ad ultimum,negat actionem mensurari tempore, et ratio est,quia non habet partes, sicut nec alii respectus, Dicitur autem tempore mensurari,quia tempori coexistit,quo sensu Angelus tempore mensuratur. Si quaeras,qua ergo mensura proprie mensuratur, respondetur quod aevo, ut colligitur ex Doctore 2. dist. 2. quaest. 4. ubi praeter motum, ponit fere reliqua omnia creata mensurari aevo. Quod ait hic actionem esse causam motus, videtur non esse verum , quia posito motu resultat respectus actionis ad mutatum ; ergo prius est motus. Respondetur, actione constituitur formaliter agens, per quod fit motus, qui non praesupponitur actioni, quia haec insurgit extrinsecus in agente dum se accingit ad agendum, fundaturque in sua potentia. Contra, actio est ab agente ; ergo non constituit illud, Respondetur, resultat ex eo quod est agens, non tamen ex agente, quia per eam fit agens , sic ignis si calore careret, produceret eum, et calor talis non produceretur a calido, quia constitueret ignem calidum, bene tamen ab illo quod nunc est calidum, per ipsum, sed pro illo priori, non fuit tale : sic actio resultat ex eo quod per eam modo est agens, pro illo tamen priori, non fuit tale formaliter. Contra, pro illo priori dabat esse ; ergo agendo. Respondetur brevius, agendo se constituebat agens, et constituendo agebat, sic relatio divina constituit referendo, et refert constituendo. Praeterea, neque prius est personam osse quam referri, vel e contra, ita non est prius agens esse quam agere, neque agere quam esse.