Scholium.

Potentias animae esse vere activas, et non tantum passivas. Vide Doctor. 1. d. quaest. 7. num. 20. et annotationem 3.

(c) Dicendum ergo, quod potentiae animae respectu suarum operationum sunt activae, aliter nimis vilescerent, ut patebit. Probo autem primo, auctoritate Philosophi 3. de Anima, cap. 5. text. 19. probantis quod anima est principium effectivum, non solum vegetandi, sed etiam sentiendi, et idem est de actu intelligendi, licet ibi non exprimatur: et expresse dicitur 9. Metaph. quod sentire, et intelligere sunt actus manentes in agente : certum est autem quod manent in sentiente et intelligente, non autem in objecto extrinseco ; ergo objectum non est causa activa saltem totalis talium, sed potius homo sentiens, vel intelligens mediantibus suis potentiis. Item, dicit Commentator super 2. de Anima, quod dictae potentiae sunt patientes inquantum impressionem speciei recipiunt, et agentes inquantum de objectis judicant. Secundo, hoc patet rationibus sic:

Agens inquantum hujusmodi, est nobilius patiente inquantum hujusmodi 3. de Anima, sed si objectum sensibile ratione formae accidentalis est agens et potentia animae, vel anima patiens cognitionem per eos ; igitur etiam forma accidentalis quaecumque sensibilis est nobilior anima, quod est falsum. Praeterea, operationes vitales sunt activae a principio vitali intrinseco : sed omnes actus sentiendi, et intelligendi sunt operationes vitales ; ergo a principio intrinseco effective.

Praeterea, si sentire est pati, sentiri est agere et intelligi: sed agere est nobilius, quam pati sibi oppositum ; ergo intelligi est nobilius quam intelligere , et per consequens inanimata, quae non intelligunt, sed intelliguntur, sunt nobiliora homine qui intelligit. Praeterea, nobilior differentia generis constituit speciem nobiliorem sicut rationale hominem, irrationale brutum ; sed potentia activa est nobilior differentia potentiae quam passiva, ut patet 5. et 9. Metaph. sed vegetativa est potentia activa : si igitur sensitiva, et intellectiva sunt tantum passivae, vegetativa erit nobilior eis , quod falsum est ; ergo, etc.

Sed quomodo possunt esse activae cum hoc, quod sunt passivae secundum Philosophum ? Dicendum, quod est una passio realis, quae est objectio formae a contrario, et passione tali non patiuntur hujusmodi potentiae, ut patet 2. de Anima. Est alia passio, quae est perfectio patientis, ut patet ibidem : sed ista subdividitur, quia quaedam est perfectio prima sicut actus primus habilitans, et inclinans potentiam ad actum secundum. Alia est perfectio secunda, quae est operatio , et secundum hoc est duplex modus ponendi potentias dictas esse passivas. Unus est, quod potentia recipit immediate actum secundum evocata, et determinata a specie objecti sibi praesentata in organo potentiae sensitivae ad sentiendum, vel in phantasmate ad intelligendum talia, cum specie in potentia nullatenus existente ; istum autem actum secundum elicit ipsa potentia, ex virtute sua, activa specie praesentata evocante ipsam potentiam, et determinante ad cognoscendum illud objectum, cujus est species, non tamen aliqualiter ipsam potentiam informante.

Sed videtur dubium, quare Philosophus vocat dictos actus magis pati, quam agere. Dicendum, quod hoc ideo est, quia denominant formaliter suas potentias quas informant, in quantum in eis recipiuntur, non autem ut ab eis eliciuntur ; non enim aliquid dicitur formaliter tale, quia illud efficiat, sicut Sol non dicitur calidus, licet calorem efficiat, sed quia talem formam recipit, ab illa forma denominatur; quia igitur potentia sensitiva, vel intellectiva dicitur formaliter sentiens, vel intelligens, vel homo per eas, ut sic denominantur, de eis loquitur Philosophus , ideo Philosophus magis attribuit pati, vel recipere talibus potentiis quam agere. Item, quia magis notum est tales actus esse in potentiis subjective quam in potentiis effective, sicut de motu gravis, qui magis petit esse, inquantum est in gravi subjective, quam inquantum ab ipso causatus effective, sic enim res nominamus, sicut cognoscimus, ideo, etc.

Dicunt aliqui, quod licet ista significentur per modum agendi, tamen res significata est vera passio, sicut e converso, honorari et amari significantur per modum patiendi; tamen honoratus, vel amatus nihil patitur ab amante, vel honorante, quia honor non est in honorato impressus, imo est in honorante secundum Philosophum.

Sed contra, prudentia est habitus directivus in agibilibus directionem rationis eliciens ; si autem ista intellectio causatur immediate ab objecto sic, requirerentur habitus prudentiae, quod falsum est. Nec valet si dicas,quod habitus requiritur tantum,ut disponat potentiam ad recipiendum actum prudentiae, quia habitus est, quo quis utitur, cum voluerit, uti est agere , perficit etiam agentem, et opus ejus bonum reddit, non autem passionem tantum. Item, intellectus est summe dispositus ad recipiendum intellectionem , quia non habet contrarium. Item, actus intellectus praecedentes habitum prudentiae, vel alium, sunt ejusdem rationis cum sequentibus: tamen praecedentes non praesupponunt istam dispositionem habitus in intellectui igitur nec sequentes.

Contra conclusionem in se potest sic argui: omne motivum necessarium alicujus passivi, est motivum omnium passivorum ejusdem rationis, quia omnis potentia habens aliquid commune pro objecto primo et adaequato, habet omnia inferiora pro per se objecto : potentia motiva habet pro objecto primo adaequato potentiam passivam ; igitur habet pro objecto per se quamlibet potentiam passivam ejusdem rationis: si igitur per se potentia sensitiva vel intellectiva est motiva suiipsius ad actum, cum sit ejusdem rationis cum potentia sensitiva, vel intellectiva alterius hominis, sequitur quod eadem ratione poterit movere sensitivam per intellectivam alterius.

At contra modum rationis sic: voluntas in quantum volens, est libera , sed dicitur formaliter volens per se inquan tum passiva vel receptiva suae volitionisi igitur inquantum passiva est libera ; quod est inconveniens , quia liberum inquantum hujusmodi,habet dominium sui actus, et non est subditum.

Ad primum,dicendum, quod major est tantum vera de motivo, cujus motio transit in passum extrinsecum, non autem de illo, cujus operatio est manens intra ; non enim oportet, quod si movet se, quod possit movere aliud. Vel potest dici, quod licet potentia motiva in communi habeat pro primo objecto potentiam passivam in communi, non tamen sequitur, quod potentia motiva, quae est hujus sensitiva habeat pro objecto nisi seipsam.

Ad aliud, dicendum quod volitio qua dicitur volens, est quaedam qualitas spiritualis, libera tamen per participationem, vel quia in subjecto libero essentialiter, quod est voluntas ; vel quia a principio elicitivo libere, scilicet voluntate , sicut alii actus imperati a voluntate dicuntur liberi participatione. Dicendum igitur, quod si ly inquantum teneatur reduplicative, ita quod dicat illud cui additur, esse causam inhaerentiae praedicati ad subjectum, falsa est major, quia volitio, ut dictum est, non est causa, qua voluntas sit libera, sed e converso. Si autem teneatur specificative, hoc est dupliciter, aut enim specificat voluntatem ad hoc quod sit eliciens volitionem, et tunc major est vera, quia voluntas sub ista ratione determinata, qua elicens volitionem est libera ; si autem ut recipiens formaliter volitionem, ut accipitur in minori, sic major est falsa , quia necessario, non libere recipit volitionem elicitivam libere a se productam.

( ) Ad primum principale, dicendum quod pro tanto dicuntur pati, quia hujusmodi potentiae non dicuntur formaliter sentire, vel intelligere inquantum efficiunt, sed inquantum illos actus recipiunt, vel secundum alios, propter hoc quod in potentiis sunt duae passiones. una respectu objecti, a quo recipiant speciem, et haec est prima, et secunda respectu suiipsius, ut elicientis actum cognoscendi, et haec est receptio cognitionis.

Ad aliud, dicendum, quod tantum concludit contra Empedoclem, ponentem sensum realiter esse compositum ex seasibilibus , et per consequens sequitur, quod posset sentire, cum habeat sensibile realiter praesens. Nos autem ponimus sensum recipientem sensationem esse aliud a sensibili.

Ad tertium, dicendum quod consequentia non tenet, nisi de operationibus transeuntibus extra, ut patet per Philosophum ibidem de artifice exemplificando, et de ligno et arca ; sed operationes intra manentes possunt diversificari ab objectis potentia passiva manente eadem, ut patet de visione albi et nigri, quae diversae dicuntur species, quia causantur a diversis specie.

Ad ultimum, dicendum, quod assimilatio bene requiritur ad cognitionem, sed non sufficit ad cognitionem, nisi adsit judicium de objecto, cujus habetur similitudo impressa, vel expressa ; istud perficit assimilationem et conformitatem, quae constituit cognitionem. Confirmatur conclusio principalis per Philosophum 2. de Anima, text. 125. et seq. quod odorare non est pati ab odorabili, quia tunc aer posset odorare,sed odorare est sentire ; ergo sentire non est pati ab objecto. Item, 3. ejusdem dicitur, quod sentire non est motus, quia est actus perfecti : perfectum autem per se non est recipiens, sed potius agens ; igitur magis est actio.