ANNOTATIONES

(a) Respondeo secundum Philosophum, etc. Duabus viis colligit Philosophus dandum esse sensum communem. Prima, quia bruta cognoscunt differentiam albi a dulci, et sic de aliis sensibilibus propriis ; ergo per aliquem sensum communem, id est, attingentem omnia aliorum sensuum objecta. Secunda via, quia experimur nos sentire, id autem non potest competere sensui particulari, quia non reflectitur supra se ; ergo communi.Hanc rationem affert Philosophus de Somno et Vigilia, c. 1. si dicatur ad primam viam, ipsam animam per diversos sensus discernere omnium sensuum objecta. Contra hoc est, quia per eamdem potentiam, oportet ea cognoscat, ut ea discernat ; visus discernit duos colores, et auditus duos sonos , sed neuter discernit inter sonum et colorem.

Si quaeras, quomodo una potentia corporea potest tam diversa objecta attingere ? Varie varii respondent. Themistius 2. de Anima, cap. 8. ait sensum communem non recipere species diversorum sensibilium, sed judicare de eis coram positis. Sed hoc est falsum, quia non judicat, nisi cognoscendo, neque cognoscere potest ; nisi per species in se receptas, Secundo cognoscit in absentia objectorum externorum sensuum,

et tunc non sunt species in sensibus externis ; ergo in communi. Alii tenent in varias partes organi recipi diversorum sensibilium species, ut Philoponus de Anima, fol. 79. Haec responsio supponit species recipi in organo, cujus oppositum, nempe in ipsa potentia recipi, forte verius est. Melius dicitur sensum communem tam diversa cognoscere, quia est potentia perfectior virtute continens perfectionem sensuum externorum. Unde Augustinus 12. sup. Gen. ad lit. 26. comparat quinque sensus rivulis a sensu communi, ut a communi fonte manantibus.

CONCLUSIO I

Sensus externos non cognoscere suos actus

Circa secundam viam Philosophi controversia est; an sensus cognoscant suos actus , et quidam affirmant etiam de externis. Themistius 3.de Anima, cap. 2. cont. 4. Averroes text. 136, Cajetanus, Venetus, Aegidius 3.de Anima,cap.2.Communior sententia id negat de externis, sed asserit internum sensum, cognoscere externas sensationes. Ita Divus Thomas 1. part. quaest. 87, art. 3. ad 3. et art. 4. ad 2. Scotus 4. distinct. 45. quaest. 3. num. 12. ubi ait sensalionem exteriorem imprimere sui speciem interiori sensui, mediante qua, in parte sensitiva ponitur recordatio. Prima pars suadetur primo, quia sensatio particularis sensus, non continetur sub suo objecto, verbi gratia, visio sub colorato, auditio sub sono, etc. Secundo, sensus non cognoscit se ; ergo nec suum actum, quia eadem videtur ratio. Tertio, sensus non sentit qualitatem sensibilem sibi inhaerentem, ut ostensum est q. 3. annot. 3. ergo nec sensationem suam.

Objicies, Aristoteles 3. de Anima, text. 138. ait quod visus videt se videre , quia quodammodo colore delibutus est. Respondetur visionem a visu cognosci non per reflexionem, vel speciem ejus, sed quia est vitalis actio cognoscitiva, per illam in actu exercito, videmus nos videre, et postea experimentalem habemus notitiam, non solum quid est album, quod vidimus, sed etiam quid est vidisse album ex quo habetur, quod aliquo modo visa est visio : et sic intelligendum puto Scolum 4, dist. 45, quaest. 3.

Etsi quoad secundam partem conveniatur, nempe sensationes externas percipi a sensu interno, quod etiam experientia constat, quia recordamur rei visae, et visionis. Controvertitur tamen an id fiat per species proprias sensationum, et rationes jam adductae ad primam partem, suadent quod non. Praeterea, sequeretur quod videndo album, duae species imprimerentur sensui interno, scilicet albi et visionis, et consequenter haberet duos actus, quod est contra experientiam. Item, si haberetur propria species sensationis, formaretur proprium ejus idolum, quod est contra experientiam.

Propter haec satis probabile videtur sensationes externas percipi a sensu interno per species ipsorum sensibilium modificatas, quomodo superius dictum est, sensibilia communia percipi per easdem species aliter modificatas : nec hoc est contra Scotum, quia ibi in utramque partem disputat , nihil resolvens, ut vers. Aliter potest dici, recedere videtur ab illo dicendi modo. Praeterea, 4. distinct. 43. quaest. 3. num. 9. et 11. docet quantum non esse super se reflexivum, sed hoc non mullum facit ad rem, quia cognoscendo aliorum sensuum sensationes, non reflecteretur.

Conclusio II

Probabile phantasiam sentire sensationes externas per proprias species

Probabile tamen videtur, quod istae sensationes per proprias species videntur. Primo, quia id videtur Aristoteles tenere lib. de Soni. cap. ult. ubi ait,summam potestatem sentire Coriscum, et simulacrum ejus, per quam potestatem intelligit imaginativam, et lib. de Mem. et Reminisc. ait fieri memoriam sensitivam, dum imago rei permanens percipitur. Praeterea, locus ille adductus de visu id a fortiori probat de sensu interno. Secundo, intellectus se habet ad phantasma, sicut visus ad colores, de quo Scotus 1. dist. 3. quaest. 1. ad. 1. et 4. distinct. 45. quaest. 1. et ideo oportet intelligentem phantasmata rimari, de quo idem 1. distinct. 3. quaest. 6. num. 19. ergo nihil intelligit intellectus pro hoc statu, quod non phantasiatur phantasia ; ergo cum intelligat intellectus sensationes, cognoscuntur etiam a phantasia. Tertio, quia illa modificatio est concursus aliquis sensationum ad sui notitiam ; et non videtur quomodo hoc esse possit, nisi productione speciei, quia iste concursus est vitalis, et assimilativa potentiae ad sensationem ut ad objectum, quod proprium est speciei officium. Quarto, difficile est, quomodo una species numero, objecta diversa specie repraesentet, cujusmodi sunt album et ejus visio,et sic de aliis. Haec pars magis videtur ad mentem Doctoris 4. dist. 45. q. 3. et hic ad 1. et 4.

Ad rationes in contrarium, quae satis urgent, aliqualiter responderi potest. Ad primam adductam pro prima parte, sensationem quodammodo esse sub objecto sensus, quia ait Aristoteles supra, visio est quodammodo colorata.

Ad secundam, ipse sensus non est qualitas sensibilis, neque intentionalis similitudo ejus, secus est de sensatione. Ad tertiam, qualitas per se primo sensibilis, inhaerens, non sentitur propter rationes ibi adductas : at bene potest sentiri qualitas secundo sensibilis, licet inhaereat , quia sufficit qualitatem primo sensibilem non inhaerere : et sic est in proposito , quia sensatio est sensibilis per subordinationem ad qualitatem primo sensibilem, verbi gratia, visio ad albedinem. Praeterea, ideo qualitas sensibilis inhaerens non sentitur, quia inest cum conditionibus materiae , qua ratione, ut oculus videat, debet esse denudatus omni colore, de quo dixi supra quaest. 4. et sensatio inhaeret intentionaliter sine conditione materiae.

Ad primam, pro secunda parte, non est inconveniens in sensationibus externis, duas species interno sensui imprimi ; neque est contra experientiam duos actus ab eodem elici, etsi saepius hoc non contingat, et quando contingit,non semper advertitur. Ad secundam, tale idolum formatur, sed quia magis occupatur potentia circa objectum sensibile, quam circa sensationem ejus, quia in hanc per quamdam consequentiam ad illud, tendit, ideo non ita patenter experimur nos efforinare tale idolum, vel simulacrum. Fateor rem esse difficillimam, neque rationes pro hac vel illa parte quidquam convincere posse. Suarez 3. de Anima, cap. 11. fuse contra hanc partem disputat, cujus rationes jam aliqualiter solvimus.

(b) Dicendum quod sicut ab actu imaginationis defluunt etc. Hoc satis obscurum est et difficile, quia tamen conjecturis tantum proceditur,videturnon esse alium modum cognoscendi proprii actus in imaginativa, quia ejus sensatio non producit speciem in ipsa, et cum cognosci nequeat sine specie, non videtur ubi ponenda sit haec species,nisi in sensu communi,quae aliam speciem imper -fectam producit in imaginativa,quia potentia non sentit nisi per speciem. Fateor hoc mihi non adeo satisfacere, sed non occurrit pro nunc alius explicandi modus. Fere admittitur speciem imprimi a sensatione in ipsum sensum internum, idque aliquale habet fundamentum ex solutionibus argumentorum num. 5. et tenendo non esse plures sensus internos, sed tantum unum, id necesse est dicere, juxta hanc solutionem

Quia Scotus in hac solutione mentionem facit duorum vel trium sensuum internorum, explicandum venit, quot sint ponendi secundum ipsum, de quo parum reperio ab ipso scriptum. Notandum omnia haec, sensum communem, imaginativam, aestimativam, cogitativam, memoriam, phantasiam, et reminiscentiam significare potentiam aliquam corpoream, distinctam a quinque sensibus externis. Sed an istae potentiae sint inter se distinctae, et quot sint, non parva controversia est inter Expositores Aristotelis. 3 de Anima, cap. 2. et 3. de quo videri possunt Conimbr. cap. 3. quaest. 1. Ferrara 3. de Anima, quaest. 3. Toletus quaest 6.

Prima sententia ponit quatuor sensus internos, quam Gonimbricenses dicunt esse communem Philosophorum. Tenent Divus Thomas l.p. quaest. 78. art. 4. Cajetanus ibi. Ferrara citatus. Averroes 3. de Anima, cont. 6. Secunda sententia tantum ponit sensum communem et phantasiam, quam idenlificat cogitativae, aestimativae, et memoriae. Ita Pererius 3. de Anima, cap 3. quaest 1. Venetus ibi. Alii ponunt quinque cum Avicenna lib. 6. part. 4. Albert. tract. 4. cap. 7. Anton. Andr. 1. Met. quaest. 5.

Conclusio III

Veritis videtur unum tantum esse sensum internum, qui variis nominibus^ appellatur.

Omissis rationibus harum sententiarum, cum entia non sint multiplicanda sine necessitate, 1. Phys. text. 50. et lib. 3. text. 48. videtur tenendum, unum tantum sensum internum ponendum, qui tamen propter varia ejus munia, varie appellatur. Hanc tenent noster Alensis 2. part. quaest. 70. in 2,Tartaretus 2. de Anima,in fin. Suarez 3. de Anima, cap. 30. eamque puto Scoto conformem, quia nullibi, quod sciam, ponit plures sensus internos distinctos. Philip. Faber Theor. 100. multum insudat, ut probet secundum eum, tres esse, scilicet sensum communem, phantasiam, seu imaginativam et memoriam. Sed nihil praestat, neque Scotum fideliter citat. Dicit enim Scotum 1. distinct 3. quaest. 2. sig. Dico 5. asserere compositiones facere specierum, quae sunt in imaginativa,munus esse imaginativae, nihil tale habet ; sed aestimativam, quae ponitur ad cognoscendas intentiones non sensatas, merito ibi contra Henricum rejicit. Secundo, dicit Faber Scotum 1, d. 3.

q. 6. Secundo, sic n. 11. ponere expresse sensum communem distinctum a phantasia ; sed Scotus ibi potius oppositum insinuat , tum quia ibi videtur dicere species conservari in sensu communi,propter quod tamen ponitur phantasia ab eo distincta, tum etiam, quia pro eodem sumit sensum communem, et virtutem phantasticam.

Adde quod eadem quaest, num. 26. dicit species servari in imaginatione, seu parte sensitiva, quod idem est ac sensus communis. De memoria nullum locum adducit Faber ex Doctore, nec adducere potuit. Solum tenet ut problema 4. distinct. 43.quaest. 13. dari,vel non dari memoriam sensitivam et si id assertive teneret, non ideo teneret eam a phantasia, vel sensu communi distingui. Cum igitur Scotus 2. dist. 16. et passim, pluralitatem sine necessitate admittendam esse cum Philosopho neget, neque ullibi plures sensus internos distinctos posueritjUnicum tantum posuisse, censendus est. Fateor hic ad quartum videri posset ponere imaginativam, ut distinctam a sensu communi : verum nihil asserit, sed exemplum adducit juxta communem sententiam, de harum potentiarum distinctione, non resolvens quid esset tenendum.

Haec sententia sufficienter probatur, respondendo ad rationes, quibus alii pluralitatem ponunt in sententia Divi Thomae, ideo ponitur phantasia distincta a sensu communi, quia hic facile recipit species, iisque utitur in praesentia objecti, illa autem eas conservat, et utitur in absentia objecti; ista autem sunt adeo distincta, ut ab eadem potentia provenire nequeant. Ponitur etiam cogitativa, seu aestimativa ab his diversa, quia cognoscit intuitive per species insensatos, verbi gratia, ex sensibilibus lupi sensatis, cognoscit ovis rationem nocivi insensatam : memoria autem, quia easdem species insensatas servat, et abstractive eis utitur, a tribus relatis potentiis distinguenda est. Itaque ratio multiplicandi has potentias, est receptio et conservatio specierum, et earum usus intuitivus, et abstractivus.

Sed hoc nihil concludit, quia potentia cognoscens abstractive, cognoscit etiam intuitive, seu in praesentia objecti, quia sensibilia externa tantum mutant dum sunt praesentia, et cessante eorum praesentia,cessant species et immutatio ; ergo cum phantasia, et memoria sic mutentur, etiam intuitive cognoscunt, et consequenter non distinguuntur a sensu communi et aestimativa,in eo quod non cognoscant intuitive, sed tantum abstractive,quia phantasia simul cum sensu communi immutatur, vel nunquam immutabitur , quia nihil habet, nisi quod tunc recipit. Et idem est de memoria respectu aestimativae. Praeterea,quod ponitur una potentia ad recipiendum, altera ad conservandum species, contra rationem videtur. Primo, quia sic ponendi essent duo visus, duo auditus, duo intellectus, etc. Secundo, si una recipit speciem,non potest transferre in aliam servandam, quia accidens non migrat de subjecto in subjectum.

Tandem, illa distinctio specierum in sensatas, et insensatas, falsa videtur. Pro quo nota, quod tria solent distingui genera specierum. Sensatae dicuntur, quae rem repraesentant eodem modo, quo fuit in sensu externo , ut species interna parietis. Compositae species sunt quando ex simplicibus fit unum , ut cum imaginamur mentem aureum, species tali compositi non sunt in sensu externo, sed tantum partium ejus. Species insensata repraesentant rem sensibus externis sub una ratione notam, sed sub alia ignotam , ut cum ovis apprehendit lupum ut inimicum, species repraesentat colorem, figuram, et alias hujusmodi qualitates sensibus externis notas , sed inimicitiam praesentat ovi ignotam, et sic species repraesentans inimicitiam dicitur insensata.

Videtur quibusdam non dari hujusmodi species insensatas , quia in exemplo dato, Inimicitia sic abstracto modo, non potest per speciem sensibilem repraesentari, quia non aliter repraesentare potest species illa, quam sub ratione talis figurae, coloris, etc. Ratio ergo illa inimicitiae , ut modus quidam fundatus in specie sensata repraesentatur, quomodo per speciem proprii sensibilis modificatam, repraesentantur sensibilia communia. Ovis ergo per ipsam speciem sensatam cognoscit lupum, ut inimicum, sicut avis etiam inexperta pluviae, per speciem venti, fugit pluviam, de quo Scotus 4. distinct. 45. quaest. 3. Sed probabilius forte est talem speciem dari, nequo satis intelligi potest, quomodo sine ea repraesentari posset inimicitia, vel ratio nocivi, delectabilis aut tristabilis. Praeterea, eadem est species interna sensata lupi in ove et alio lupo, et tamen a lupo apprehenditur ut amicus, ab ove ut inimicus ; ergo ab alia, et alia specie, quia eadem species non potest repraesentare contraria ; ergo praeter species sensatas, habent alias non sensatas.

Admissa ergo illa divisione, non inde sequitur potentiarum distinctio, quia una et eadem utrisque speciebus utitur : nam illa potentia, quae cognoscit extrema sensibilia lupi, cognoscit etiam ipsum esse inimicum. Quod patet, quia aestimativa non potest cognoscere lupum ut inimicum, nisi cognoscat ipsum lupum: ergo utraque specie utitur, sensata et insensata.

De Aristotele, quid in hac re senserit, dubium est, et quaelibet sententia ipsum secum trahit, cap. 1. de Memoria, pro hac sententia stat, quia ibi loquitur de omnibus internis sensibus tanquam de uno. In aliis locis videtur favere aliis sententiis , sed explicari potest, quod tantum voluerit dictas potentias distingui ratione, vel ad summum formaliter, et secundum diversa officia.

Scotus hic ad quartum et quintum favere videtur sententiae ponenti tres sensus interiores, sed ex proposito rem non tractat: sed respondendo argumentis, utitur communi sententia, non examinans ejus veritatem, vel explicari potest de distinctione formali harum potentiarum.

CONCLUSIO IV

Sensus non judicat proprie, neque componit vel dividit

(c) Ad aliud dicendum,quod sensus communis etc.ideo dicit sensum communem non esse ita collativum,sicut est cogitativa,vel memoria (intellige quomodocumque ista inter se distinguantur:) quia memoria est praeteriti ut praeteriti, comparans objectum cum actu, quo sensatum est, non cognoscendo tempus medium, nec praesens, sed bene actum jam habitum, quo mediante cognoscitur ejus objectum ; at sensus communis conferendo unum sensibile alteri, simul cognoscit utrumque, eorumque differentiam, sine aliquo intermedio, vel actu ipsius praevio. Cum ait talem collationem esse compositionem, vel divisionem, loquitur de his late sumptis, quia nullus sensus proprie componit, nec judicat ; sed eodem actu, quo cognoscit suum objectum, exercite cognoscit esse tale, et differre ab alio non tali, quae cognitio non est judicium proprie sumptum, sed mera apprehensio, qualis convenit etiam sensibus externis, ut hic dicit Doctor, de quo dixi q. praeced, annot. 1.

(d)Ad aliud dicendum,quod licet sensus communis etc. Vult dicere sensum non cognoscere relationem in actu signato, sed tantum in exercito, quod tantum est cognoscere fundamenta relationisjquod optime exemplo declarat, juxta quod intelligi debet quod dixit quaest, praeced, ad primum : visum cognoscere album, et nigrum ut conveniunt in una ratione differentiae, vel contrarietatis ; non enim sentit quod ipsam contrarietatem, vel differentiam videat directe, quia sic reflecteretur , sed quod actu exercito videndo haec duo, videt eodem actu, hoc non esse illud, ut ibi explicui.