ANNOTATIONES

CONCLUSIO I.

Quidditas rei materialis non est objectum intellectus nostri ex natura potentiae.

(a) Ad hoc dicunt quidam, etc. Sententia Divi Thomae 1. p. q. 12. art. 2. et q. 84. art. 7. et 35. art 1. quidditatem rei materialis esse objectum adaequatum intellectus humani. Sequitur Cajelanus dictis locis. Capreolus 1. d. 2. q. 1. et plures Thomistae.

Hanc refutat Scotus hic et 1. d. 3. q. 3. .num. 3. et quodlib. 13. art. 2. Prima ratio est, quia sequeretur quod Beati non viderent Deum, quia intellectus extra suum objectum adaequatum, spatiari nequit: unde dici nequit quod per lumen gloriae ad Deum videndum elevari potest, si est extra ejusadaequatum objectum, sicut nec visus elevari potest ut videat sonum. Secundo, cognito effectu oritur desiderium naturale ad cognoscendam causam, nempe Deum ; ergo hoc est ad possibile ; ergo potest Deus a nobis cognosci. Tertio, intellectus noster cognoscit ens ut tale, alioquin nullam haberemus scientiam Metaphysicae. Quarto, in oppositum hic, Philos. 12. Metaph. multa tradit de substantiis separatis, et 10. Ethic. cap. 10. in earum contemplatione ponit felicitatem: ergo secundum eum, quidditas rei materialis non est objectum adaequatum nostri intellectus. Quinto, contra fundamentum Divi Thomae, scilicet quod objectum debet esse proportionatum potentiae, et ideo sicut objectum sensus est res omnino materialis, qualis ipse sensus est, et objectum intellectus Angeli quidditas immaterialis, qualis ipse est: sic cum intellectus noster sit secundum esse in materia, informans eam, ejus objectum erit quidditas secundum esse existens in materia. Contra hoc, quia etsi requiratur proportio inter potentiam, et objectum, haec non est similitudo in modo essendi, sed potius consistit in dissimilitudine, quia est ut proportio moventis ad mobile, actus ad potentiam, causae ad effectum, in quibus dissimilitudo requiritur in modo essendi. Praeterea, cum intellectus secundum D. Thomam sit tantum accidens, sequeretur quod nullo modo intelligeret substantiam. Item, nec visus cerneret caelum, quia hoc est incorruptibile, ille non.

Thomistae in explicatione Divi Thomae in hao parte, non conveniunt. Javel. 3. de Anima, q. de objecto intellectus possibilis, dicit quod loquitur D. Thomas de objecto intellectus humani pro hoc statu, dum ait esse quidditatem rei materialis, quodque secundum naturam potentiae, ponit ens esse ejus objectum, quod si verum esset,

Scotus, et ille convenirent. Verum glossa haec non videtur subsistere. Primo, quia eodem modo loquitur D. Thomas de intellectu humano, assignando ei objectum, quo loquitur de sensu, et de intellectu Angeli ; sed de his loquitur 1.p.q.85.arl.l. secundum naturam suam assignans sensui ut objectum rem materialem, et ut existit in individuo materiali, et intellectui Angeli, quidditatem immaterialem, Secundo, ratio D. Thomae de proportione secundum modum essendi probat tam pro hoc statu, quam pro futuro, quia anima est secundum naturam suam forma corporis, vel in materia in utroque statu. Tertio, 1. p.q.12. art. 4. ideo colligit intellectum humanum, non posse videre suis viribus divinam essentiam, quia cogniLum est in cognoscente secundum modum essendi cognoscentis: unde si modus essendi cogniti excedat modum essendi cognoscentis, cognitio non potest esse ei connaturalis. Ex quo habetur secundum eum, cognitionem rei, quae petit esse in materia, esse connaturalem intellectui humano, et habet ibi expresse: Connaturale est nobis cognoscere naturas quae non habent esse nisi in materia. Et hoc ibi eodem modo dicit esse connaturale intellectui, sicut connaturale est sensui cognoscere rem,utestin materia individuali-Videtur ergo D. Thomas locutus de objecto intellectus humani secundum naturam potentiae, quia hujusmodi dicitur objectum connaturale.

Cajetan.in dictum art. 4. etsi ita lubricus sit, ut vix capias ejus mentem, tamen ad 4. et in corpore expositionis admittit secundum Divum Thomam objectum intellectus humani ex natura potentiae, esse quidditatem rei materialis ; proportionem autem objecti ad potentiam cognitivam, in modo essendi, docet secundum Divum Thomam esse genericam, seu in esse generico, non vero in esse specifico, in quo argumenta Scoti procedunt. Unde (inquit) non valet: Oculus est corruplibilis,ccelum non: ergo hoc non videtur ab oculo, quia est idem modus essendi genericus, quia utrumque est mixtum.

Contra hoc primo, quia sequitur quod intellectus nullam substantiam intelligit, quia est accidens, quod omnino non est ejusdem generis cum substantia. Et si teneas intellectum esse substantiam, quod verum est, sequitur non intelligere accidentia ; imo neque lapides, ligna, vel alias substantias non contentas sub animali. Et si dicas, sat est convenire in ratione generica communi substantiae ; ergo sic intelligit substantias separatas, quod negas.

Secundo, si requiritur similitudo in esse generico inter objectum, et potentiam cognitivam ; ergo quo magis erunt similia in eodem genere, eo magis proportionabuntur, et sic quae sunt ejusdem generis proximi, vel ejusdem speciei, ut alia animalia, homines , vel animae, facilius et clarius a nostro intellectu intelliguntur ; quod falsum est, quia accidentia sensibilia facilius, et clarius cognoscuntur ab eo, ut ostensum est q. praeced, et etiam aliae substantiae, ut lapides, ligna, plantae, quae nihil habent nisi materiale, nam per harum cognitionem devenimus in cognitionem hominis.

Tandem rationes Scoti de Beato, quod non posset ulla potentia videre Deum, et de desiderio naturali intelleclus viso effectu, videndi causam, atque de extensione ejus ad omne ens cognoscendum, convincunt quidditatem rei materialis non esse objectum adaequatum intellectus ex natura potentiae, neque glossa Cajetani, vel apparenter id salvat, rationes Scoti dissimulavit, quia dissolvere nequivit: sunt enim indissolubiles, si admittatur cum Cajetano Divum Thomam loqui de objecto adaequato ex natura potentiae, qualiter non est verisimile fuisse locutum, neque tamen facile est ostendere locutum fuisse de intellectu pro hoc statu, propter rationes supra contra hoc objeclas.

CONCLUSIO II.

Ens est objectum adaequatum nostri intellectus ex natura potentiae , et explicatur quomodo.

(b) Dicendum igitur ad quaestionem, etc. Concludit Scotus ens esse objectum adaequatum intellectus nostri. Probatur sufficienter ex rationibus allatis. Ita habet 1. distinct. 3. quaest. 3. num. 8. et A. dist. 49. quaest. 11. Pro explicatione nota objectum esse duplex, adaequatum, et est illud, quod adaequat potentiam taliter, ut in nihil extra illud tendere possit, et nihil contineatur sub illo, in quod tendere non possit, suis, vel alienis viribus ; et hoc sensu ens est objectum adaequatum intellectus nostri , quia non potest extra illud,et in omne ens tendere potest suis viribus, vel auxilio Dei. Proportionatum autem est illud, in quo potest potentia sine elevatione, vel alieno auxilio. Et hoc dupliciter contingit, vel secundum naturam potentiae, et sic ens finitum (modo si relativum sit, non habeat terminum infinitum,) est objectum proportionatum intellectus nostri separati, vel in statu gloriae, ut habet Scotus quodlib. 14. art. 2. vel secundum statum hunc, et sic sensibilia, et quae in eis continentur essentialiter, vel virtualiter (ut sunt omnes conceptus graduum superiorum) sunt proportionatum objectum nostri intellectus, ut dictum est quaest. 16. et tenet Scotus 1. distinct. 3. n. Si et quod ib. 14.

Nota secundo, objectum utroque modo sumptum esse naturale, sed primo modo ut comprehendit omne ens, est naturale secundum inclinationem, quia intellectus inclinatur naturaliter ad omnia intelligenda, tam creata, quam increata tam abstractive quam intuitive, non tamen ex se potest omnia intelligere. Secundo modo est naturale secundum attingentiam, quia intellectus noster suis viribus, concurrentibus naturalibus causis, potest absolute in omne ens finitum, non habens pro termino infinitum , et pro hoc statu in quidditatem rei materialis. Vide Scotum de hoc quaest. 1. Prol. ad 1. princ.

Tertio notandum, et habetur ex Scoto 4. dist. 1. quaest. 1. num. 23. in objecto intellectus triplicem rationem inveniri, scilicet motivi, mensuralivi, et terminativi; qua motivum Physice concurrit ut concausa per se, vel suam speciem ad producendam sui notitiam, ut vero terminativum non causat, sed tantum terminat respectum attingenti ae, vel tendentiae potentiae in ipsum. Hae autem rationes differunt, ut patet in intellectu divino, cujus motivum est sola sua essentia, sed terminativum etiam est creatura. Praetera, motivum dicit relationem realem ad intellectum, in quem producit effectum; terminativum tantum dicit respectum rationis, quia nihil in eo efficit, est enim velut mensura respectu intelleclionis, mensuralivum in re a terminativo non differt.

Quarto notandum ex Scoto 1. distint. 3. quaest. 3. num. 8. quod in objecto adaequata potentiae, considerari potest duplex primitas,communilatis,scilicet et virtuali latis: illa est ut praedicetur de omni cognoscibili a potentia, sicut coloratum lucidum de omni visibili, et sonus de omni cognoscibili ab auditu ; haec est, ut virtualiter contineat omnia cognoscibilia, et sola moveat ad eorum notitiam, et sic essentia divina est objectum adaequatum divini intellectus, quia nihil novit, nisi quod illa formaliter, vel virtualiter continet, et repraesentat. Hic non quaeritur de objecto adaequato intellectus nostri hoc modo, in rigore ; quia nullum esse potest quod omnia entia virtute contineat, et ad notitiam eorum moveat praeter Deum ; qui tamen a nullo intellectu creato, naturaliter conceptu proprio attingitur, quia nullum intellectum naturaliter movet nisi proprium, ex Scoto 1. dist. 3. quaest. 6. num. 24. et alia entia virtute propria movent. Neque etiam intelligitur conclusio de communitate praedicationis in quid, quia non praedicatur ens in quid de ultimis differentiis, neque de suis passionibus, ut probat Scotus 1. d. 3. q. n. 6. de quo postea.

Notandum ergo quinto es Scoto ibi num. 8. ens eatenus esse objectum adaequatum, seu primum, primitate tam communitatis, quam virtuali talis nostri intellectus ex natura potentiae, quatenus omne intelligibile includit ens essentialiter, seu in quid, ut Deus,et decem Praedicamenta ; vel includitur in aliquo sic includente ens, ut diffejentiae ultimae, vel virtualiter in ipso ente, vel inferioribus ejus, ut passiones entis. Itaque ens habet primitatem communitatis ad intelligibilia, quae ipsum includunt, et sunt contenta inPraedicamentis, et viriualitatis ad reliqua, et sunt ultimae differentiae et passiones.

Sexto notandum, ens esse univocum Deo, et creaturis, substantiae, et accidenti, ut probat Scotus 1. dist. 3. quaest. 2. num. 6. et quaest. 3. num. 9. et fuse dist. 8. quaest. a num. 4. alioquin nullum conceptum quidditativum possemus habere de Deo, vel substantia, pro hoc statu, quia cum tantum accidens sensibile immutet intellectum nostrum pro hoc statu, non possumus habere conceptum de Deo, vel substantia, nisi abstractum ab accidente: et nullus datur talis conceptus, qui sit communis, nisi conceptus entis, neque hic communis esse potest, nisi secundum eamdem rationem utrisque conveniat, quod est esse univocum. Praeterea, nullus conceptus potest esse pro nunc naturaliter in intellectu nostro, nisi objecti relucentis in phantasmate, vel ex virtute phantasmatis: ergo conceptus qui non esset univocus objecto relucenti in phantasmate,sed omnino alius, et prior illo, ad quem illud diceret analogiam, non esset nobis naturaliter pro nunc possibilis ; et sic si negetur univocatio entis ad Deum, et creata, substantiam, et accidentia, nullus conceptus naturaliter haberi potest pro nunc de Deo,vel substantia. Ratio est, quia objectum relucens in phantasmate, vel specie intelligibili inde derivata, cum intellectu cooperante non facit nisi suum conceptum proprium, et conceptum aliorum contentorum essentialiter, vel virtualiter in eo; ergo si conceptus Dei, et substantiae sit ita analogus ad accidens, ut nihil ipsis commune includatur in conceptu efformato ex phantasmate accidentis, pro hoc statu non potest naturaliter haberi. Dicendum ergo, quod conceptus entis est univocus Deo, substantiae, et accidenti, et talis abstractus ab accidente virtualiter quodammodo continet conceptus Dei, et substantiae, quos pro hoc statu de eis habere possumus, tanquam partes sui, quos efformamus cum aliquo addito, ut ens infinitum, ens substans accidentibus. Vide Scotum 1. dist. 3. quaest. 3. a num. 17. de quo etiam agetur infra quaest. 21.

Ultimo notandum, objectum aliud esse motivum, et terminativum simul, cujusmodi est pro hoc statu sensibilis qualitas, quia imprimit speciem, et terminat cognoscendi actum ; aliud vero terminativum tantum, ut ens rationis, quod non imprimit speciem, sed terminat actum, ut inimicitia, si cognoscatur a bruto per speciem insensatam, id est, quae non fuit in aliquo sensu externo, sed ab ipso interno sensu prius efficitur. Sola sensibilia sunt primi generis pro nunc, quia reliqua omnia non imprimunt species proprias, sed cognoscuntur per species abstractas a sensibilibus, et sic tantum sunt terminativa.

Solvuntur argumenta contra hanc conclusionem

Arguitur primo: objectum quod est omnium primum, est adaequatum intellectus: sed Deus est tale. Respondetur, non esse primum prioritate originis, quia fuse probatum est, q. 26. pro hoc slatu speciem ultimam esse primum cognitum, et pro quocumque slatu Deus nullum alienum intellectum naturaliter movet, nec primo, nec ultimo ; neque est primum primitate adaequationis, quoad praedicationem, quia non dicitur de omni intelligibili; neque quoad virtutem movendi, quia alia entia movent intellectum creatum ; sed hanc adaequationem habet tantum quoad suum intellectum, de quo q. 3. prol. est tamen objectum primum prioritate perfectionis, ut explicat Scotus 1. dist. 3 quaest. 2. num. 29.

Contra primum,In quocumque genere est causa essendi aliis in illo genere, 2. Metaph. text. 4. sed Deus est primum cognoscibilium ; ergo causa cognoscendi omnia alia, ergo adaequatum objectum. Respondetur, etsi Deus sit primum cognoscibilium, quatenus dat effective omni enti suam entitatem, et consequenter cognoscibilitatem, non est primum cognoscibile, primitate communitatis, seu praedicationis de omni cognoscibili,vel virtualilatis ad movendum intellectum nostrum ad cognoscendum omne cognoscibile, quia nullum intellectum creatum naturaliter movet, ut dixi, et reliqua entia ad sui notitiam movent.Duplex illa primitas aliqualiter requiritur ad rationem objecti adaequati, et ideo Deus tale non est. Locus Aristotelis per hoc expeditur, quaenam sit ejus genuina expositio. Vide Scotum, Divum Thomam, et Fonsecam ibi, non citatur fideliter, sic enim habet Aristoteles : Unumquodque vero maxime ipsum aliorum dicitur, secundum quod etiam aliis inest univocatio, quod bene explicat Scotus, et inde probat univocationem entis ad Deum, et creata, infra quaest. 21. num. 10.

Arguitur secundo, objectum adaequatum proportionatur potentiae secundum naturam ; sed intellectus est secundum naturam suam informativus materiae ; ergo ejus objectum debet esse quidditas in materia. Respondetur, objectum proportionari potentiae etiam secundum naturam, non esse ei assimilari, sed .potius dissimilari, quia sicut similitudo respicit unitatem naturae, vel modi essendi, ut fundamenti, vel rationem fundandi, sic relatio proportionis petit diversitatem naturae, vel modi essendi, verbi gratia, proportio perfectivi ad perfectibile, informantis ad informabile, causae ad effectum.

Arguitur tertio, unumquodque sicut se habet ad esse, ita ad cognitionem ; sed omne ens participatum habet esse ab imparticipata ; ergo et cognitionem , ergo illud est adaequatum objectum, quia ratione illius caetera cognoscuntur. Respondetur cum Scoto 1. dist. 3. quaest. 3. at. 2 licet cognoscibilitas sequatur entitatem,et participata cognoscibilitas participatam entitatem, non tamen ita est de cognosci, quia cognosci participatum, non habet esse per cognoscibile imparticipatum, ut cognitum, sed ut causam dantem sibi esse. Vide de his Doctorem infra q. 21.